'Đề khó, điểm chuẩn vẫn cao kỷ lục', nghịch lý mùa tuyển sinh và những khoảng trống công bằng

TS Hoàng Ngọc Vinh, Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), nhận định: “Phải chăng chúng ta đang chứng kiến một sự mâu thuẫn trong chính hệ thống giáo dục, hay đây là dấu hiệu của một cuộc cạnh tranh gay gắt chưa từng có?”.

Thoạt nghe, “đề khó, điểm cao” quả thực là nghịch lý. Theo lẽ thường, đề càng khó thì điểm trung bình càng giảm, kéo theo điểm chuẩn hạ. Tuy nhiên, TS. Vinh phân tích: Đây chỉ là “nghịch lý bề ngoài”. Điểm chuẩn cao không phản ánh toàn bộ mặt bằng chung, mà chủ yếu xuất phát từ sự tập trung cạnh tranh ở nhóm thí sinh xuất sắc.

“Những em giỏi nhất vẫn đạt điểm rất cao, đủ để lấp đầy chỉ tiêu hạn chế của các ngành hot. Do đó, điểm chuẩn bị đẩy lên mức kỷ lục – đó là hệ quả tất yếu của cơ chế sàng lọc khốc liệt”, ông Vinh nhấn mạnh.

Bức tranh tuyển sinh năm nay càng phức tạp bởi sự tồn tại song song của nhiều phương thức: xét học bạ, kỳ thi đánh giá năng lực, hay quy đổi chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế.

Chẳng hạn, cùng một chứng chỉ IELTS 6.5, trường A quy đổi thành 10 điểm ngoại ngữ để cộng vào tổ hợp, nhưng trường B lại có cách tính khác, cộng ưu tiên và nâng tổng điểm lên 27 - 28. Hệ quả là một thí sinh có kết quả cao vẫn có thể trượt, trong khi bạn khác, nhờ chọn đúng phương thức, lại trúng tuyển.

Theo TS. Vinh, sự phức tạp này tạo ra bất bình đẳng tiềm ẩn: “Học sinh thành thị có điều kiện tiếp cận thông tin sẽ dễ tối ưu hóa lựa chọn, trong khi học sinh vùng sâu, vùng xa dễ rơi vào bất lợi. Tuyển sinh khi ấy không đơn giản còn là ‘ai giỏi hơn thì đỗ’, mà đôi khi lại thành ‘may hơn khôn’.”

Câu chuyện điểm chuẩn cao, phương thức rối rắm không chỉ làm học sinh hoang mang, phụ huynh mệt mỏi, mà còn đặt ra câu hỏi lớn về mục tiêu giáo dục.

Áp lực chạy theo điểm số, nguyện vọng, ưu tiên có nguy cơ biến nền giáo dục thành nơi đào tạo “những con người thi” thay vì nuôi dưỡng đam mê, sáng tạo.

“Nếu không điều chỉnh, tình trạng này dễ dẫn đến méo mó mục tiêu giáo dục”, TS. Vinh cảnh báo.

Theo TS. Vinh, để khắc phục tận gốc, Bộ GD&ĐT cần ban hành khung quy đổi thống nhất ở tầm quốc gia, tránh tình trạng “mỗi trường một kiểu”. Các trường phải minh bạch, đơn giản hóa công thức xét tuyển để thí sinh dễ nắm bắt.

Hệ thống tư vấn hướng nghiệp cũng cần được mở rộng, đặc biệt cho học sinh ở khu vực khó khăn. Quan trọng hơn, xã hội và phụ huynh nên thay đổi quan niệm: không phải chỉ ngành hot mới là con đường thành công.

Nghịch lý “đề khó, điểm cao” thực chất phản ánh sự cạnh tranh tập trung ở nhóm thí sinh xuất sắc và sự rối rắm của các phương thức xét tuyển. Nhưng nhìn rộng ra, trượt đại học hiện nay là rất khó, do chỉ tiêu lớn. Sự khốc liệt chỉ xảy ra ở một số ngành đặc thù, trường tốp đầu.

Muốn xây dựng một nền tuyển sinh công bằng, hiệu quả và nhân văn, cần cải cách toàn diện: chuẩn hóa quy đổi, minh bạch thông tin, đa dạng hóa phương thức đánh giá và quan trọng nhất, định hướng lại mục tiêu giáo dục theo hướng phát triển con người toàn diện.