Khi nhắc đến ẩm thực của vùng đất biển Quảng Ninh, người ta thường nghĩ ngay đến những món đặc sản nổi tiếng như chả mực Quảng Ninh, chả rươi Đông Triều hay gà đồi Tiên Yên,... Bên cạnh đó, nơi đây còn sở hữu một loại đặc sản độc đáo mà ít nơi có được, đó là con cù kỳ. 

Cái tên “cù kỳ” có lẽ còn xa lạ đối với khá nhiều du khách. Loài vật này còn có những tên gọi khác như cua đá, cua sấm hay con cùm cùm,... Theo dân gian kể lại, những ai bị cù kỳ cắp vào người thì phải chờ đến khi nào có tiếng sấm vang lên, con vật này mới chịu nhả ra, cái tên gọi “cua sấm” cũng xuất phát từ đó. Thực tế, cù kỳ là loài vật rất lì lợm, chúng sẽ dùng hai chiếc càng chắc khỏe cắp chặt vào đối phương đến khi nào cảm thấy an toàn, chúng mới nhả ra. Cù kỳ thường sinh sống ở vùng biển nước ấm. Ở nước ta, loài vật này thường xuất hiện ở những địa phương như: Quảng Ninh, Hải Phòng, Khánh Hòa. Nhưng theo đánh giá của nhiều người, chỉ có cù kỳ ở vùng biển xứ than mới mang lại giá trị dinh dưỡng và kinh tế cao. 

Người dân địa phương cho biết, dù có cùng họ với loài cua nhưng cù kỳ sở hữu những chiếc càng lớn hơn nhiều so với kích thước của cơ thể chúng. Cù kỳ có mắt màu xanh lá với mai màu nâu sẫm. Loài vật này thường ăn những loại giáp xác nhỏ, phù du. Phần càng của cù kỳ có khá nhiều thịt, tuy nhiên ngược lại, phần thân xốp lại hầu như không có thịt. 

Có hai loại cù kỳ là cù kỳ đỏ và cù kỳ đen. Trong đó, cù kỳ đỏ sở hữu vẻ ngoài bắt mắt và có phần thịt thơm ngon hơn nên chúng thường được sử dụng để chế biến món ăn. Mùa cù kỳ thường kéo dài từ tháng 3 đến hết tháng 7 hằng năm. Trong mùa, cù kỳ thường được bán với mức giá từ 190.000 – 250.000 đồng/kg, giá sẽ cao hơn vào thời điểm cuối mùa, cao nhất có thể lên đến 300.000 đồng/kg vì số lượng cù kỳ khan hiếm.

Sở dĩ loài vật này có mức giá đắt đỏ như vậy là do hương vị của chúng rất thơm và lạ miệng, khi ăn sẽ cảm thấy khác biệt hoàn toàn so với những loài cua khác. Cù kỳ thường được chế biến thành rất nhiều món ăn ngon bổ dưỡng, trong đó, nổi tiếng nhất chính là món bún cù kỳ. 

Không ai nhớ rõ món bún cù kỳ xuất hiện từ bao giờ, nhưng theo những người dân địa phương, món ăn này được sáng tạo ra bởi chính những ngư dân làng chài, vì vậy, nó mang đậm hương vị miền biển dân dã. Trước đây, cù kỳ thường được mang đi hấp hoặc nướng. Tuy nhiên sau đó, người dân đã nghĩ ra thêm một cách chế biến khác là nấu thành món bún do cù kỳ có rất nhiều gạch, phù hợp để nấu bún riêu, ăn vừa no bụng, lại vừa tận dụng được phần gạch thơm ngon béo ngậy của loài vật này. Dần dần, món ăn này được thêm thắt nguyên liệu, biến tấu và trở thành món đặc sản du hút du khách như ở thời điểm hiện tại.

Chị Phạm Thị Linh, một chủ nhà hàng bún cù kỳ ở Hạ Long chia sẻ: “Cù kỳ dù không có nhiều thịt như những loại cua khác nhưng có phần gạch béo và ngọt hơn. Phần thịt ở những chiếc càng cũng rất mềm, khi chế biến lên vô cùng đậm đà nên món ăn này được cả trẻ em và người lớn đều yêu thích”.

Nếu có cơ hội tìm hiểu về ẩm thực của vùng đất biển Quảng Ninh nói chung và cách chế biến món bún cù kỳ nói riêng, thì chắc chắn du khách sẽ phải ngạc nhiên bởi những công đoạn chế biến cầu kỳ của món ăn nhìn có vẻ đơn giản này. Từ việc lựa chọn nguyên liệu để đảm bảo chất lượng, đảm bảo vệ sinh đến khâu sơ chế và chế biến đều cần đến sự tỉ mỉ, kỳ công.

Nguyên liệu chính của món bún cù kỳ chính là những con cù kỳ. Những con cù kỳ tươi sống được đem đi rửa sạch và tách riêng các phần mai, thân xốp và càng để nấu nước dùng. Phần càng được đem đi hấp chín, rồi bóc vỏ một cách khéo léo sao cho giữ được nguyên vẹn phần thịt. Dù thịt cù kỳ không ngọt được như cua biển và có phần khô hơn nhưng ăn rất thơm và không bị ngán. Đặc biệt, phần càng của cù kỳ to nên ăn khá chắc miệng và no bụng.

Nước dùng của món bún này phải được nấu bằng chính thân cù kỳ phối cùng những loại cốt hải sản khác như mực khô, tôm khô để nước dùng được ngọt thanh, không ngấy mỡ như khi hầm bằng xương bò hay xương heo. Trong quá trình chế biến nước dùng, người đầu bếp thường cho thêm giấm bỗng và cà chua để nước có vị chua nhẹ và ngọt hơn. 

Phần gạch cù kỳ sẽ được xào cùng gia vị và hành cho thơm. Về cơ bản, cách nấu bún cù kỳ có phần giống như cách nấu bún riêu nhưng hương vị mang lại lại vô cùng tuyệt hảo. Một bát bún cù kỳ sẽ gồm thịt cù kỳ, bún, gạch, tôm, bề bề, đậu, dọc mùng, hành,... được chan đẫm nước dùng thanh ngọt, nóng hổi hấp dẫn. 

Ngồi trước một bát bún cù kỳ được bày trí bắt mắt, kích thích cả khứu giác lẫn thị giác khiến du khách phải nhanh chóng múc những muỗng muối ớt, măng cay trong hũ thủy tinh, rồi vắt thêm ít chanh, thưởng thức ngay bát bún cù kỳ khi còn nóng hổi. 

Chị Hoàng Thị Thảo, một du khách đến từ Hà Nội, đã từng có cơ hội thưởng thức món bún cù kỳ một lần tại Quảng Ninh và luôn muốn ăn lại món này khi trở về thủ đô. “Phần càng cù kỳ có nhiều thịt nên ăn rất đã miệng. Món bún này có vị ngọt và thơm vô cùng dễ chịu, đặc biệt đối với một người đam mê hải sản như tôi thì lại càng mê món ăn này hơn. Tôi rất mong được thưởng thức một bát bún cù kỳ tại Hà Nội”, chị Thảo chia sẻ. 

Trong hành trình du lịch tham quan thưởng ngoạn phong cảnh tại vịnh Hạ Long, du khách nên thử một lần ghé thăm các quán bún cù kỳ để nếm thử hương vị thơm ngon tuyệt vời của món ăn này. Hiện tại, một bát bún cù kỳ có giá dao động từ 40.000 đến 55.000 đồng/bát, tùy theo yêu cầu của du khách. Vừa ngắm nhìn đường phố tấp nập, vừa tận hưởng không khí tươi mát của biển cả, vừa thưởng thức bát bún cù kỳ thơm ngon nóng hổi thì còn gì tuyệt vời hơn.

Anh Quốc Hùng, một du khách đến từ Hải Dương đã có cơ hội thưởng thức món bún cù kỳ nhiều lần, chia sẻ: “Bún cù kỳ của Quảng Ninh có vị thơm ngon đặc trưng, rất khác với những bát bún riêu hải sản ở những nơi khác. Tôi cảm nhận được rõ vị ngọt thanh của nước dùng xen lẫn vị đậm đà của thịt và vị ngọt của gạch cua. Đây cũng là món ăn yêu thích mỗi lần đặt chân đến Quảng Ninh của tôi”.

Có lẽ sẽ là một thiếu sót lớn nếu du khách bỏ qua cơ hội thưởng thức những bát bún cù kỳ hấp dẫn, thơm ngon trong hành trình tham quan khám phá Hạ Long. Không phải tự nhiên mà món đặc sản này lại chiếm trọn được trái tim của nhiều du khách.

Hiện nay, món bún cù kỳ đã xuất hiện ở nhiều tỉnh thành trên cả nước, nhưng chỉ khi nào đặt chân đến vùng biển xứ than, du khách mới có thể thưởng thức được trọn vẹn hương vị thơm ngon đặc trưng của món ăn này.