Đón nhận Bằng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh Nhà thờ Phan Đình Quang

Buổi lễ diễn ra trong không khí trang nghiêm, với sự tham dự của đại diện lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Tĩnh, chính quyền địa phương cùng đông đảo bà con nhân dân trong vùng.

Vị tướng trung liệt của triều Tây Sơn

Dòng họ Phan Đình tại thôn Đại Lợi khởi nguồn từ cụ Phan Tiến Gián, người đã đến đây lập nghiệp vào cuối thời Hậu Lê. Trải qua 12 đời, từ đời thứ ba, dòng họ chính thức mang tên Phan Đình, lấy tên từ cụ Phan Đình Quang - một nhân vật lịch sử tiêu biểu với những đóng góp to lớn cho quê hương và đất nước. Cụ Phan Đình Quang từng là võ tướng dưới triều Tây Sơn, giữ chức Trung úy Cận vệ Anh dũng Tướng quân, góp phần phò tá vua Cảnh Thịnh trong giai đoạn suy yếu của triều đại.

Theo các tư liệu lịch sử, trong đó có sắc phong của vua Cảnh Thịnh ban ngày 28/9 năm Cảnh Thịnh thứ 7 (1799) và lời truyền miệng từ các bậc cao niên trong dòng họ, cụ Phan Đình Quang sinh vào khoảng giữa thế kỷ XVIII và mất vào những năm cuối thế kỷ này (húy kỵ ngày 24/3 âm lịch hàng năm). Từ nhỏ, cụ đã bộc lộ tư chất thông minh, nhanh nhạy, lòng yêu nước sâu sắc, giàu nghĩa khí và tính cách cương trực. Trong bối cảnh đất nước rối loạn cuối thế kỷ XVIII, thay vì chọn con đường khoa cử, cụ đã dấn thân vào binh nghiệp, quyết tâm bảo vệ quốc gia trước họa xâm lăng.

Năm 1788, khi vua Quang Trung ra Bắc Hà lần thứ ba để đánh đuổi quân Thanh, cụ Phan Đình Quang đã hưởng ứng lời kêu gọi, gia nhập trung quân Tây Sơn. Với lòng quả cảm và tinh thần chiến đấu kiên cường, cụ được bổ nhiệm làm Đội trưởng vệ Đại Ninh thuộc đạo Sơn Khuông. Sau khi vua Quang Trung qua đời (1792), cụ tiếp tục phò tá vua Cảnh Thịnh (Quang Toản), chiến đấu đến cùng trong những năm cuối của triều Tây Sơn. Dù triều đại suy yếu, nội bộ rạn nứt, và quân Nguyễn Ánh dần lấn lướt, cụ vẫn trung thành, tận tụy phò vua. Năm 1799, nhờ những chiến công hiển hách, cụ được vua Cảnh Thịnh tấn phong thêm chức Anh dũng Tướng quân Trung úy Cận vệ.

Trong những năm cuối của triều Tây Sơn, khi Nguyễn Ánh liên tục mở rộng lãnh thổ và tiến đánh Bắc Hà, cụ Phan Đình Quang đã anh dũng hy sinh trong một trận chiến tại miền Bắc. Sau khi cụ qua đời, để tưởng nhớ người con ưu tú của dòng tộc, con cháu đã âm thầm chiêu hồn, lập mộ tại cánh đồng thôn Đại Lợi, cách nhà thờ hiện nay khoảng 300m về phía Tây. Con cháu và Nhân dân địa phương luôn hương khói phụng thờ, tưởng nhớ công ơn vị anh hùng trung liệt.

Hiện nay, nhà thờ vẫn bảo tồn nhiều tài liệu và hiện vật quý giá như gia phả, sắc phong, câu đối, hoành phi, long ngai, bài vị và đồ tế khí. Những di vật này không chỉ có giá trị về mặt lịch sử, mà còn là minh chứng sinh động cho công lao, đóng góp của cụ Phan Đình Quang cùng dòng họ đối với đất nước. Nhà thờ không chỉ là nơi thờ tự, tưởng niệm tiền nhân mà còn là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần hiếu học và đạo lý “uống nước nhớ nguồn” cho các thế hệ mai sau.

Để ghi nhận công lao của cụ Phan Đình Quang cũng như giá trị văn hóa, lịch sử của nhà thờ, ngày 27/6/2025, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành Quyết định số 1614, xếp hạng nhà thờ Phan Đình Quang là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Đây là sự kiện quan trọng, khẳng định giá trị của công trình tâm linh này trong việc bảo tồn và lan tỏa các giá trị văn hóa, lịch sử của địa phương.

Phát huy giá trị di sản

Phát biểu tại buổi lễ, ông Trần Xuân Lương – Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh chúc mừng cấp ủy, chính quyền xã Đức Thịnh, dòng họ Phan Đình và nhân dân thôn Đại Lợi khi địa phương có thêm một di tích lịch sử - văn hóa có giá trị. Ông nhấn mạnh: “Việc nhà thờ Phan Đình Quang được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh không chỉ là niềm tự hào của dòng họ mà còn góp phần quan trọng vào sự phát triển văn hóa, du lịch và kinh tế - xã hội của địa phương”.

Để di tích thực sự trở thành điểm nhấn văn hóa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh đã đề xuất một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Trong đó, UBND xã Đức Thịnh cần sớm thành lập Ban quản lý để gìn giữ, bảo vệ các hiện vật quý như câu đối, đại tự, đồ thờ tự và tế khí. Ban quản lý di tích cũng cần tiếp tục sưu tầm, nghiên cứu các tài liệu, hiện vật liên quan đến cụ Phan Đình Quang để làm sáng tỏ hơn những đóng góp của ông trong phong trào Tây Sơn. Song song với đó, dòng họ Phan Đình và nhân dân địa phương cần đẩy mạnh giáo dục truyền thống, tuyên truyền cho thế hệ trẻ về tinh thần yêu nước, hiếu kính tổ tiên và sống có lý tưởng văn hóa, đạo đức. Về phía ngành chức năng, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh cam kết sẽ phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương trong công tác quy hoạch, trùng tu, tôn tạo và định hướng hoạt động của di tích theo hướng thiết thực, hiệu quả.

Lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh đối với nhà thờ Phan Đình Quang không chỉ là niềm vinh dự của dòng họ Phan Đình mà còn là niềm tự hào chung của quê hương Đức Thịnh. Phó Giám đốc Trần Xuân Lương bày tỏ kỳ vọng chính quyền và nhân dân địa phương tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, nỗ lực xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh; dòng họ Phan Đình tiếp tục giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp, cùng Đảng bộ và nhân dân xã Đức Thịnh góp phần đưa Hà Tĩnh trở thành điểm sáng về văn hóa, kinh tế trong khu vực.