Đồng bằng sông Cửu Long thiếu cát san lấp, cần gấp giải pháp thay thế

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trữ lượng cát tự nhiên dùng để san lấp ở Đồng bằng sông Cửu Long chỉ khoảng 37 triệu m³, trong khi nhu cầu thực tế vượt xa. Sáu tuyến cao tốc triển khai giai đoạn 2022-2025 đã cần gần 50 triệu m³, chưa kể các dự án giao thông cấp tỉnh khác cần thêm 36 triệu m³. Chênh lệch cung cầu lớn khiến nguồn cát khan hiếm, giá tăng cao, ảnh hưởng tiến độ nhiều dự án trọng điểm. Tình trạng này diễn ra ở cả ba miền.

Cát tự nhiên là tài nguyên hữu hạn, không tái tạo. Việc khai thác quá mức gây ra nhiều hệ lụy môi trường, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân ven sông. Trong bối cảnh nhu cầu xây dựng ngày càng tăng, tìm nguồn vật liệu thay thế trở thành yêu cầu tất yếu.

Dự án Quản lý cát bền vững đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2021-2024 đã xác định nhiều vật liệu có thể thay thế, như tro trấu, cát nghiền, tro bã mía, bê tông tái chế, xỉ đáy, xỉ lò cao, thủy tinh và cao su phế thải. Trong đó, tro trấu là nguồn vật liệu sẵn có và dồi dào. Năm 2022, vùng đồng bằng sông Cửu Long tạo ra khoảng 10,7 triệu tấn vỏ trấu, tương đương 1,9-2,7 triệu tấn tro trấu. Một số nhà máy gạo lớn tại An Giang, Đồng Tháp, Tiền Giang đã cung cấp nguồn này để sản xuất bê tông.

Cát nghiền từ đá vụn, đá phế thải tại các mỏ đá ở An Giang, Kiên Giang, Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đồng Tháp cũng được sử dụng làm vữa xây, trát, bê tông mác thấp và gạch không nung. Tro bã mía từ các nhà máy đường ở Tây Ninh, Sóc Trăng được nghiên cứu để thay thế cát hoặc xi măng trong bê tông. Ngoài ra, bê tông tái chế, xỉ đáy, xỉ lò cao, thủy tinh và cao su phế thải cũng có tiềm năng lớn.

Bên cạnh nguồn tận dụng, khai thác cát biển và cát nhân tạo được coi là hướng đi dài hạn. Trong Chiến lược phát triển vật liệu xây dựng Việt Nam thời kỳ 2021-2030, Thủ tướng Chính phủ đã khuyến khích đầu tư công nghệ chế biến cát nghiền, cát biển, cát vùng nước mặn, nước lợ và cát mịn để đạt tiêu chuẩn xây dựng. Năm 2023, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng Bộ Giao thông vận tải, Bộ Xây dựng đã triển khai dự án đánh giá tài nguyên khoáng sản, xác định vùng biển Sóc Trăng có tiềm năng khoảng 13,9 tỷ m³ cát, trong đó hơn 335 triệu m³ có thể dùng cho bê tông. Năm 2025, tỉnh Sóc Trăng đã xây dựng đề án khai thác cát biển tại huyện Trần Đề để phục vụ phát triển công nghiệp, logistics và cảng nước sâu.

Song song đó, Bộ Xây dựng yêu cầu các đơn vị chuyên môn nghiên cứu phát triển vật liệu thay thế và tìm giải pháp rút ngắn thời gian chờ lún cho các tuyến cao tốc xây dựng trên nền đất yếu. Viện Vật liệu xây dựng, Viện Khoa học công nghệ Giao thông Vận tải và Trường Đại học Giao thông Vận tải đã được giao nhiệm vụ nghiên cứu đồng bộ, từ phát triển vật liệu mới đến ứng dụng vật liệu tái chế, nhằm đáp ứng nhu cầu hạ tầng quốc gia trong giai đoạn tới.