Dự thảo Luật Viên chức sửa đổi: Chấm dứt nghịch lý hiệu trưởng 'hạng thấp' hơn giáo viên

Điểm nhấn lớn nhất và cũng gây nhiều thảo luận nhất chính là bỏ cơ chế xếp hạng I, II, III để chuyển sang xếp theo vị trí việc làm, qua đó chấm dứt tình trạng bất hợp lý tồn tại nhiều năm: giáo viên hạng cao hưởng lương cao hơn cả hiệu trưởng.

Theo quy định hiện hành, viên chức trong ngành giáo dục – từ giáo viên, cán bộ quản lý cho đến tổ trưởng, phó hiệu trưởng, hiệu trưởng – đều được phân loại thành các hạng I, II, III. Việc thăng hạng gắn với tiêu chuẩn, bằng cấp, thời gian công tác, dẫn đến tình trạng “người giữ ghế quản lý nhưng lương lại thấp hơn cấp dưới”.

Có những trường hợp giáo viên trẻ, nhờ thi đỗ hoặc được nâng hạng, hưởng mức lương và phụ cấp cao hơn cả hiệu trưởng. Trong khi đó, hiệu trưởng – người phải gánh vác trách nhiệm nặng nề về chuyên môn, nhân sự, tài chính và an toàn trường học – lại bị xếp ở hạng thấp hơn, dẫn đến thu nhập kém cạnh tranh.

Điều này không chỉ tạo cảm giác thiếu công bằng trong đội ngũ mà còn làm giảm sức hút của “ghế quản lý”. Nhiều cán bộ tâm sự rằng việc ngồi vào vị trí hiệu trưởng, phó hiệu trưởng không khác gì “thêm trách nhiệm nhưng lương chưa chắc đã cao hơn”, khiến động lực phấn đấu suy giảm.

Trước thực tế đó, dự thảo Luật Viên chức sửa đổi (gồm 6 chương, 41 điều) đã có bước thay đổi căn bản: xóa bỏ cơ chế phân hạng và thay vào đó là quản lý theo vị trí việc làm.

Cụ thể, viên chức sẽ không còn được chia thành hạng I, II, III như trước mà sẽ được xếp theo chức danh gắn liền với công việc đang đảm nhiệm. Người giữ chức vụ quản lý như tổ trưởng chuyên môn, phó hiệu trưởng, hiệu trưởng sẽ được bổ nhiệm vào vị trí tương ứng, hưởng lương và chế độ theo vị trí đó.

Điều 22 – 24 của dự thảo quy định rõ: Ai làm vị trí nào thì hưởng lương theo vị trí đó; khi thôi chức vụ quản lý, sẽ quay lại bảng lương vị trí chuyên môn giảng dạy; mọi khâu tuyển dụng, đánh giá, trả lương đều gắn với yêu cầu của vị trí việc làm, thay vì dựa vào các tiêu chí cứng nhắc, nhiều bất cập như trước đây. Như vậy, nghịch lý “hiệu trưởng hạng thấp, giáo viên hạng cao” chính thức được gỡ bỏ.

Dự thảo cũng đưa ra cách phân loại viên chức theo hướng cụ thể, rõ ràng, gồm 3 nhóm chính:

Vị trí việc làm quản lý – gồm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng, trưởng/phó các phòng ban…

Vị trí việc làm chuyên môn, nghiệp vụ chuyên ngành và dùng chung – như giáo viên đứng lớp, cán bộ chuyên trách.

Vị trí việc làm hỗ trợ, phục vụ – gồm các công việc hậu cần, kỹ thuật, phục vụ quản lý.

Cách phân loại này được kỳ vọng sẽ tạo sự rõ ràng, minh bạch trong quản lý nhân sự, đồng thời phản ánh đúng tính chất công việc của từng người.

Giới chuyên môn nhận định, việc thay đổi cơ chế xếp lương theo vị trí việc làm thay vì theo hạng là một bước ngoặt trong quản trị đội ngũ viên chức giáo dục.

Thứ nhất, nó giải quyết tận gốc sự bất công trong thu nhập giữa người quản lý và người giảng dạy. Một khi đã nhận trọng trách hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, thu nhập sẽ tương xứng với gánh nặng trách nhiệm.

Thứ hai, cải cách này làm rõ mối quan hệ “quyền – trách nhiệm – thu nhập”. Ai giữ vai trò gì, đảm nhận khối lượng công việc và trách nhiệm ra sao thì được hưởng chế độ tương xứng, tránh tình trạng “ghế quản lý” chỉ thêm áp lực mà không thêm động lực.

Thứ ba, dự thảo mới còn giúp khơi thông động lực phát triển nghề nghiệp. Giáo viên muốn thăng tiến có thể lựa chọn hai con đường: hoặc phát triển chuyên môn giảng dạy để trở thành chuyên gia giáo dục giỏi, hoặc chuyển sang con đường quản lý để trở thành lãnh đạo nhà trường. Cả hai hướng đi đều minh bạch, công bằng, và đều có thu nhập tương xứng.

Thứ tư, cơ chế mới sẽ tạo nền tảng cho quy hoạch, bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ minh bạch hơn, tránh được tình trạng “ngại” nhận nhiệm vụ quản lý chỉ vì lo lắng lương thấp hơn cấp dưới.

Thực chất, thay đổi lần này không chỉ đơn thuần là điều chỉnh cách tính lương, mà còn là một cải cách về triết lý quản trị nhân sự trong ngành giáo dục. Từ nay, sẽ không còn khái niệm “thăng hạng” rườm rà, phức tạp; không còn cảnh phải tổ chức thi thăng hạng tốn kém, gây áp lực cho giáo viên.

Thay vào đó, việc bổ nhiệm, xếp lương, luân chuyển đều gắn trực tiếp với vị trí việc làm. Người được bổ nhiệm vào vị trí quản lý thì hưởng lương quản lý, khi thôi nhiệm vụ thì trở về lương chuyên môn – rõ ràng, minh bạch và công bằng.

Đây là cách tiếp cận đã được áp dụng ở nhiều nước, giúp đội ngũ giáo dục tập trung đúng vào việc họ giỏi nhất: hoặc là quản lý tốt, hoặc là giảng dạy tốt.

Nhiều ý kiến giáo viên bày tỏ sự ủng hộ trước điểm mới này. Bởi lẽ, họ mong muốn một môi trường làm việc công bằng, nơi mỗi cống hiến và trách nhiệm được trả công xứng đáng. Cán bộ quản lý nhà trường cũng kỳ vọng cơ chế mới sẽ giúp họ an tâm gắn bó với vai trò lãnh đạo, không còn cảnh “làm quản lý mà lương kém hơn cấp dưới”.

Với sự thay đổi căn bản này, Dự thảo Luật Viên chức sửa đổi được kỳ vọng sẽ chấm dứt triệt để nghịch lý tồn tại nhiều năm, đồng thời mở ra một giai đoạn mới trong cải cách quản lý nhân sự ngành giáo dục – nơi công bằng, minh bạch và động lực phát triển nghề nghiệp được đặt lên hàng đầu.