Đường ống 'Sức mạnh Siberia 2': Bước chuyển mình trong chiến lược xuất khẩu khí đốt của Nga

Trong chuyến thăm kéo dài 4 ngày tới Trung Quốc, Tổng thống Vladimir Putin đã thông báo về kế hoạch chuẩn bị xây dựng đường ống “Sức mạnh Siberia 2” cùng với tuyến trung chuyển Soyuz Vostok đi qua Mông Cổ.

Bên lề Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), Gazprom và Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC) đã nhất trí nguyên tắc cung cấp cho Trung Quốc tới 50 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm trong vòng 30 năm thông qua đường ống này. Để so sánh, tổng lượng khí đốt xuất khẩu của Nga (bao gồm cả đường ống và khí thiên nhiên hóa lỏng) dự kiến đạt khoảng 160 tỷ mét khối trong năm 2024.

Chi tiết về thỏa thuận giữa Gazprom và CNPC

Chủ tịch Gazprom, Alexey Miller, khẳng định dự án đường ống dẫn khí đốt “Sức mạnh Siberia 2” vẫn sẽ được triển khai. Ông cho biết một “biên bản ghi nhớ ràng buộc pháp lý” về hợp tác chiến lược giữa Gazprom và CNPC đã được ký kết tại Thiên Tân, trong đó bao gồm kế hoạch xây dựng đường ống dẫn khí mới.

Ông Miller nhấn mạnh đây sẽ là dự án có quy mô lớn nhất và cũng đòi hỏi nhiều vốn nhất trong ngành công nghiệp khí đốt thế giới. Với công suất thiết kế 50 tỷ mét khối mỗi năm, lượng khí đốt Nga cung cấp cho Trung Quốc qua đường ống sẽ tăng hơn gấp đôi so với hiện tại.

Đường ống dự kiến có chiều dài 6.700 km, trong đó chỉ khoảng 2.700 km đi qua lãnh thổ Nga. Về phương thức thanh toán, ông Miller cho biết hiện nay Gazprom nhận thanh toán 50% bằng đồng rúp và 50% bằng nhân dân tệ.

Trong cuộc họp báo tại Bắc Kinh, Tổng thống Vladimir Putin nhấn mạnh dự án sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh cho các đối tác Trung Quốc bởi họ sẽ nhận được khí đốt với “mức giá thị trường cân bằng”. Giới quan sát cho rằng, đây là sự thừa nhận rằng giá khí đốt bán cho Trung Quốc sẽ thấp hơn so với mức giá từng áp dụng với các khách hàng châu Âu trước khi cuộc xung đột Nga-Ukraine bùng phát.

Những câu hỏi chưa lời đáp

Dự án đường ống dẫn khí “Sức mạnh Siberia 2” giữa Nga và Trung Quốc được Moscow đánh giá là bước ngoặt chiến lược trong quan hệ năng lượng song phương. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều ẩn số lớn xoay quanh thỏa thuận này.

Theo DW, Trung Quốc đến nay vẫn chưa đưa ra bất kỳ tuyên bố chính thức nào liên quan trực tiếp đến dự án. Truyền thông nhà nước như Tân Hoa Xã chỉ đề cập rằng hai bên đã ký hơn 20 thỏa thuận hợp tác trong nhiều lĩnh vực, bao gồm năng lượng, nhưng không nhắc đến đường ống “Sức mạnh Siberia 2”. Điều này làm dấy lên nghi vấn rằng Trung Quốc vẫn đang giữ thế thận trọng, chờ đợi điều kiện tốt nhất trước khi cam kết ràng buộc.

Một trong những vấn đề then chốt là giá bán khí đốt. Tổng thống Vladimir Putin thừa nhận rằng Trung Quốc sẽ được hưởng mức giá “thị trường cân bằng”, thấp hơn đáng kể so với mức giá từng áp dụng với các khách hàng châu Âu trước chiến sự Ukraine. Các nhà phân tích cho rằng để đổi lấy việc tiếp cận thị trường Trung Quốc, Nga có thể phải chấp nhận mức giá tiệm cận với giá bán khí nội địa tại Trung Quốc, vốn thấp và được trợ giá.

Không chỉ giá cả, yếu tố khối lượng cam kết tiêu thụ cũng là một ẩn số. Chuyên gia Tatyana Mitrova từ Đại học Columbia cảnh báo rằng Trung Quốc nhiều khả năng sẽ không đồng ý ràng buộc các nghĩa vụ mua tối thiểu, khiến rủi ro vận hành và tài chính nghiêng hẳn về phía Nga. Trong khi đó, ai sẽ tài trợ cho dự án trị giá hàng chục tỷ USD cũng chưa được làm rõ.

Cuối cùng, câu hỏi lớn nhất là: liệu “Sức mạnh Siberia 2” có thực sự là một chiến thắng chiến lược cho Nga, hay chỉ là sự chuyển dịch từ phụ thuộc vào châu Âu sang phụ thuộc vào Trung Quốc? Giới phân tích nhận định, với việc Bắc Kinh chưa tỏ rõ cam kết, còn Moscow đang trong thế yếu, cán cân quyền lực trong quan hệ này dường như đang nghiêng hẳn về phía Trung Quốc.

“Sức mạnh Siberia 2” có thể thay thế thị trường EU cho Nga?

Dự án “Sức mạnh Siberia 2”, nếu được triển khai thành công, chắc chắn sẽ là một bước đi chiến lược nhằm giúp Nga chuyển hướng xuất khẩu khí đốt từ châu Âu sang châu Á. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, đây không thể được coi là sự thay thế hoàn toàn, ít nhất là trong trung và dài hạn, cả về quy mô thị trường lẫn lợi nhuận.

Trước khi chiến sự tại Ukraine bùng phát, Nga từng xuất khẩu khoảng 140 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm sang châu Âu qua đường ống, chiếm phần lớn tổng doanh thu xuất khẩu khí đốt quốc gia. Hiện tại, sau hàng loạt lệnh trừng phạt, con số này đã giảm mạnh. Gazprom chỉ còn duy trì được tuyến Turkish Stream, với công suất khiêm tốn khoảng 16 tỷ mét khối/năm.

Trong bối cảnh đó, thị trường Trung Quốc gần như là lựa chọn duy nhất còn lại. Tuy nhiên, ngay cả khi “Sức mạnh Siberia 2” được hoàn tất với công suất thiết kế 50 tỷ mét khối/năm, tổng lượng khí đốt Nga xuất khẩu sang Trung Quốc vẫn thấp hơn nhiều so với quy mô thị trường châu Âu trước đây. Và đó là chưa kể đến mức giá bán thấp hơn đáng kể, như giới quan sát nhận định.

Ngoài vấn đề quy mô, yếu tố tài chính cũng là một dấu hỏi lớn. Dự án “Sức mạnh Siberia 2” được dự báo sẽ tiêu tốn hàng chục tỷ USD đầu tư hạ tầng, và cho đến nay, các điều khoản tài chính cụ thể vẫn chưa được công bố. Nếu không nắm rõ giá bán, khối lượng cam kết tiêu thụ và thời hạn hợp đồng, rất khó để xác định thời điểm hoàn vốn, chứ chưa nói đến sinh lời.

Theo DW, chuyên gia Sergei Vakulenko từ Trung tâm Carnegie Berlin cảnh báo rằng triển vọng tiêu thụ khí đốt tại Trung Quốc có giới hạn rõ rệt. Theo ông, nhu cầu khí đốt tại nước này có thể tăng đến khoảng năm 2040, sau đó dần ổn định và bước vào giai đoạn suy giảm, nhất là khi Bắc Kinh đẩy mạnh mục tiêu trung hòa carbon và chuyển sang năng lượng tái tạo.

Đây là khác biệt căn bản so với giai đoạn 1960-1980, khi thị trường châu Âu bắt đầu nhập khẩu khí đốt từ Nga với triển vọng tăng trưởng dường như vô hạn. Khi đó, Moscow có một thị trường ổn định, phát triển bền vững và sẵn sàng trả mức giá cao.

Dự án “Sức mạnh Siberia 2” mở ra cơ hội mới cho Nga trong việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu khí đốt, đồng thời thắt chặt quan hệ hợp tác năng lượng với Trung Quốc. Tuy nhiên, việc triển khai dự án vẫn còn nhiều thách thức về mặt tài chính, kỹ thuật và thời gian hoàn thiện. Mức giá và khối lượng cung cấp khí đốt cũng sẽ là những yếu tố quyết định sự thành công của thỏa thuận này trong dài hạn. Vì vậy, dù “Sức mạnh Siberia 2” có tiềm năng góp phần giảm bớt sự phụ thuộc của Nga vào thị trường châu Âu, nhưng hiệu quả thực tế của dự án vẫn cần được theo dõi và đánh giá trong những năm tới.