EU muốn hạ giá trần dầu Nga nhưng cần thêm sự hỗ trợ từ Mỹ
(CLO) EU đề xuất hạ giá trần dầu Nga xuống 45 USD/thùng, nhưng nỗ lực gây áp lực lên Moscow đang cần thêm bàn tay từ Washington.
Liên minh châu Âu (EU) đang chuẩn bị triển khai một gói biện pháp trừng phạt mới nhằm gây áp lực mạnh mẽ hơn lên Điện Kremlin, buộc Nga phải chấp thuận một lệnh ngừng bắn vô điều kiện kéo dài 30 ngày tại Ukraine.
Các đồng minh phương Tây xem đây là bước đi quan trọng để mở đường cho những cuộc đàm phán hòa bình nghiêm túc.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã công bố những mục tiêu chính của gói biện pháp này.
Đây là gói trừng phạt thứ 18 được EU áp dụng kể từ tháng 2 năm 2022, tập trung vào các lĩnh vực như tài chính của Nga, đội tàu “hạm đội bóng tối” và hệ thống đường ống Nord Stream hiện không còn hoạt động.
Đặc biệt, bà von der Leyen đề xuất giảm giá trần đối với dầu của Nga nhằm cắt giảm nguồn lợi nhuận từ việc bán dầu trên thị trường toàn cầu. Đây là nguồn tài chính quan trọng giúp Nga duy trì cuộc xung đột tại Ukraine.
Phát biểu sau cuộc gặp với Thượng nghị sĩ Mỹ Lindsey Graham đầu tuần này, bà von der Leyen nhấn mạnh:
“Chúng ta cần một lệnh ngừng bắn thực sự, cần Nga tham gia bàn đàm phán và cần chấm dứt cuộc chiến này. Áp lực đang mang lại hiệu quả, bởi Điện Kremlin chỉ hiểu được ngôn ngữ của sức ép”.
Tuy nhiên, kế hoạch này không hề đơn giản. Khác với các biện pháp trừng phạt trước đây như cấm xuất nhập khẩu, giá trần dầu Nga mang cả yếu tố chính trị và thực tiễn, vượt ra khỏi phạm vi quyền hạn của Brussels để vươn tới Washington, D.C.
Giá trần dầu Nga được Nhóm G7 đưa ra vào tháng 12 năm 2022 theo sáng kiến của chính quyền Tổng thống Joe Biden.
Cơ chế này từng được ca ngợi là một giải pháp sáng tạo, tận dụng sức mạnh tập thể của các đồng minh phương Tây để làm suy yếu cỗ máy chiến tranh của Nga.
Theo đó, G7 cùng Australia đã ban hành luật cấm các công ty trong nước cung cấp dịch vụ như bảo hiểm, tài chính và đăng ký cho các tàu chở dầu Nga nếu dầu thô được bán vượt mức giá trần đã định.
Sức mạnh của kế hoạch nằm ở vị thế thị trường. Trong nhiều thập kỷ, các công ty phương Tây, đặc biệt là từ Anh, đã dẫn đầu lĩnh vực Bảo hiểm Bảo vệ và Bồi thường (P&I).
Đây là loại bảo hiểm cung cấp sự bảo vệ toàn diện cho chủ tàu, giúp họ chi trả các chi phí lớn nếu xảy ra thiệt hại ngoài ý muốn liên quan đến thủy thủ đoàn, tài sản hoặc môi trường.
Với rủi ro cao khi vận chuyển dầu trên biển, P&I đã trở thành tiêu chuẩn trong ngành hàng hải và là điều kiện bắt buộc để tàu được chấp nhận tại các cảng quốc tế.
Nhờ tận dụng lợi thế này, G7 kỳ vọng tạo ra hiệu ứng toàn cầu, áp đặt giá trần lên dầu Nga không chỉ trong phạm vi pháp lý của họ mà còn trên toàn thế giới.
Sau nhiều cuộc đàm phán căng thẳng, mức giá trần được thống nhất ở mức 60 USD/thùng. Đây là sự thỏa hiệp giữa các quốc gia có lập trường cứng rắn và những nước thận trọng hơn.
Dù vậy, chiến lược này chỉ đạt được một phần thành công. Giá dầu Urals của Nga tuy có giảm nhưng vẫn thường xuyên vượt mức 60 USD/thùng, thậm chí chạm ngưỡng 70 USD. Nguyên nhân được cho là do “hạm đội bóng tối” mà Nga sử dụng trên biển.
Những tàu chở dầu này quá cũ kỹ, không đáp ứng tiêu chuẩn P&I, và chuyển sang dựa vào các hệ thống bảo hiểm thay thế nằm ngoài tầm kiểm soát của G7.
Giáo sư Luis Caricano từ Trường Kinh tế London phân tích: “Khi giá trần có hiệu lực, Moscow đã dành nhiều tháng để xây dựng một đội tàu ‘hạm đội bóng tối’, tìm kiếm khách hàng mới như Ấn Độ và Trung Quốc, đồng thời thiết lập các hệ thống thanh toán mới.
Kết quả là dầu của họ không cần giảm giá quá nhiều để tiêu thụ được”. Ông nhận định thêm rằng điều đáng lẽ là một đòn mạnh tay giờ chỉ còn là một vấn đề mà Nga có thể kiểm soát.
Với ít lựa chọn còn lại để trừng phạt nền kinh tế Nga, Brussels đang hướng sự chú ý đến việc điều chỉnh giá trần như một công cụ để gia tăng áp lực lên Điện Kremlin và đảm bảo lệnh ngừng bắn tại Ukraine.
Ủy ban châu Âu được cho là đã đề xuất giảm giá trần xuống mức 50 hoặc thậm chí 45 USD/thùng. Anh và Canada dường như ủng hộ ý tưởng này.
Tuy nhiên, Hoa Kỳ đến nay vẫn chưa đồng thuận, làm gia tăng căng thẳng trước thềm hội nghị thượng đỉnh G7 tại Alberta, dự kiến diễn ra vào giữa tháng Sáu.
Câu hỏi đặt ra lúc này là liệu EU có đủ khả năng và dám hành động một mình hay không?
Về mặt pháp lý, EU hoàn toàn có thể tự thiết lập một mức giá trần thấp hơn. G7 không phải là tổ chức có quyền quản lý, nên mỗi thành viên tự điều chỉnh luật pháp để thực hiện mục tiêu chung.
Trước đây, EU đã ban hành luật cấm các công ty trong khối cung cấp dịch vụ cho tàu chở dầu Nga vượt mức giá trần 60 USD/thùng. Tương tự, EU có thể sửa đổi quy định để áp dụng mức giá nghiêm ngặt hơn mà không cần chờ sự đồng ý từ các đồng minh khác.
Tuy nhiên, thách thức đầu tiên nằm ở nội bộ EU. Mọi thay đổi về biện pháp trừng phạt đều cần sự đồng thuận từ tất cả 27 quốc gia thành viên. Việc cả 27 nước đồng ý hạ giá trần mà không có cam kết rõ ràng từ Washington là điều khó xảy ra.
Đặc biệt, Hungary, nước đang đứng về phía chính quyền Tổng thống Donald Trump, có thể phủ quyết bất kỳ đề xuất nào không được Nhà Trắng ủng hộ.
Dù vượt qua được bất đồng nội bộ, EU vẫn đối mặt với những khó khăn lớn hơn. Nếu EU tự điều chỉnh giá trần, mức giá này sẽ phải tồn tại song song với mức giá trần hiện tại của Mỹ.
Khi đó, một bên Đại Tây Dương áp dụng mức 50 USD/thùng, trong khi bên kia giữ mức 60 USD/thùng. Sự khác biệt này có thể gây hỗn loạn cho các bên liên quan.
Ông Petras Katinas, nhà phân tích năng lượng tại Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA), cảnh báo: “Việc áp dụng các mức giá trần khác nhau giữa các nước G7 có thể khiến nhà cung cấp dịch vụ hàng hải bối rối và làm suy yếu nỗ lực chung”.
Ông cho rằng nếu EU hành động đơn phương, điều này có thể tạo ra mâu thuẫn trong Liên minh Giá trần, ảnh hưởng đến sự tin tưởng và phối hợp - hai yếu tố cốt lõi để duy trì áp lực lên nguồn thu từ dầu của Nga. Theo ông, kế hoạch này có nguy cơ chỉ mang tính biểu tượng hơn là thực chất.
Sự bất đồng về pháp lý có thể mang lại lợi thế ngay lập tức cho Điện Kremlin, vốn từ lâu đã tìm cách khai thác kẽ hở để né tránh các biện pháp trừng phạt.
Dù vậy, Moscow cũng không tránh khỏi khó khăn. Việc siết chặt quản lý “hạm đội bóng tối” đã khiến Nga ngày càng phụ thuộc vào bảo hiểm từ G7, điều này về lý thuyết có thể tạo điều kiện cho EU áp dụng biện pháp mới dễ dàng hơn.
Bà Elisabetta Cornago, nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Cải cách châu Âu (CER), nhận định: “Nếu EU tự siết chặt giá trần, đó sẽ là một hạn chế bổ sung đối với xuất khẩu dầu của Nga. Tuy nhiên, hiệu quả sẽ không thể bằng khi có sự đồng thuận từ toàn bộ G7”.
Ngoài những vấn đề pháp lý và thực tiễn, yếu tố địa chính trị cũng đóng vai trò quan trọng. Một lý do khiến sáng kiến của G7 chưa đạt kỳ vọng là vì nó chỉ giới hạn trong phạm vi các nước thành viên.
Nhiều quốc gia ở châu Á, Mỹ Latinh và châu Phi không tham gia liên minh này. Trung Quốc và Ấn Độ vẫn công khai mua dầu thô của Nga, thậm chí đôi khi tinh chế và bán lại dưới nhãn hiệu khác.
Nếu EU và Hoa Kỳ hành động không đồng nhất, liên minh phương Tây có thể bị suy yếu, tạo ấn tượng về sự rạn nứt xuyên Đại Tây Dương.
Thực tế, điều này đã phần nào thể hiện qua “Liên minh của những người sẵn sàng”, hình thành sau khi Tổng thống Donald Trump đơn phương mở các cuộc đàm phán với Tổng thống Vladimir Putin.
Ông Ben McWilliams, chuyên gia tại Bruegel, cho rằng: “Giá trần là sáng kiến chung của G7 và EU. Với hình thức hiện tại, tôi không thấy khả năng EU tự điều chỉnh giá trần mà không có sự hỗ trợ từ liên minh rộng lớn hơn, bao gồm Hoa Kỳ”.
Tuy nhiên, ông cũng lưu ý EU vẫn có thể tự do áp dụng các biện pháp với tàu và công ty bảo hiểm trong nước, đồng thời kêu gọi Anh tham gia. Vì vậy, EU vẫn có thể tiến hành, nhưng sẽ cần một cơ chế khác với hiện tại.