‏EU vẫn mua phân bón Nga: Lợi ích hay lệ thuộc?‏

Trong những năm gần đây, Liên minh châu Âu (EU) tập trung mạnh mẽ vào việc giảm nhập khẩu dầu mỏ và khí đốt từ Nga. ‏

‏Thế nhưng, một sản phẩm quan trọng lại dường như bị bỏ qua trong nỗ lực này: phân bón. Nga hiện là một trong những quốc gia sản xuất và xuất khẩu phân bón hàng đầu thế giới, cung cấp nguồn dưỡng chất thiết yếu cho cây trồng và ngành nông nghiệp.‏

‏Dù đã cắt giảm đáng kể dầu mỏ và khí đốt Nga khỏi danh mục nhập khẩu, EU lại gia tăng mạnh mẽ lượng phân bón mua từ quốc gia này kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine vào tháng 2 năm 2022. ‏

‏Tỷ trọng phân bón Nga trong tổng nhập khẩu của EU đã tăng từ 17% năm 2022 lên khoảng 30% hiện nay. Riêng trong năm 2024, giá trị nhập khẩu phân bón từ Nga tăng hơn 33%, đạt khoảng 2 tỷ USD (tương đương 1,75 tỷ euro).‏

‏Theo số liệu từ Đài quan sát Kinh tế Phức hợp của MIT, một nền tảng phân tích thương mại chi tiết, Nga đã xuất khẩu tổng cộng 15,3 tỷ USD phân bón trong năm 2023, vươn lên trở thành nhà xuất khẩu lớn nhất thế giới. ‏

‏Dù Ấn Độ và Brazil là hai thị trường chính, EU vẫn chiếm khoảng 13% tổng kim ngạch xuất khẩu phân bón của Nga trong năm qua.‏

‏Tuy nhiên, đầu tháng này, Nghị viện châu Âu đã thông qua đề xuất của Ủy ban châu Âu về việc áp thuế 6,5% lên phân bón nhập khẩu từ Nga và Belarus. Kế hoạch dài hạn là tăng mức thuế này lên 50% vào năm 2028.‏

‏Vì sao EU phụ thuộc nhiều vào phân bón Nga?‏

‏Lý do một phần nằm ở loại phân bón mà Nga sản xuất và cách thức sản xuất chúng. Nga nổi bật với phân bón gốc nitơ và phân bón vô cơ, vốn cần một lượng lớn khí đốt tự nhiên làm nguyên liệu thô cũng như để vận hành quá trình sản xuất. ‏

‏Nhiều quốc gia trong EU phụ thuộc vào loại phân bón này bởi chúng giàu nitơ cùng các dưỡng chất quan trọng như phốt pho và kali, đáp ứng nhu cầu thiết yếu của ngành nông nghiệp.‏

‏Giáo sư William Moseley, chuyên gia địa lý tại Đại học Macalester (Mỹ) kiêm thành viên Ban chuyên gia cấp cao của Liên Hợp Quốc về An ninh Lương thực và Dinh dưỡng, nhận định Nga có lợi thế đặc biệt trong lĩnh vực này. ‏

‏Nhờ nguồn khí đốt giá rẻ, Nga sản xuất phân bón với chi phí thấp hơn nhiều so với các nhà sản xuất châu Âu. Điều này khiến ngành phân bón châu Âu lo ngại, cho rằng Nga đang bán phá giá vào thị trường EU.‏

‏Khi giá năng lượng tại châu Âu tăng vọt và thị trường bị gián đoạn do xung đột ở Ukraine, nhiều nhà máy sản xuất phân bón gốc nitơ trong khu vực buộc phải tạm dừng hoạt động. Hệ quả là họ mất thị phần vào tay Nga và đang chật vật để lấy lại vị thế cạnh tranh.‏

‏EU có những lựa chọn thay thế nào?‏

‏Giáo sư Moseley cho rằng kế hoạch áp thuế của EU là dấu hiệu cho thấy khối này quyết tâm giảm phụ thuộc vào phân bón Nga từ nay đến năm 2028. Ông nói với DW: “Điều này sẽ buộc các nước EU tìm nguồn phân bón vô cơ từ những khu vực khác.” Ông gợi ý một số thị trường tiềm năng như Trung Quốc, Oman, Maroc, Canada hoặc Mỹ.‏

‏Bên cạnh đó, EU có thể khai thác nguồn phân bón gốc nitơ nội địa, dù chi phí sản xuất sẽ cao do phụ thuộc vào khí đốt. Một hướng đi khác là đẩy mạnh sử dụng phân bón hữu cơ từ phân chuồng và chất thải hữu cơ đã qua xử lý. ‏

‏Theo giáo sư Moseley, đây là giải pháp “bền vững hơn và có lợi cho đất đai”. Ông nhận định: “Dù khó để EU hoàn toàn tự chủ về phân bón vô cơ, họ hoàn toàn có thể dần chuyển hướng sang tăng cường sản xuất phân bón hữu cơ nội địa”.‏

‏EU cũng đã bày tỏ ý định phát triển phân bón từ phân động vật và nước tiểu. Ông Christophe Hansen, Ủy viên Nông nghiệp và Lương thực châu Âu, phát biểu hồi tháng 2 rằng ngành chăn nuôi có thể đóng góp tích cực vào nền kinh tế tuần hoàn thông qua phân bón hữu cơ. ‏

‏Ông Hansen nhấn mạnh đây là nguồn cung “trong nước, không phụ thuộc bên ngoài và không chịu tác động từ giá năng lượng cao như khí đốt”.‏

‏Kế hoạch của EU sẽ triển khai thế nào?‏

‏Giáo sư Moseley tin rằng nếu thực hiện đúng lộ trình đến năm 2028, thuế quan của EU sẽ dần loại bỏ phân bón Nga khỏi thị trường.

Ông Moseley giải thích: “Đến năm 2028, mức thuế sẽ cao đến mức việc nhập khẩu phân bón vô cơ từ Nga và Belarus không còn khả thi về mặt kinh tế”.‏

‏Các biện pháp trừng phạt của EU sẽ bắt đầu từ tháng 7, tập trung vào các sản phẩm nông nghiệp, bao gồm phân bón, vốn trước đây chưa được chú trọng. ‏

‏Ủy ban châu Âu cảnh báo rằng việc nhập khẩu phân bón từ Nga “đặt EU vào vị thế dễ bị tổn thương trước các hành động gây áp lực từ Nga, từ đó đe dọa đến an ninh lương thực của khối”.‏

‏Việc áp thuế dần dần trong ba năm tới nhằm giúp nông dân EU có thời gian tìm kiếm các giải pháp thay thế, đặc biệt với những người đang lệ thuộc vào phân bón Nga.‏

‏Nông dân và nhà sản xuất phản ứng ra sao?‏

‏Ông Leo Alders, Chủ tịch nhóm công nghiệp Phân bón châu Âu, cho biết lượng phân bón Nga nhập khẩu tăng đột biến đã “làm suy yếu cạnh tranh công bằng và gây áp lực lớn lên các nhà sản xuất nội địa” trong thời gian dài. ‏

‏Dù mong muốn áp thuế cao hơn và nhanh hơn, ông Alders khẳng định: “Việc cân bằng sân chơi sẽ giúp các nhà sản xuất châu Âu tiếp tục cung cấp phân bón chất lượng cao, bền vững cho nông dân trong nhiều năm tới”.‏

‏Tuy nhiên, các nhóm nông dân lại không hài lòng khi cho rằng EU chưa có giải pháp thay thế thiết thực và phù hợp về giá cả. Copa và Cocega, hai tổ chức nông nghiệp lớn của EU, đã ra tuyên bố chung kêu gọi EU xây dựng chiến lược rõ ràng về đa dạng hóa nguồn cung phân bón. ‏

‏Họ nhấn mạnh nếu EU quyết tâm giảm phụ thuộc vào Nga và Belarus, cần đưa ra giải pháp “đáng tin cậy và hướng đến tương lai”. Tuyên bố kết luận: “Chúng ta không thể để tình trạng này tiếp tục làm suy yếu khả năng kinh tế của các trang trại hoặc đe dọa an ninh lương thực của hàng triệu người dân EU”.‏