Việc bắt đầu sản xuất dầu thô thương mại đã biến quốc gia Tây Phi này thành một trong những điểm đến đầu tư hàng đầu của lục địa, nhưng cũng khiến các Chính phủ liên tiếp phải vay mượn đến mức cạn kiệt.

Các nhà đầu tư lo lắng đã bán tháo trái phiếu và đồng nội tệ Cedi của Ghana trong bối cảnh nghi ngờ về khả năng thanh toán của đất nước. Mối lo ngại đã được chứng minh là có cơ sở: Vào cuối năm 2022, Chính phủ đã khiến các trái chủ bất ngờ khi đơn phương đình chỉ trả lãi cho khoản nợ nước ngoài của mình trước các cuộc đàm phán tái cơ cấu nhằm cắt giảm khoản vay 3 tỷ USD từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF. Khoản tài trợ đó cuối cùng đã được phê duyệt vào tháng 5.

Tại sao Ghana lại được các nhà đầu tư ưa chuộng đến vậy?

Là quốc gia châu Phi cận Sahara đầu tiên giành được độc lập sau thời kỳ thuộc địa, Ghana là một pháo đài ổn định trong một khu vực bị ảnh hưởng bởi tình trạng bất ổn dân sự và các cuộc đảo chính.

Các cuộc bầu cử hòa bình đã được tổ chức thường xuyên kể từ những năm 1990, quyền lực đã thay đổi giữa các đảng đối lập và các tổng thống, đồng thời có một cơ quan tư pháp độc lập và một quốc hội năng động.

Là quốc gia trồng ca cao lớn thứ hai thế giới và là nhà sản xuất vàng lớn thứ hai của châu Phi, Ghana bắt đầu xuất khẩu dầu vào cuối năm 2010. Năm sau, tổng sản phẩm quốc nội tăng vọt gần 14%. Nền kinh tế đã mở rộng hàng năm kể từ đó, mặc dù với tốc độ khiêm tốn hơn, khi Chính phủ áp dụng hệ thống thị trường tự do giúp thu hút vốn và tài chính nước ngoài.

Điều gì đã xảy ra?

Chính phủ nước này đã từ bỏ kỷ luật tài khóa và mở rộng các khoản chi tiêu với dự đoán về khoản lãi trời cho từ dầu mỏ. Nhưng doanh thu từ dầu thô không đủ để chi trả cho một loạt các dự án hàng đầu đắt đỏ, và Ghana đã phải vay thêm tiền để trang trải.

Bội chi đặc biệt phổ biến trong những năm bầu cử. Chính quyền của Tổng thống Nana Akufo-Addo đã miễn học phí cho học sinh trung học phổ thông. Vào năm 2021, Chính phủ đã chi 1 tỷ USD cho các khoản vay tái cấp vốn của các nhà sản xuất điện tư nhân, một động thái nhằm giảm hóa đơn tiền điện.

Kế hoạch củng cố ngành ngân hàng bị suy yếu do các khoản nợ xấu đã tiêu tốn hơn 25 tỷ Cedi (tương đương 2,4 tỷ USD) và ước tính cần thêm 8 tỷ Cedi nữa để hoàn tất quá trình này.

Đại dịch Covid-19 cũng giáng thêm một đòn mạnh vào nền tài chính vốn đã căng thẳng của Ghana.

Điều gì dẫn đến việc cơ cấu lại nợ?

Nợ nhà nước tăng vọt, IMF ước tính rằng nó tương đương với 105% GDP của Ghana vào năm 2022.

Khi đất nước này không còn có thể khai thác thị trường quốc tế, Chính phủ phải vay các khoản vay trong nước, trả lãi suất hàng năm gần 30%. Ngân hàng trung ương đã can thiệp để cung cấp vốn cho Chính phủ sau khi Chính phủ có nguy cơ vỡ nợ địa phương, nhưng họ đã quyết định hạn chế hỗ trợ thêm để duy trì trong ngưỡng cho vay hợp pháp.

Một số nhà lập pháp yêu cầu Bộ trưởng Tài chính Ken Ofori-Atta nhận lỗi về cuộc khủng hoảng kinh tế và kêu gọi sa thải ông, nhưng đảng cầm quyền cuối cùng đã từ chối ủng hộ kiến nghị chỉ trích ông.

IMF đã tham gia như thế nào?

Ghana từ chối một sáng kiến đa phương có thể cho phép nước này tạm dừng thanh toán lãi nợ nước ngoài và cho biết họ sẽ không tìm kiếm sự trợ giúp từ IMF, trước khi thay đổi quan điểm vào tháng 7/2022.

Vào cuối tháng 10, Tổng thống Akufo-Addo đã bác bỏ suy đoán rằng một thỏa thuận tài trợ có thể dẫn đến thua lỗ cho bất kỳ chủ nợ nào của Ghana, nhưng một tháng sau, chính quyền của ông cho biết họ sẽ tham gia đàm phán về việc tái cơ cấu nợ.

IMF đã ký kết một cơ sở tín dụng mở rộng trị giá 3 tỷ USD vào tháng 5 sau khi Ghana đạt được thỏa thuận về nguyên tắc để khắc phục nợ nước ngoài. Khoản tài trợ, bao gồm khoản thanh toán ngay lập tức trị giá 600 triệu USD, phụ thuộc vào việc Chính phủ tăng thuế, gây thiệt hại cho các nhà đầu tư trong nước và các biện pháp cứng rắn khác.

Nhà đầu tư bị ảnh hưởng ra sao?

Trong khi Chính phủ đang nhắm mục tiêu 10,5 tỷ USD cứu trợ nợ nước ngoài trong chương trình ba năm với IMF, các điều khoản tái cấu trúc cuối cùng dự kiến sẽ chỉ được thống nhất vào khoảng giữa năm 2023.

Các khoản thanh toán lãi cho trái phiếu châu Âu trị giá 13 tỷ USD của Ghana, cũng như các khoản vay thương mại và hầu hết các nghĩa vụ song phương đã bị đình chỉ kể từ giữa tháng 12. Những người nắm giữ khoảng 2/3 trái phiếu trong nước của Ghana đã bị ảnh hưởng, họ đồng ý tự nguyện trao đổi chứng khoán hiện có để lấy những chứng khoán trả lãi ít hơn.

Thị trường phản ứng thế nào với cuộc khủng hoảng?

Cuộc khủng hoảng đã gây ra một cuộc “di cư” khỏi tiền tệ và trái phiếu của Ghana.

Đồng Cedi đã giảm 28% so với đồng USD từ tháng 1 đến giữa tháng 12/2022, khiến nó trở thành một trong những đồng tiền hoạt động kém nhất thế giới.

Cải thiện triển vọng cho một chương trình IMF đã giúp nội tệ của Ghana phục hồi một phần. Theo các chỉ số của JPMorgan Chase & Co, các nhà đầu tư cao cấp yêu cầu nắm giữ trái phiếu bằng USD của Ghana thay vì trái phiếu Kho bạc Hoa Kỳ vẫn vượt quá 2.700 điểm cơ bản, cao hơn nhiều so với mức 1.000 báo hiệu sự khó khăn.

Hồng Vân (Theo The Washington Post)