Lần đầu tiên tôi lên thăm “ngôi nhà” của gấu tọa lạc ở lũng Chắt Dậu vào năm 2008, toàn bộ lũng này vẫn đang xanh mướt những vườn su su của tám hộ dân sống biệt lập trong vườn quốc gia. Duy nhất ở đó là trạm cách ly gấu ở giai đoạn 1 của dự án vừa được xây dựng xong. Khoảng gần 20 con gấu được đưa về trạm này, sống trong những căn phòng xinh xắn có xích đu, giường và cả thức ăn...

Tiến sĩ Tuấn Bendixsen, Trưởng đại diện Tổ chức động vật châu Á (AAF) tại Việt Nam, đơn vị tài trợ xây dựng dự án này, lúc đó, đã phác thảo cho tôi về một trung tâm cứu hộ gấu sẽ được xây dựng trong khoảng 5 năm bao gồm cả nhà gấu đôi và khu bán hoang dã, nơi những con gấu có số phận đen đủi bị bắt, vận chuyển, buôn bán hay đang nuôi nhốt trái phép trong những trại gấu, sẽ được mang về đây để lánh nạn và phục hồi bản năng hoang dã.

Hồi đó, tôi đã nhìn và so sánh 20 con gấu đang sống yên ổn ở đây, có sự chăm sóc đặc biệt của những chuyên gia thú y, có một khu khám chữa bệnh hoàn hảo với nhiều trang thiết bị cấp cứu, phẫu thuật, chữa trị mà đến cả con người cũng còn mơ ước, với hàng nghìn con gấu đang bị nuôi nhốt lấy mật rồi tàn tạ trong các trại gấu rải rác trong khắp nước Việt Nam này. Và tôi đã nhận ra sự khác biệt đầy lòng nhân ái của một dự án cứu hộ loài gấu do tổ chức bảo vệ động vật hoang dã quốc tế tài trợ cho Việt Nam, đúng thời điểm chúng ta đang xiết chặt quản lý các trại gấu. 200 con gấu trong số hàng nghìn con đang chết dần mòn ở các trại gấu đâu đó ấy sẽ may mắn được sống ở “thiên đường” này chăng?

Nhưng thật sự không may mắn cho “thiên đường” bé nhỏ của loài gấu, cũng như những con người đang cố gắng gây dựng nên “thiên đường” đó. Tháng 9.2011, biến cố đầu tiên đã đến khi ông Đỗ Đình Tiến, lúc đó đang là Giám đốc VQG Tam Đảo, đồng Giám đốc Trung tâm cứu hộ gấu ký công văn tạm dừng xây dựng Trung tâm cứu hộ gấu và lấy cột mốc cây gạo để chia đôi phần đất đã được Bộ NNPTNT phê duyệt cho dự án, nhằm dành nửa kia cho một dự án xây dựng khu du lịch nghỉ dưỡng có cổ phần của con gái mình. Và trong năm 2012, biến cố ấy cứ lớn dần lên khi ông Tiến tìm mọi cách kết tội 104 con gấu gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến công trình an ninh quốc phòng.

Trong một năm rưỡi tham gia tìm hiểu vụ việc và đưa lên mặt báo, không phải lúc nào tôi cũng đủ lý lẽ để phơi bày tất cả sự thật cho bạn đọc biết, có những “góc tối” của vụ việc chỉ có thể nhìn bằng niềm tin trực cảm. Cái khó là làm sao truyền được niềm tin ấy tới độc giả, trong khi hàng loạt những luận điểm bất lợi đang được phía bên kia “giăng” ra nhằm tìm cách đuổi gấu để chiếm đất.

Với bút danh Hoàng Thảo Lê, tôi đã viết hai kỳ đầu tiên của loạt bài Nguy cơ gấu mất “nhà” đăng trên Nhân Dân điện tử vào tháng 04.2012, đó là loạt bài đầu tiên viết về vụ “cướp đất” hy hữu này. Sau đó, một số báo và đài đã vào cuộc. Những quan điểm và luận cứ mà phóng viên báo Nhân Dân đưa ra được sử dụng trở lại, thậm chí các phóng sự truyền hình lấy nguyên bài của Nhân Dân để làm kịch bản. Nhưng dường như những tiếng nói của báo chí lúc đó vẫn chưa làm lung lay ý chí lấy đất của nguyên giám đốc VQG Tam Đảo. Ông Tiến tiếp tục tung ra những chiêu bài đẩy Trung tâm cứu hộ gấu đối mặt với nguy cơ di dời, đến nỗi những nhân viên cứu hộ gấu phải khẩn thiết gửi đơn đi kêu cứu khắp nơi. Tháng 11 năm ngoái, Nhân Dân điện tử tiếp tục tung thêm ba kỳ nữa phản ánh về những vô lý chung quanh cáo buộc gấu gây ô nhiễm cùng những công văn vượt cấp ông Tiến gửi sang quân đội đề nghị bên đó kiến nghị Bộ NNPTNT dừng dự án gấu... Kết quả là Bộ NNPTNT phải trình vụ việc lên để Thủ tướng quyết định. Và tháng 01.2013, Thủ tướng đã chỉ đạo tiếp tục triển khai xây dựng Trung tâm cứu hộ gấu, kèm theo đó còn chỉ đạo Bộ NNPTNT làm rõ sai phạm của Giám đốc VQG Tam Đảo để xử lý. Cuối tháng 04.2013, Bộ này đã cách chức Giám đốc VQG Tam Đảo đối với ông Đỗ Đình Tiến.

Một kết cục có hậu đã đến với những con gấu, khi giờ đây Trung tâm cứu hộ gấu được xem là hiện đại nhất Đông Nam Á này đang hoàn thiện thủ tục để tiếp tục xây dựng hết phần đất được quy hoạch. Ai đó đã nói rằng: con người chính là nguyên nhân gây nên sự tuyệt chủng của động vật hoang dã, nhưng cũng chỉ có con người mới cứu được chúng. Tôi đã “men” theo niềm tin của loài người dành cho những con gấu mà đi đến tận cùng loạt phóng sự điều tra này, nhằm góp phần nhỏ bé bảo vệ loại gấu trước nguy cơ tuyệt chủng đang dần hiện hữu.