Giải ngân 100% vốn đầu tư công: Thách thức lớn nhưng là động lực tăng trưởng bền vững

Năm nay, để thúc đẩy tăng trưởng, Chính phủ đặt mục tiêu giải ngân 100% vốn đầu tư công. Ông đánh giá như thế nào về mục tiêu này?

- Việc Chính phủ đặt mục tiêu giải ngân 100% vốn đầu tư công trong năm nay là một quyết sách mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh nhiều thách thức, đặc biệt là vào thời điểm cuối của giai đoạn kế hoạch 2021–2025.

Tuy nhiên, để hoàn thành mục tiêu này không phải là điều dễ dàng, bởi hiện nay tiến độ giải ngân vẫn còn chậm do nhiều nguyên nhân như vướng mắc trong giải phóng mặt bằng, thiếu vật liệu xây dựng, những khó khăn về quy hoạch, cũng như tâm lý e ngại, sợ trách nhiệm ở một số nơi.

Dù vậy, Chính phủ đã thể hiện rõ sự quyết liệt qua nhiều chỉ đạo sát sao, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường phân cấp, phân quyền và thành lập các tổ công tác đặc biệt để tháo gỡ từng điểm nghẽn. Nếu sự vào cuộc đồng bộ và trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương được nâng lên, cùng với sự hỗ trợ tích cực từ các cơ chế, chính sách mới, mục tiêu giải ngân 100% vốn đầu tư công trong năm nay hoàn toàn có thể đạt được, qua đó tạo động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế, ổn định vĩ mô và phát triển bền vững.

Đến hết tháng 5, vốn đầu tư công giải ngân ước đạt 199.325 tỷ đồng, bằng 22,2% kế hoạch và 24,1% kế hoạch do Thủ tướng giao. Kết quả này liệu có chậm không, thưa ông?

- Sau 5 tháng đầu năm, tỷ lệ giải ngân chỉ đạt hơn 22%, rõ ràng vẫn còn thấp và cho thấy tiến độ đang chậm lại so với yêu cầu, nếu không tăng tốc mạnh mẽ trong các tháng tiếp theo, việc hoàn thành mục tiêu 100% vốn đầu tư công giải ngân vào cuối năm sẽ rất khó khả thi.

Thực tế này phản ánh nhiều vướng mắc cố hữu vẫn chưa được tháo gỡ dứt điểm như trên và rất cần các chính sách mới kịp thời để tháo gỡ các rào cản giải nhân vốn đầu tư công, đặc biệt là các cơ chế đặc thù trong việc giải ngân, phê duyệt...

Nếu không quyết liệt đưa ra các chính sách cởi trói trong thời gian tới, nguy cơ chậm tiến độ giải ngân sẽ tiếp tục tái diễn, ảnh hưởng đến tăng trưởng chung của nền kinh tế. Chính vì vậy, kết quả giải ngân trong 5 tháng đầu năm tuy có cải thiện, nhưng xét trên yêu cầu chung vẫn là chậm và đòi hỏi sự quyết tâm, nỗ lực lớn hơn từ các bộ, ngành, địa phương trong thời gian tới.

-Nhưng chậm giải ngân đầu tư công dường như là căn bệnh cố hữu. Vậy, dưới góc độ chuyên gia tài chính, tỷ lệ giải ngân đầu tư công thấp là do tài chính hay quản trị?

Chậm giải ngân đầu tư công thực sự là một “căn bệnh” kéo dài nhiều năm qua ở Việt Nam và là vấn đề đã được nhắc đến rất nhiều trong các báo cáo giám sát của Quốc hội, Chính phủ cũng như các tổ chức quốc tế.

Theo quan điểm của tôi, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tỷ lệ giải ngân đầu tư công thấp lại không hoàn toàn nằm ở yếu tố tài chính – bởi thực tế, nguồn vốn bố trí cho đầu tư công hằng năm đều rất lớn và ngân sách nhà nước luôn sẵn sàng đáp ứng nếu dự án đủ điều kiện. Điểm nghẽn lớn nhất nằm ở khâu quản trị, thể hiện ở cả cơ chế, chính sách lẫn quá trình tổ chức thực hiện.

Cụ thể, những vướng mắc về pháp lý liên quan đến quy hoạch, đất đai, thủ tục đầu tư, phê duyệt dự án, giải phóng mặt bằng… thường xuyên làm kéo dài thời gian chuẩn bị và triển khai dự án. Bên cạnh đó, quy trình phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương còn thiếu linh hoạt, nhiều tầng nấc, dẫn đến sự chồng chéo và thiếu thống nhất, làm phát sinh thủ tục không cần thiết và kéo dài thời gian giải quyết.

Ngoài ra, một nguyên nhân rất đặc thù gần đây là tâm lý e ngại trách nhiệm, sợ sai của đội ngũ cán bộ, nhất là khi các quy định về phòng chống tham nhũng ngày càng siết chặt, khiến nhiều người chọn thái độ “an toàn”, hạn chế ký duyệt hoặc chủ động né tránh những phần việc phức tạp, dễ phát sinh rủi ro.

Về mặt tài chính, thực tế ngân sách và dòng vốn dành cho đầu tư công đã được bố trí từ đầu năm, ít khi gặp khó khăn thực chất về dòng tiền. Các vấn đề phát sinh thường liên quan đến việc dự án không đủ điều kiện giải ngân do chậm về hồ sơ, thủ tục, chưa hoàn tất giải phóng mặt bằng hoặc các thủ tục liên quan đến thiết kế, đấu thầu.

Như vậy, có thể khẳng định “điểm nghẽn” chủ yếu khiến giải ngân đầu tư công luôn ở mức thấp là do khâu quản trị, từ thể chế, tổ chức thực hiện đến năng lực và thái độ của các chủ thể liên quan, chứ không phải là do thiếu vốn hay hạn chế về tài chính.

Chính vì vậy, giải pháp quan trọng nhất là tiếp tục cải cách mạnh mẽ về thể chế, nâng cao năng lực thực thi, tăng trách nhiệm giải trình và khuyến khích đổi mới, sáng tạo trong quản trị đầu tư công.

Đâu là giải pháp cốt lõi để nâng cao hiệu quả đầu tư công trong trung hạn, đặc biệt trong giai đoạn 2025–2030?

- Để nâng cao hiệu quả đầu tư công trong trung hạn, nhất là giai đoạn 2025–2030, điều quan trọng nhất không còn nằm ở chỗ tăng thêm quy mô vốn hay đẩy mạnh giải ngân bằng mọi giá, mà phải chuyển hẳn sang cách tiếp cận lấy “chất lượng” làm trung tâm.

Nghĩa là, mỗi dự án được lựa chọn không chỉ dựa trên ý chí chủ quan hay phân bổ theo kiểu “cào bằng”, mà phải thực sự dựa trên những tiêu chí khoa học, minh bạch và hướng đến lợi ích lâu dài, tạo ra tác động lan tỏa mạnh mẽ cho nền kinh tế.

Việc ưu tiên các dự án hạ tầng chiến lược, thúc đẩy đổi mới công nghệ, chuyển đổi số, phát triển xanh và các chuỗi liên kết vùng sẽ mang lại giá trị bền vững thay vì chạy theo số lượng hay thành tích giải ngân ngắn hạn.

Nếu Nhà nước tập trung giải ngân đầu tư công vào các dự án không thật sự cần thiết, không tạo giá trị gia tăng thực chất, chỉ để tăng số lượng việc làm hoặc con số tăng trưởng trên báo cáo ngắn hạn, thì cuối cùng nguồn lực xã hội lại bị tiêu hao cho những hoạt động ít hiệu quả.

Thay vì đầu tư vào những lĩnh vực có khả năng bứt phá, đổi mới, tạo nền tảng cho phát triển bền vững, nguồn lực lại được phân bổ vào các công trình “hào nhoáng” hoặc lặp đi lặp lại mà không cải thiện thực chất năng suất xã hội.

GDP có thể tăng, giống như tiền công cho thợ kính được trả ra, nhưng sự giàu lên của nền kinh tế là ảo, bởi tổng thể xã hội không nhận được giá trị mới, mà chỉ “bù đắp” cho sự thiếu hiệu quả trong phân bổ nguồn lực.

Trên thực tế, chất lượng đầu tư công phụ thuộc rất lớn vào khâu chuẩn bị và tổ chức thực hiện dự án. Nếu giai đoạn chuẩn bị được tiến hành bài bản, nghiêm túc từ công tác quy hoạch, giải phóng mặt bằng, hoàn thiện thủ tục pháp lý đến đánh giá năng lực các chủ thể tham gia, thì quá trình triển khai sẽ hạn chế tối đa rủi ro chậm trễ, thất thoát hay lãng phí.

Khi mỗi khâu, mỗi bước đều gắn với trách nhiệm cá nhân cụ thể, với quy trình giám sát – kiểm soát rõ ràng, thì mới thực sự tạo nên niềm tin vào hiệu quả của đầu tư công.

Hiện đại hóa công tác quản lý, đặc biệt là đẩy mạnh chuyển đổi số trong giám sát dự án, cũng là giải pháp mang tính đột phá. Việc ứng dụng các nền tảng dữ liệu số, công nghệ AI, phân tích dữ liệu lớn sẽ giúp công khai tiến độ, chất lượng, chi phí dự án tới từng người dân, doanh nghiệp và cơ quan kiểm soát.

Khi thông tin được chia sẻ kịp thời, minh bạch và có thể phản hồi từ nhiều phía, sẽ giảm thiểu các khoảng “mù mờ” dễ phát sinh tiêu cực và nâng cao hiệu quả quản trị.

Quan trọng hơn cả là phải thay đổi tư duy về vai trò của đầu tư công trong phát triển. Thay vì chỉ coi đây là nhiệm vụ chi tiêu ngân sách, cần xem đầu tư công là “chất xúc tác”, là vốn mồi để thu hút các nguồn lực tư nhân, vốn ngoài nhà nước cùng tham gia vào các dự án có sức lan tỏa thực sự cho nền kinh tế. Khi đầu tư công được đặt đúng vai trò dẫn dắt, tập trung vào các lĩnh vực mà khu vực tư nhân chưa thể hoặc không muốn đầu tư, nó sẽ trở thành động lực phát triển bền vững và mang lại hiệu quả thiết thực cho cả xã hội trong trung hạn cũng như dài hạn.

-Trân trọng cảm ơn ông!