Cuốn sách giới thiệu 68 nhân vật với nhiều phát hiện mới và góc nhìn mới. Phần thứ nhất cuốn sách kể những chuyện ít người biết về các chính khách và thân phận của những người nổi tiếng. Đó là chuyện Đại tướng Võ Nguyên Giáp làm diễn ca rồi dịch ra tiếng Tày, tiếng Dao; chuyện về đức tính giản dị, thanh liêm và ấm áp của Thủ tướng Phan Văn Khải; chuyện cựu Bộ trưởng Bộ Năng lượng Thái Phụng Nê chỉ đạo làm đường dây tải điện siêu cao áp Bắc - Nam; chuyện quyền Bộ trưởng Bộ Mỏ và Than Trần Anh Vinh giải cứu nạn thiếu gạo cho thợ mỏ những năm đầu của công cuộc đổi mới đất nước; chuyện ông Nguyễn Đức Phan, từ phạm nhân lên Bộ trưởng; chuyện ông Đoàn Kiển, cựu Chủ tịch Tập đoàn Than – Khoáng sản sau khi về hưu “men đường mà đi” (ý từ câu nói của Khổng Tử “Người quân tử men đường mà đi”); chuyện ông Nguyễn Duyệt, Giám đốc Mỏ than Cao Sơn cố tình “chày cối”, tìm cách trì hoãn quyết định của Bộ để công nhân mỏ bám trụ tại thị xã Cẩm Phả và chủ trì xây dựng làng Mỏ Cao Sơn đẹp, trữ tình như hiện nay; chuyện “Người chống lưng” cho cựu Tổng Biên tập một tờ báo được miễn truy tố án hình sự; chuyện GS. Nguyễn Lân Dũng – bác “trưởng thôn” vui vẻ; chuyện nhà báo Xuân Ba, tác giả viết phóng sự nổi tiếng, lên hồ Ba Bể lánh nạn....

Phần thứ 2 của cuốn sách kể về các nhà khoa học bậc thầy của những giáo sư đầu ngành nhưng ít người biết. Đó là GS. Viện sĩ Trần Đình Long, nhà nông học “cha đẻ” của nhiều giống đỗ tương, lạc; PGS.TS. Nguyễn Thị Hoài Đức, tiến sĩ đầu tiên của Việt Nam về ngành sản phụ khoa.... Nhiều nhà sáng tạo với những công trình khoa học mang lại giá trị to lớn cho cộng đồng, cho xã hội cũng được giới thiệu ở phần này như GS. TS. Hoàng Xuân Thảo, người viết nhiều phần mềm áp dụng trong giảng dạy và chấm thi trong nhà trường; TS. Trịnh Xuân Đức với những những sản phẩm an toàn thân thiện với môi trường. Chuyện anh Đoàn Văn Vươn ở Tiên Lãng, Hải Phòng chống người thi hành công vụ, bị phạt tù thì nhiều người đã biết. Nhưng tài trí của anh trong việc ngăn sóng dữ, nắn sông Văn Úc chắc ít người biết, nay được kể trong cuốn sách này.

“Chuyện các văn nghệ sĩ” trong phần thứ 3 của cuốn sách là những câu chuyện thú vị về thân phận các nhà văn, nhà thơ, đạo diễn phim, ca sĩ… Đó là chuyện đạo diễn Long Vân làm những bộ phim lừng danh nhưng chưa hề được giải thưởng; chuyện tình của nhà thơ Lưu Quang Vũ với Tố Uyên – nguồn cảm hứng mãnh liệt để Lưu Quang Vũ sáng tác những tác phẩm xuất sắc; chuyện nhà văn Nguyễn Vinh Tú, bạn viết cùng thời với những nhà văn lớn như Nguyễn Minh Châu, Từ Bích Hoàng, Nguyễn Trọng Oánh… nhưng gặp “Ách giữa đàng” (tên tác phẩm của ông) nên không “ngóc” đầu lên được. Mãi đến những năm cuối đời, ông mới lại thăng hoa, phát tiết. Đó là chuyện vui về nhà thơ Trần Nhuận Minh; chuyện buồn của nhà văn Lý Biên Cương.

Phần này còn cung cấp nhiều tư liệu mới của các văn nghệ sĩ. Đó là chuyện nhà thơ Cầm Giang, tác giả của “Dòng sông Mã – Núi Mường Hung” làm nghề… đỡ đẻ, chữa bệnh và làm chủ hôn cho thợ mỏ. Chuyện Nhà văn Võ Huy Tâm mang bản thảo “Làm neo” đang viết dở ở vùng Mỏ lên chiến khu Việt Bắc, được nhà văn Nguyễn Huy Tưởng hướng dẫn sửa chữa thành tiểu thuyết “Vùng Mỏ” nổi tiếng. Có những nhân vật tài hoa nổi tiếng ở lĩnh vực khác nhưng thơ mới là máu thịt, là cuộc sống của họ. Đó là nhà báo Đoàn Mạnh Phương được nhiều người biết là Tổng Biên tập tạp chí năng động. Nhưng với thơ, hơn 30 năm trước, thơ ông với giọng điệu mới lạ đã xuất hiện trên các báo. Từ đó đến nay, ông cứ túc tắc, chậm rãi, dần khẳng định phong cách riêng của mình với giọng thơ đầy cá tính, giàu suy tư, không lẫn với thơ của ai. Họa sĩ Lê Tiến Vượng nổi tiếng về thiết kế logo và minh họa tranh cho các báo nhưng ông làm thơ như… đánh răng rửa mặt hàng ngày vậy. Thơ của ông đậm chất dân gian trào lộng nhưng lại mang tính phóng sự.

Phần “Cảm ơn cuộc đời” đặt cuối cuốn sách là những câu chuyện về bạn bè, những đồng nghiệp của tác giả. Đó là chuyện về nhà thơ Đặng Vương Hưng “giải cứu” thân phận “Đa Mang”; nhà văn Nguyễn Khắc Trường lên vùng cao tìm chất liệu viết tiểu thuyết; nhà văn Vũ Thảo Ngọc viết văn trong phà bơm Mỏ than Cọc Sáu.... Phần này còn giới thiệu các nhân vật là người khuyết tật viết những tác phẩm nổi tiếng; những trẻ tự kỉ được huấn luyện theo phương pháp đặc biệt đã trở thành những “Biệt tài tí hon”, những kỉ lục gia, kỉ lục Guinness thế giới. Chuyện của của họ là biểu tượng về tiềm năng, sức mạnh vô tận của con người. Bằng những câu chuyện “người thật, việc thật”, nhà văn, nhà báo Nguyễn Cao Thâm đã khắc họa chân dung nổi bật của 68 nhân vật mang những vẻ đẹp nhân văn vànhững cống hiến của họ với đất nước.

Hữu Minh