Góp ý văn kiện Đại hội XIV của Đảng: Bình đẳng giới là động lực của đổi mới sáng tạo và phát triển bao trùm

Đóng góp ý kiến tại Hội thảo “Góp ý Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) tổ chức ngày 7/11, PGS.TS Bùi Thị An, Bí thư kiêm Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển Cộng đồng, đánh giá cao công tác chuẩn bị công phu, súc tích và ngắn gọn của Báo cáo chính trị, thể hiện rõ định hướng đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045; đồng thời nhấn mạnh mô hình phát triển bền vững, bao trùm, dựa trên con người – lấy nhân dân làm trung tâm.

Theo PGS.TS Bùi Thị An, Văn kiện lần này có tính dự báo tốt hơn, thể hiện sự đổi mới tư duy, dám nhìn thẳng vào sự thật và chẩn đoán đúng những “căn bệnh” cản trở phát triển. Bà dẫn chứng tại trang 12, phần đánh giá khoa học – công nghệ đã chỉ rõ: “Cơ chế, chính sách về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo còn nhiều hạn chế, vướng mắc; nguồn lực đầu tư, cơ chế tài chính, chế độ đãi ngộ chưa phù hợp; thị trường khoa học công nghệ chậm phát triển; doanh nghiệp chưa thực sự đóng vai trò trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia”.
PGS.TS Bùi Thị An cho rằng đây là nhận định rất đúng, thể hiện sự đổi mới tư duy, dám nhìn nhận nguyên nhân chủ quan – điều trước đây còn ít được đề cập.

Bí thư kiêm Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển Cộng đồng cho biết, Đại hội XIV của Đảng sẽ là dấu mốc quan trọng định hình chiến lược phát triển đất nước trong giai đoạn mà khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành động lực chủ yếu cho tăng trưởng nhanh và bền vững.

Từ kinh nghiệm nhiều năm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý khoa học, PGS.TS Bùi Thị An đưa ra nhiều kiến nghị cụ thể.

Thứ nhất, cần tiếp tục khẳng định và làm rõ hơn vai trò của khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo như trụ cột then chốt của nền kinh tế tri thức. Văn kiện đã đề cập mục tiêu phát triển khoa học – công nghệ, song chưa thực sự nhấn mạnh tính đột phá về cơ chế, nguồn lực và môi trường sáng tạo.

PGS.TS Bùi Thị An đề nghị xác định rõ việc xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, lấy doanh nghiệp làm trung tâm, Nhà nước tạo khung thể chế thuận lợi; trao quyền tự chủ cao hơn cho các tổ chức nghiên cứu công lập; hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm Nhà nước – tư nhân hỗ trợ đổi mới sáng tạo.

Cần thông thoáng nguồn lực, khoán theo sản phẩm cuối cùng, giảm thủ tục hành chính, mở rộng đặt hàng nghiên cứu từ Nhà nước và doanh nghiệp. Đồng thời, cần nâng tỷ lệ đầu tư cho R&D lên mức tiệm cận khu vực; khuyến khích doanh nghiệp đầu tư mạnh vào nghiên cứu, đổi mới công nghệ; hình thành thị trường và sàn giao dịch công nghệ quốc gia để thúc đẩy mua bán, chuyển giao công nghệ trong và ngoài nước.

Thứ hai, bà đề nghị Văn kiện dành nội dung riêng cho phát triển nhân lực khoa học – công nghệ chất lượng cao gắn với cơ chế tuyển dụng nhân tài, coi đây là “đột phá của mọi đột phá”.

Cần có chính sách dài hạn, thực chất cả về vật chất và môi trường làm việc để thu hút, giữ chân nhà khoa học giỏi, kể cả Việt kiều và chuyên gia nước ngoài, đặc biệt là thế hệ trẻ và đội ngũ nữ trí thức – những người có năng lực, trách nhiệm xã hội và tầm nhìn nhân văn.

Bà nhấn mạnh, cần chống bình quân chủ nghĩa trong đánh giá nhân lực khoa học; đãi ngộ theo giá trị đóng góp thay vì theo chức vụ.

Thứ ba, cần xây dựng cơ chế quốc gia về trí thức đồng hành cùng đất nước.

PGS.TS Bùi Thị An đề nghị hình thành Hội đồng tư vấn trí thức quốc gia hoặc Mạng lưới chuyên gia Việt Nam toàn cầu, tập hợp trí thức trong và ngoài nước, bao gồm cả những người đã nghỉ hưu nhưng còn tâm huyết. Cơ chế hoạt động nên linh hoạt, phi hành chính, tập trung theo vấn đề chiến lược.

Cần có chính sách mời các chuyên gia cao tuổi làm cố vấn cho các bộ, ngành – như mô hình Hà Nội đã thực hiện.

Bên cạnh đó, cần tạo môi trường để trí thức phản biện, góp ý thẳng thắn – coi phản biện xã hội là động lực của đổi mới sáng tạo, chứ không chỉ là hình thức.

PGS.TS Bùi Thị An cũng đề nghị tổ chức các diễn đàn định kỳ cấp quốc gia giữa lãnh đạo Đảng, Nhà nước và giới trí thức để trao đổi trực tiếp về chiến lược phát triển.

Đồng thời, cần số hóa và kết nối đội ngũ trí thức, phát triển cơ sở dữ liệu quốc gia về chuyên gia Việt Nam, để Nhà nước và doanh nghiệp có thể dễ dàng đặt hàng nghiên cứu, tư vấn.

Cùng với đó, nên có chính sách tôn vinh, biểu dương thường niên những trí thức, nhóm trí thức có đóng góp thực chất cho quốc gia – bất kể vị trí công tác; khen thưởng cần dựa trên cống hiến thực, thay vì chức vụ.

Thứ tư, với tư cách là phụ nữ, PGS.TS Bùi Thị An tha thiết đề nghị Văn kiện Đại hội XIV bổ sung và làm rõ hơn nội dung về bình đẳng giới và phát triển bao trùm.

Theo bà, “Bình đẳng giới không chỉ là vấn đề công bằng xã hội, mà còn là động lực của đổi mới sáng tạo và phát triển quốc gia”.

Cần có chính sách cụ thể để tăng tỷ lệ nữ tham gia lãnh đạo, quản lý, nghiên cứu khoa học; thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp nữ; đảm bảo điều kiện làm việc, cống hiến và cân bằng cuộc sống cho phụ nữ trong các lĩnh vực công nghệ cao.

Thứ năm, bà đề nghị nhấn mạnh hơn vai trò của khoa học – công nghệ trong mục tiêu phát triển bền vững, ứng phó biến đổi khí hậu, chuyển đổi xanh và chuyển đổi số.

Việt Nam cần đặt mục tiêu trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo xanh của khu vực, phát triển mạnh các công nghệ năng lượng tái tạo, vật liệu sinh học, nông nghiệp thông minh và kinh tế tuần hoàn, góp phần thúc đẩy khởi nghiệp xanh.

PGS.TS Bùi Thị An bày tỏ kỳ vọng Văn kiện Đại hội XIV sẽ thể hiện rõ tinh thần dấn thân, đổi mới và khát vọng cống hiến của đội ngũ trí thức Việt Nam, trong đó có lực lượng nữ trí thức – những người âm thầm nhưng bền bỉ đóng góp cho phát triển đất nước.

Bà nhấn mạnh: “Việc lồng ghép giới trong chính sách khoa học – công nghệ không chỉ thể hiện cam kết thực hiện mục tiêu thiên niên kỷ về công bằng, mà còn đảm bảo sự phát triển hài hòa, nhân văn và bền vững – đúng như tinh thần "Không ai bị bỏ lại phía sau" mà Đảng ta đang hướng tới”.