Giáo dục trẻ em quan trọng nhất là từ 0 đến 12 tuổi

GS. Hồ Ngọc Đại vốn được biết đến là vị tiến sĩ khoa học về tâm lý giáo dục đầu tiên của Việt Nam. Ông dành cả cuộc đời chỉ để đi dạy lớp 1, viết sách giáo khoa cho lớp 1.

Tại buổi nói chuyện, GS. Hồ Ngọc Đại cho biết, giáo dục tiểu học là vấn đề quan trọng bậc nhất của giáo dục. Trong thời gian học tại Nga, GS đã tham dự môi trường thực nghiệm tại đây để hiểu được bản chất của giáo dục thực nghiệm. Chính vì thế suốt 50 năm qua GS chỉ nghiên cứu chuyên về tiểu học và tập trung vào xử lý tiểu học.

GS. Hồ Ngọc Đại cho biết: “Giáo dục trẻ em quan trọng nhất là từ 0 đến 12 tuổi về mọi mặt, cả về thể chất, tinh thần về cả đạo đức. Còn trẻ con 13 tuổi thời hiện đại đã khác. Tức là giáo dục gia đình chỉ còn có khả năng và giá trị khi trẻ trong độ tuổi từ 0 đến 12 tuổi.

Lý tưởng cơ bản nhất là làm cho trẻ em được hạnh phúc, tôi mong muốn tất cả thầy giáo, người lớn đều trân trọng cái hạnh phúc của trẻ em, trân trọng niềm vui của con trẻ. GS nhấn mạnh: “Học mà ra sức, cố gắng đau khổ thì học làm gì?”.

Nên tôn trọng đời sống tự nhiên của trẻ từ 0 cho đến 12 tuổi. Cái gì tự nhiên nhất luôn là tốt nhất. Trẻ em lứa tuổi này cư xử đúng như suy nghĩ và mong muốn của mình, không bị ràng buộc. Đừng ép trẻ em vào thế phải đối phó người lớn, phải sống theo mong muốn của người lớn.

Nếu như một đứa trẻ ngay từ đầu được tôn trọng như thế thì lớn lên sẽ đàng hoàng. "Trường thực nghiệm là nơi mà tôi nhận thấy rằng nếu trẻ hạnh phúc thì gia đình hạnh phúc. Nếu trẻ đau khổ thì tất cả đều đau khổ"- GS chia sẻ.

Nói về triết lý giáo dục của mình GS dẫn chứng “Khổng Tử đưa ra triết lý phục tùng, cả nước phục tùng vua, trò phục tùng thầy, con phục tùng cha, vợ phục tùng chồng. Mác đưa ra khẩu hiệu đấu tranh. Còn tôi tôi đưa ra triết lý hợp tác. Phục tùng, đấu tranh và hợp tác là 3 bước tiến của nhân loại. 

Giải pháp của tôi ngay từ đầu là hợp tác, hợp tác giữa thầy với trò, hợp tác giữa nhà trường với gia đình, hợp tác trong nội bộ nhà trường, hợp tác, thỏa thuận với nhau để cùng vì mục đích chung. “Xã hội của Khổng Tử sống là xã hội đẳng cấp, Mác sống trong xã hội giai cấp và xã hội chúng ta đang sống là xã hội thuộc phạm trù cá nhân. Do đó, chúng ta phải hợp tác, trân trọng nhau. Sự hợp sẽ thay đổi giáo dục sư phạm trong nhà trường”- GS Hồ Ngọc Đại nói thêm.

Cần phải làm cho trẻ học tự nhiên như là sống và sống tự nhiên như là học

Hàng ngàn năm nay trong giáo dục chỉ có một khẩu hiệu là thầy giảng giải trò ghi nhớ.  GS. Hồ Ngọc Đại đã đưa ra khẩu hiệu: “Thầy không giảng, trò không cần cố gắng” từ năm 1978.  Nghe thì có vẻ trái tai nhưng phải làm cho thành thật không phải nói suông. Thầy không giảng giải nhưng thầy giao việc còn trò tự làm việc theo cách làm của mình một cách vui vẻ. Không cần ra sức, không cần cố gắng nhưng vẫn có kết quả tốt.

Cần phải làm cho trẻ học tự nhiên như là sống và sống tự nhiên như là học. Trẻ con có 2 việc: Muốn trưởng thành trẻ phải tự ăn và muốn phát triển trẻ phải tự học. Ngay từ bé phải dạy cho trẻ tự học.

Nguyên tắc của GS. Hồ Ngọc Đại là trẻ muốn có được thứ gì thì phải tự làm ra cái đó chứ không phải chỉ ghi nhớ lời thầy. Làm nhiều có nhiều, làm ít có ít, không làm không có. Phải làm để có sản phẩm. Có đầu vào, có quá trình thực thi có sản phẩm, việc học hiện tại cũng như thế.

GS cũng 3 nguyên tắc xây dựng chương trình môn học: phát triển, chuẩn mực và tối thiểu. Theo GS. Hồ Ngọc Đại, chương trình môn học và sách giáo khoa phải tối ưu. Học hiện nay khác với ngày xưa là học để thi, làm quan. Học để dùng trong cuộc sống hằng ngày. Học phải có thực dụng, không thể học viển vông.

“Chỉ đưa đến cho trẻ em những gì không thể không có, phải tận dụng thời gian một cách có hiệu quả. Bởi mất thời gian là mất tuyệt đối, không thể cứu vãn. Trong chương trình của tôi không có giờ ôn tâp, bởi ôn tập là phải làm đi làm lại nhiều lần, tốn rất nhiều thời gian. Theo phương pháp của tôi là học cái gì, được cái đấy, một lần duy nhất. Có học trò mới có các thầy. Chúng ta phải lắng nghe trẻ con, vì lợi ích cơ bản và hạnh phúc của trẻ”. – GS. Hồ Ngọc Đại cho hay.

Viết sách như di chúc nghiệp vụ để lại cho thế hệ sau

Hiện sách Tiếng Việt 1 - Công nghệ giáo dục 1 được triển khai dạy học ở nhiều nhà trường suốt 40 năm qua với khoảng 900.000 học sinh theo học. Sách này xuất phát từ đề tài khoa học cấp nhà nước được nghiệm thu do GS. Hồ Ngọc Đại chủ trì, sau đó được dạy thử nghiệm thành công ở nhiều địa phương.

Để có được bộ sách giáo khoa cho đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục hiện này, GS.  Hồ Ngọc Đại đã mất hàng chục năm trời.

Theo GS, SGK của ông đã được dạy mở rộng, qua nhiều lần thẩm định, đã trở thành sách của nhà nước, không còn là sách của cá nhân. Rất nhiều phụ huynh đã cho con học sách, có nhiều người ủng hộ. GS tâm sự, ông viết sách kỹ như di chúc nghiệp vụ, mong muốn để lại cho thế hệ sau.

“Sản phẩm của tôi khác với khác với nguyên lí sư phạm về bộ sách giáo khoa. Sản phẩm của tôi căn cứ vào sự phát triển của trẻ em làm chuẩn. Một chương trình hiệu quả hay không là chương trình có mang lại lợi ích cho trẻ mỗi ngày. Học tiếng Việt với tôi là ai cũng học được, học gì được nấy, học đâu chắc đấy”.

 “Thầy giáo phải thấy cảm giác của mình được dạy trẻ con là hạnh phúc, chứ không phải trẻ con nghe theo mình là hạnh phúc”, GS nêu quan điểm, đồng thời cho hay, sẽ không sửa, không điều chỉnh gì thêm đối với bộ sách của mình.

“Đó là công trình cả đời tôi, lấy tiêu chuẩn vì lợi ích đất nước, tôi đã điều chỉnh mấy chục năm qua và được học sinh chấp nhận, cái gì trẻ con chấp nhận được thì tôi tin”, GS chia sẻ và khẳng định ông vẫn tin tưởng theo đuổi phương pháp này. 

Nguyệt Hồ