Lễ hội bơi trải đền, chùa Ngọ Dương là lễ hội dân gian truyền thống thể hiện bản sắc văn hóa riêng có của vùng đất An Hòa, An Dương, có lịch sử hình thành từ lâu đời, được cộng đồng người dân địa phương tổ chức gắn với không gian của ngôi đình làng.

Lễ hội này còn có tên gọi khác là lễ hội bơi thuyền hay đua thuyền, thuộc lễ hội truyền thống là sản phẩm tinh thần được người dân làng Ngọ Dương sáng tạo, bảo tồn và tổ chức trong đời sống sinh hoạt văn hóa cộng đồng ở địa phương.

Lễ hội có lịch sử hình thành từ lâu đời, được tổ chức gắn liền với sự tích thờ vị Thành hoàng làng Ngọ Dương là Hoàng Độ cư sĩ (quê ở xã Nại Thượng, nay thuộc huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương). Sinh thời, làm quan Tiền đạo đô chỉ huy sứ tướng quân, Hoàng Độ cư sĩ và 6 người anh em ruột có công giúp Hai Bà Trưng đánh giặc. Sau đó, 7 anh em Hoàng Độ cư sĩ được phong tước và trở về cố ấp. Khi đi thuyền đến giữa sông thuộc địa phận sông làng Ngọ Dương (sông Cổ Bồng ngày nay), cư sĩ và các anh em mất, từ đó hiển linh, qua các triều đại đều có sắc phong.Để tưởng nhớ công lao của Hoàng Độ cư sĩ, nhân dân Ngọ Dương đã lập đền thờ, hàng năm tổ chức lễ hội vào ngày 25 tháng Chạp và tổ chức bơi trải trên sông.

Trước năm 1945, Lễ hội bơi trải Ngọ Dương được tổ chức với sự tham gia tranh giải của 7 đội trải, mang ý nghĩa cho 7 anh em các vị Thành hoàng. Cùng với đó, 7 đội cũng là chọn từ 7 giáp trong làng, gồm: Giáp Đông trưởng, giáp Đông thứ, giáp Tây, Nam, Bắc, Trung và giáp Đoài.

Những năm gần đây, Lễ hội bơi trải Ngọ Dương được tổ chức thi đấu với sự tham gia của 5 đội, tương ứng với 5 thôn của làng (thứ tự đơn vị dân cư từ 1 đến 5), không theo dòng họ và các giáp như trước đây.

Lễ hội Bơi trải, đền chùa Ngọ Dương năm 2025 diễn ra từ ngày 31/1 đến 2/2 (tức từ mồng 3 đến mồng 5 tháng Giêng năm Ất Tỵ) với sự tham gia thi đấu của 5 đội trải đến từ các tổ dân phố trên địa bàn phường An Hòa gồm: Ngọ Dương 1, Ngọ Dương 2, Ngọ Dương 3, Ngọ Dương 4, Ngọ Dương 5.

Các trải tham gia thi đấu trên đoạn sông (Cổ Bồng) dài 1.000 m, chia làm 2 lượt thi đấu. Trong ngày khai mạc, các trải thi đấu lượt đi gồm 2 lượt bơi; chiều 2-2 các đội tiếp tục thi đấu lượt về, bế mạc và trao giải. Phương pháp tính điểm đội về nhất của một lượt bơi được 4 điểm, đội về thứ 2 được 3 điểm, đội về thứ ba được 2 điểm, đội về thứ 4 được 1 điểm và đội về thứ năm không tính điểm. Tổng điểm 4 lượt bơi cộng lại lấy thứ tự giải từ cao xuống thấp. Kết quả thi đấu ngày khai mạc, đội Ngọ Dương 5 dẫn đầu với 8 điểm.

Người tham gia bơi trải độ tuổi từ 18 đến 45, có sức khoẻ, phẩm chất đạo đức tốt, đặc biệt phải hiểu biết về bơi trải và giỏi bơi thuyền trên sông nước. Mỗi đội trải có số lượng 16 người, gồm: 1 lái trải, 1 dậm cốc và 14 tuyển thủ bơi trải, có thể có 1 người tát nước. Trang phục tham gia của mỗi đội trải theo trang phục truyền thống, mỗi trải thể hiện theo một màu sắc trong ngũ hành, gồm: màu đỏ, vàng, xanh nõn chuối, xanh lam và màu hồng; lưng và đầu thắt dải lụa đỏ.

Khác với bơi trải/bơi thuyền/đua thuyền khác, Lễ hội bơi trải đền, chùa Ngọ Dương là sự kết hợp giữa tốc độ và kỹ thuật bơi khéo léo, bởi trong quá trình bơi trải các đội phải phải thực hiện bơi các vòng đơn và vòng kép. Nếu không có kỹ thuật bơi tốt, các trải rất dễ bị lật thuyền hoặc phải bơi vòng rộng, xa, mất thời gian và có thể còn bị va chạm nhau trong quá trình bơi. Đây chính là nét đặc sắc, độc đáo của Lễ hội trải đền, chùa Ngọ Dương.

Với giá trị văn hóa, lịch sử tiêu biểu, đặc sắc, năm 2020, Lễ hội bơi trải đền, chùa Ngọ Dương được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.