Dự án mở rộng Quốc lộ 1 có chiều dài 118km, sau 3 năm đưa vào khai thác sử dụng, trong điều kiện mưa lũ lớn bất thường và kéo dài, đặc biệt vào các năm 2016 - 2017, các phương tiện giao thông có tải trọng lớn vẫn lưu thông trên các tuyến ngập lụt; vật liệu đá tại khu vực có độ dính bám kém…dẫn đến xuất hiện nhiều vấn đề về chất lượng công trình.

Cụ thể, thiết kế cơ sở dự án BOT Nam Bình Định sử dụng lại cống cũ ngang đường, thiết kế mặt đường bê tông nhựa tại một số vị trí thường xuyên ngập là chưa phù hợp với thực tế, thiếu đồng bộ, dẫn đến mặt đường tại khu vực đó luôn bị ngập khi thời tiết mưa, có nơi ngập sâu từ 30 - 60 cm, ảnh hưởng đến chất lượng công trình.

Khi phê duyệt thiết kế cơ sở, Bộ Giao thông vận tải cho phép phá dỡ 9 cầu cũ để xây mới, tuy nhiên khi quyết định điều chỉnh thiết kế đã cho phép giữ lại 7 cầu cũ để sửa chữa, sử dụng, trong đó có 6 cầu được xác định lại tải trọng chỉ từ 22 - 25 tấn. Hiện tại trên toàn dự án, có 18/33 cầu cũ đang được gắn biển hạn chế tải trọng từ 22 - 25 tấn, mức tải trọng này không đồng bộ với tải trọng cho phép của đường Quốc lộ 1 sau cải tạo, mở rộng và cầu xây mới gây khó khăn cho quá trình khai thác và không phát huy cao nhất hiệu quả dự án.

Ngoài ra, Bộ Giao thông vận tải đưa ra chủ trương điều chỉnh thiết kế cơ sở chưa đúng với quy định pháp luật về điều chỉnh dự án đầu tư, trong đó cho phép hạ tiêu chuẩn dự án không theo tiêu chuẩn dẫn đến chất lượng mặt đường dự án thiếu tính đồng bộ nên không phát huy được hiệu quả…

Từ những thiếu sót trên, khi công trình gặp yếu tố bất lợi về thời tiết như ngập lụt, mưa nhiều ngày liên tục, bất thường, nước mặt tích tụ thẩm thấu vào kết cấu bê tông nhựa, đồng thời dưới tác động của tải trọng xe với mật độ giao thông lớn, liên tục, thậm chí là xe chở quá tải đã phá vỡ khả năng dính bám của đá với nhựa và sức chịu đựng của bê tông nhựa, dẫn đến mặt đường bị hư hỏng, ảnh hưởng đến nền đường, từ đó suy giảm chất lượng và tuổi thọ công trình.

Trong thực hiện hợp đồng, Thanh tra Chính phủ cũng chỉ ra Ban quản lý dự án 2 có thiếu sót khi lập hồ sơ đã yêu cầu nguồn vốn đầu tư đối với nhà đầu tư tại Dự án BOT Nam Bình Định thấp hơn tổng mức đầu tư của dự án, ảnh hưởng nhất định đến việc đảm bảo vốn thực hiện dự án. Tại Dự án BOT Bắc Bình Định, Ban quản lý dự án 2 không đăng thông tin kết quả lựa chọn nhà đầu tư theo quy định; đến thời điểm tổ chức lựa chọn nhà đầu tư để thực hiện dự án, Bộ Giao thông vận tải không công bố lại danh mục dự án.

Tại Điều 64 trong Hợp đồng BOT số 11791/HĐ.BOT-BGTVT ngày 31-10-2013 và Hợp đồng BOT số 11269/HĐ.BOT-BGTVT ngày 22/10/2013 chỉ đề cập đến nội dung không bồi hoàn mà không đề cập đến các nội dung về chất lượng công trình (định lượng cụ thể) đạt tỷ lệ bao nhiêu %; nghĩa vụ mỗi bên sau khi chuyển giao. Đây là sơ hở nếu không kịp thời xử lý, có thể sẽ ảnh hưởng đến lợi ích của nhà nước trước, trong và sau khi nhận bàn giao công trình để quản lý, sử dụng.

Cùng với đó, Bộ Giao thông vận tải chỉ đạo thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc thực hiện thu phí sử dụng đường bộ theo hình thức điện tử tự động không dừng còn chậm. Đến tháng 3/2019, tại Trạm Nam Bình Định và Bắc Bình Định mới chỉ thực hiện thu phí điện tử tự động không dừng đối với 2 làn xe trung tâm. Đồng thời, Tổng cục Đường bộ Việt Nam tự cho phép Nhà đầu tư BOT Nam Bình Định gia hạn thực hiện việc thu phí không dừng là chưa đúng thẩm quyền, chưa đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Đây là một trong những nguyên nhân dư luận có phản ứng về tính minh bạch trong việc thu phí và thời gian thu phí, gây ùn tắc giao thông, bức xúc cho người dân...

Chỉ mặt các nhà thầu vi phạm

Theo TTCP, nhà thầu Cienco 4 đã sử dụng vật liệu đá dăm từ nhiều mỏ có tính chất cơ lý khác nhau nên chất lượng bê tông nhựa thiếu sự đồng nhất và ổn định, do đó khi gặp các yếu tố bất lợi thì bê tông nhựa dễ bị phá vỡ; sử dụng vật liệu tưới dính bám của mặt đường chưa đúng quy định; áp dụng chưa đúng tiêu chuẩn để phối trộn thành phần cấp phối hỗn hợp cốt liệu, một số chỉ tiêu về độ rỗng dư, độ dẻo marsahll nằm ngoài quy định; thiết bị thi công thiếu chứng chỉ kiểm định, không có phiếu kiểm tra từng mẻ trộn tại trạm trộn…

Ngoài ra, công tác giám sát, nghiệm thu thực hiện không đúng quy định, còn để một số nhà thầu sử dụng vật liệu chưa đúng hồ sơ thiết kế. Cụ thể:

Tại dự án BOT Bắc Bình Định: Nhà đầu tư, nhà thầu chưa tuân thủ đầy đủ quy trình nghiệm thu kỹ thuật; chất lượng mặt đường một số nơi chưa đảm bảo; Công ty TNHH Xây dựng tổng hợp Minh Thảo thi công gói thầu XL01+XL01A+XL02A+XL5A không có phiếu kiểm tra từng mẻ trộn, chưa thực hiện đúng quy định sử dụng nhũ tương phân tách… ảnh hưởng chất lượng công trình.

Tại dự án BOT Nam Bình Định, Công ty Minh Nhật thi công một số lý trình thuộc gói thầu số 3 đã sử dụng nhũ tương không phù hợp thiết kế bản vẽ dẫn đến độ kết dính giữa các lớp bê tông không đảm bảo, ảnh hưởng tuổi thọ công trình; Liên danh Công ty CP 116- Cienco1 và Công ty CP đầu tư Năng lượng Xây dựng thương mại Hoàng Sơn thực hiện gói thầu số 4 đã thay đổi việc lấy vật liệu đá dăm khi chưa báo cáo Bộ Giao thông.

Trách nhiệm Bộ Giao thông vận tải

Theo Thanh tra Chính phủ, để xảy ra các thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm trên, trước hết thuộc trách nhiệm của Bộ Giao thông vận tải khi phê duyệt thiết kế cơ sở thiếu một số cống ngang đường, rãnh dọc thoát nước; phê duyệt thiết kế cơ sở đối với khu vực qua đô thị và khu đông dân cư chưa phù hợp với điều kiện tự nhiên, xã hội; cho phép điều chỉnh dự án thiếu cơ sở, chưa đúng quy định; thực hiện chưa đầy đủ trách nhiệm trong việc quản lý đối với phụ gia tăng độ dính bám và bê tông nhựa nóng có sử dụng phụ gia dính bám…

UBND tỉnh Bình Định chỉ đạo thực hiện công tác giải phóng mặt bằng chưa dứt điểm, đến nay nhiều vị trí chưa có mặt bằng để xây rãnh thoát nước; công tác quản lý quy hoạch khu dân cư hai bên đường thuộc tuyến còn một số tồn tại, còn tình trạng người dân tự san lấp, xây dựng công trình lấn chiếm hành lang an toàn đường bộ, ảnh hưởng đến khả năng thoát nước hai bên đường là một trong những nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng công trình.

Từ đó, Thanh tra Chính phủ kiến nghị giao Bộ Giao thông vận tải nghiên cứu đề xuất điều chỉnh, bổ sung các Tiêu chuẩn, Quy chuẩn hiện hành đối với các nội dung liên quan đến thiết kế kết cấu đường có sử dụng bê tông nhựa như: các thông số thiết kế phù hợp với đặc điểm từng vùng miền, từng điều kiện khai thác, quy định về thiết kế hỗn hợp, thi công, nghiệm thu bê tông nhựa; nghiên cứu, đề xuất thử nghiệm một số dạng kết cấu mặt đường mới, vật liệu mới phù hợp với lưu lượng, tải trọng và khí hậu của từng vùng miền trong cả nước…

Về xử lý về kinh tế, Bộ Giao thông vận tải kiểm tra, rà soát, phê duyệt quyết toán dự án theo quy định; trên cơ sở giá trị quyết toán được phê duyệt, thực hiện điều chỉnh phương án tài chính và thời gian thu phí tại hai dự án BOT Bắc và Nam Bình Định theo quy định pháp luật.

Đối với số tiền khoảng 1,5 tỷ đồng phát sinh do phải tháo, phá dỡ rãnh thoát nước dọc theo chỉ đạo của Bộ Giao thông vận tải, các bên liên quan thực hiện dứt điểm, tránh khiếu kiện sau này.

Cùng với đó, Bộ Giao thông vận tải, UBND tỉnh Bình Định chỉ đạo, tổ chức kiểm điểm, xử lý theo thẩm quyền đối với các cơ quan, đơn vị, cá nhân đã có thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm nêu trong kết luận thanh tra.

Trâm Anh