Mối nhân duyên với dân ca

Từ năm 2004 khi nhận sổ hưu tại Đài Tiếng nói Việt Nam, Lương Nguyên đã lui về sống “ẩn cư” trong một con ngõ trên đường Hồ Ba Mẫu (Hà Nội) và rất ít thấy ông xuất hiện trên sóng phát thanh, truyền hình. Thế nhưng, bất ngờ gần đây ông lại nhận lời tham dự chương trình “Quán thanh xuân” số 2, được phát vào tối mùng 6 Tết Kỷ Hợi mang tên “Tết của thanh xuân”. Bởi, theo ông, đây là một chương trình khá thú vị khi cũng lấy chất liệu âm nhạc làm trung tâm như nhiều Format ông đã từng làm trong những năm trước đây.

Nhìn những thế hệ nhà báo trẻ tiếp nối công việc của mình, nhà báo Lương Nguyên xúc động: “Đây là sân chơi mang lại tiếng cười, gợi lại nhiều kỉ niệm với quá khứ bởi, hiện nay trong xã hội hiện đại dường như con người ta đang xu hướng quay về với quá khứ. Đó là chất men để chúng ta có thể tiếp tục sống tình nghĩa, nhân văn hơn. Hơn nữa, theo tôi sự phát triển của công nghệ chỉ là phương tiện chuyển tải còn bản sắc văn hóa mới là cái gốc. Và thực tế, sự liên kết phát triển của những thế hệ người làm phát thanh truyền hình không hề bất biến mà luôn được bồi đắp theo thời gian”.

Và cũng tại buổi ghi hình ấy, tôi đã may mắn được trò chuyện với ông ở phía sau cánh gà để hiểu thêm được về một nhà báo dù đã bước vào tuổi 75 nhưng ngọn lửa nghề vẫn hừng hực cháy. Nhớ về thời đã qua, nhạc sĩ Lương Nguyên kể, ông tốt nghiệp Khoa Nhạc cụ dân tộc, Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam), sau đó về công tác tại Ban Âm nhạc, Đài Tiếng nói Việt Nam. Tuy nhiên, khác với nhiều người ông phải đến với âm nhạc không phải vì đam mê mà vì… hoàn cảnh. “Khi ấy ở nhà nghèo khổ quá nên khi nghe trường Nhạc có học bổng thế là tôi xin đi học luôn. Và cứ thế, tôi bị cuốn vào dòng xoáy của âm nhạc, đặc biệt là dân ca mà đến giờ vẫn chưa dứt ra được”, nhạc sĩ Lương Nguyên khề khà nói.

Tuy học nhạc dân tộc nhưng ông lại luôn hướng tâm hồn mình đến nhạc nước ngoài. Vào những năm 60 của thế kỉ trước, ông đã bỏ nhiều thời gian để tự học tiếng Pháp, với mục đích thông qua các tài liệu Pháp ngữ, ông sẽ biết được người nước ngoài hiểu gì về âm nhạc Việt Nam cũng như hiểu được cái gu âm nhạc người Việt xuất phát từ tư tưởng nhận thức nào?…

Nhờ quá trình tự học ấy mà vốn tiếng Pháp của ông ngày phong phú, thậm chí ông đã dịch được cả những cuốn sách dày dặn. Không dừng ở đó, ông lại hăng hái đi học tiếng Anh theo lời mời của mấy người bạn: “Lớp tao đang thiếu một thằng!”. Tiếp đó, ông học kinh Phật bởi theo ông, khi đã hiểu được kinh Phật, tức là hiểu được tư tưởng Phật giáo, hiểu được ý nghĩa những câu hát dân ca, vì tư tưởng Phật giáo tác động đến đời sống con người rất lớn, tư tưởng đó thể hiện trong những câu hát.

Đến năm 1970, ông bắt đầu lên đường đi sưu tầm, thu âm những làn điệu dân ca của nhiều dân tộc anh em để về lưu trữ cũng như phát trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Đến mỗi nơi, có khi ông ở lại hàng tuần. Không chỉ tìm những câu hát, ông còn lăn lộn, tìm hiểu cuộc sống, văn hóa của người dân bản địa. Bởi ông hiểu rằng, với mỗi vùng, sẽ có khí hậu khác nhau, con người khác nhau, giọng nói khác nhau, điều đó sẽ ảnh hưởng rất lớn đến giọng hát. Và đó chính là cái hay, cái độc đáo và mang bản sắc riêng của từng dân tộc.

Nghĩ khác, làm mới

Thế nhưng, nhiều người biết đến Lương Nguyên còn là một MC với kiến thức sâu rộng nhưng không kém phần dí dỏm, hài hước và đặc biệt là việc sản xuất các chương trình phát thanh, truyền hình mang tính tương tác cao. Vào cái thời mà các trò chơi truyền hình còn chưa phát triển, ông đã cho ra đời một chương trình ấn tượng, lôi cuốn mang tên “Bạn yêu nhạc”. Đây cũng là chương trình đầu tiên mà khán giả vừa được chơi, vừa được xem. Ý tưởng của ông là ban đầu sẽ cho khán giả bất ngờ, sau đó họ lại được hát. Và đúng như dự đoán, chương trình đã rất thành công, đã được tổ chức ở hầu hết các thành phố, mà ở đâu người dân cũng nhiệt liệt chào đón. Đó được coi như một cuộc “cách mạng phát thanh” khi phát thanh đã len lỏi vào đời sống, phản ánh đậm nét hơi thở của cuộc sống. Nối tiếp sự thành công, Lương Nguyên lại nghĩ ra hàng loạt chương trình lấy âm nhạc làm trung tâm như: “Làng vui chơi, làng ca hát”, “Nghe nhạc hiệu đoán chương trình”, “Đi tìm ẩn số”… dành cho mọi thành phần trong xã hội ở khắp các vùng, miền trên cả nước.

Nói về những chương trình trò chơi lấy âm nhạc làm trung tâm do ông thực hiện, nhà báo Lương Nguyên chia sẻ rằng: “Thực ra tôi đã có ý tưởng sản xuất những chương trình trò chơi mang lại tiếng cười cho khán, thính giả từ rất lâu rồi nhưng do quan niệm cũ mà chưa thể thực hiện được. Rất may từ khi ông Trần Mai Hạnh về làm Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam có nói một câu mà tôi cho rằng đến bây giờ chúng ta vẫn nên áp dụng: “Phải mở cổng Quán Sứ”. Sẵn có chủ trương của lãnh đạo, chúng tôi đã xắn tay sản xuất những chương trình trò chơi lấy âm nhạc làm trung tâm và có thể nói nó đã “thổi làn gió mới” cho sóng phát thanh thời bấy giờ”.

Các chương trình do ông tổ chức hầu như diễn ra ở sân đình. Thế nhưng có làng không có đình, đã đổ hẳn một mô đất trống để làm sân khấu và làm hẳn một con đường dẫn ra đó. Hay như ở một làng khác, khi biết chương trình sẽ được tổ chức ở làng mình, từ 16h chiều, người dân đã kéo ra chật kín, khiến cho những người làm chương trình không còn lối đi vào. Đến khi anh em phải dùng loa phóng thanh thông báo, mọi người mới giãn ra.

“Trong một lần đi biểu diễn ở Nhà hát Hòa Bình (TP. Hồ Chí Minh), tôi xuống tận trường đại học mời các em sinh viên đến chơi, vé toàn bộ là miễn phí. Hôm ấy, tôi ném quả còn từ trên xuống, nếu ai bắt được là phải hát. Thật không ngờ, một bạn khiếm thị nhặt được và hát rất hay. Hôm sau, có một tờ báo giật tít là: “CLB âm nhạc mở con đường sáng cho người khiếm thị”. Nhưng đôi khi, chương trình của tôi cũng gặp những sự cố trầm trọng. Đó là lần tổ chức tại một nhà văn hóa ở Phú Yên. Hôm ấy, sân chật kín khán giả, có người không vào được sân bèn trèo lên nhà mái ngói. Khi chương trình đang diễn ra sôi nổi thì mái nhà sập xuống. Tuy nhiên, ông Giám đốc Nhà văn hóa hỏi “có chơi nữa không”? Mọi người ùa lên “vẫn chơi”. Hôm sau một tờ báo lại giật tít: “Yêu nhạc đến gẫy… xương sườn”, nhạc sĩ Lương Nguyên nhớ lại.

Sự nổi tiếng của Lương Nguyên được khán giả khắp trong Nam, ngoài Bắc biết đến nhưng rồi ngay cái tên ấy cũng đem lại cho ông không ít chuyện cười ra… nước mắt. Ấy là nhiều lần dòng họ Lương ở các địa phương điện mời ông đến dự giỗ tổ. Rồi có lần đang làm chương trình thì có người chạy lên sân khấu nói: “Dòng họ Lương nhà tôi thật vinh dự có người như anh”…. Sự thật là ông là người họ Đặng ở Chương Mỹ (tên khai sinh là Đặng Tuấn Nhuệ). Ông khề khà nói lấy tên bút danh Lương Nguyên vì có thời kỳ đến 10 năm không được… tăng lương.

Dù đã bước vào tuổi “xưa nay hiếm”, nhưng nhà báo, nhạc sĩ, Nghệ sĩ Ưu tú Lương Nguyên vẫn được trời phú cho sức khỏe cùng với lối sống lạc quan, yêu đời bên cạnh những thành viên trong một gia đình âm nhạc (vợ của ông nguyên là nhạc công của Đài, con trai của ông là nhạc sĩ Đặng Tuệ Nguyên). Và trong sâu thẳm trái tim ông vẫn luôn đau đáu, trăn trở với các chương trình lấy âm nhạc làm trung tâm trên sóng phát thanh truyền hình như “Giai điệu tự hào”, “Quán Thanh xuân”… do Đài Truyền hình Việt Nam đang thực hiện./.

Đức Huy