Hấp dẫn và ý nghĩa các tác phẩm đoạt giải Báo chí Quốc gia 2024: Từ 'Chảy máu tài nguyên', 'Ném tiền tỷ ra đường' đến 'Di sản từ trái tim'

Báo Nhà báo và Công luận đã có cuộc trò chuyện với những tác giả đoạt Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XIX nhằm lắng nghe quá trình tác nghiệp, những trăn trở nghề nghiệp cũng như thông điệp mà họ mong muốn lan tỏa qua từng tác phẩm.

Tác giả Hùng Võ, Báo Điện tử VietnamPlus với loạt bài "Chảy máu" - lãng phí tài nguyên khoáng sản: Gánh nặng đè lên “vai” xã hội của - Giải A Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XIX:

Hồi chuông cảnh tỉnh về lãng phí tài nguyên khoáng sản

Thực trạng đáng báo động cho thấy nhiều doanh nghiệp khai khoáng đang "ăn xổi", chỉ tập trung vào khoáng sản có giá trị mà bỏ qua khối lượng lớn khoáng sản đi kèm. Hàng tỷ mét khối đất đá thải không chỉ lãng phí hàng nghìn tỷ đồng mà còn tạo ra những "núi" thải khổng lồ, gây ô nhiễm, chiếm đất, và tiềm ẩn nguy cơ sạt lở thảm khốc.

Hệ quả là các dự án trọng điểm quốc gia đối mặt với tình trạng thiếu vật liệu san lấp, đẩy nhiều địa phương vào thế phải "nhảy rào chính sách" để khai thác đất đá mới. Điều này dẫn đến cảnh núi đồi bị đào bới tan hoang, cùng với tình trạng khai thác trộm và nạo hút cát sỏi trái phép gây sạt lở nghiêm trọng, đe dọa cuộc sống và tài sản của người dân.

Nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng này, nhóm phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus (TTXVN) đã dành nhiều tháng thâm nhập thực tế tại gần 30 tỉnh, thành phố. Qua đó, loạt bài điều tra chuyên sâu "Chảy máu" - lãng phí tài nguyên khoáng sản: Gánh nặng đè lên “vai” xã hội đã ra đời, làm rõ nguyên nhân nguồn tài sản công này bị "chảy máu" nghiêm trọng, đồng thời lãng phí vô cùng lớn do vứt bỏ, đổ thải tràn lan, bất chấp nhiều quyết sách của Đảng và Nhà nước.

Loạt bài được thể hiện theo hình thức Mega-story (long-form) với nội dung đa chiều, kết hợp văn bản, hình ảnh, dữ liệu, đồ họa và infographics, mang đến cho độc giả thông tin chuyên sâu, chính xác và có giá trị. Không chỉ cảnh tỉnh cộng đồng, chúng tôi mong muốn loạt bài sẽ phần nào đó gợi mở các kiến nghị lên Chính phủ, Quốc hội nhằm sớm điều chỉnh chính sách pháp luật phù hợp với thực tiễn, qua đó ngăn chặn tình trạng thất thoát, lãng phí và giải quyết căn cơ vấn đề thiếu vật liệu san lấp cho các công trình trọng điểm quốc gia.

Ngay sau khi loạt bài được đăng tải và chia sẻ rộng rãi, Cục Khoáng sản Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường) đã phản hồi vào ngày 22/10/2024, khẳng định loạt bài đã phản ánh đúng thực tế khách quan của hoạt động khai thác khoáng sản trên cả nước, đặc biệt là vấn đề khoáng sản đi kèm. Phản hồi tích cực này đã thúc đẩy Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) liên tiếp tổ chức nhiều cuộc họp, hội thảo nhằm hoàn thiện dự thảo Nghị định quy định chi tiết thi hành Luật Địa chất và Khoáng sản. Những nỗ lực này kỳ vọng sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển thịnh vượng của đất nước trong Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Tác giả Mạnh Đồng, Ban VOV Giao thông Quốc gia, Liên chi hội Nhà báo Đài Tiếng nói Việt Nam với Loạt 5 kỳ: "Ném" tiền tỷ ra đường - Giải A Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XIX:

Phơi bày và tìm lối thoát cho lãng phí giao thông

Tác phẩm "Ném tiền tỷ ra đường" vừa vinh dự đoạt giải A Giải Báo chí Quốc gia, ghi nhận nỗ lực đáng kể trong việc phản ánh vấn đề lãng phí nghiêm trọng của ngành giao thông. Đề tài này được nhóm lựa chọn vào cuối năm 2024, khi Trung ương phát động chiến dịch tiết kiệm, chống lãng phí, và Hà Nội cũng thành lập Ban chỉ đạo về vấn đề này.

Thực trạng lãng phí trong giao thông luôn hiện hữu, từ những đợt phân luồng thí điểm rầm rộ rồi dần lụi tàn, đến tình trạng ùn tắc kéo dài tại các đô thị lớn gây thiệt hại hàng tỷ đô la mỗi năm. Ngay cả các bãi giữ xe vi phạm cũng gây lãng phí và tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ. Dù những vấn đề này rất rõ ràng, việc tìm ra giải pháp căn cơ lại vô cùng khó khăn.

Ý tưởng ban đầu của loạt bài xuất phát từ chính những trăn trở này, và đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ lãnh đạo Ban Giao thông Quốc gia (nay là Ban Giao thông và Đô thị). Loạt tác phẩm được triển khai gồm 4 bài viết cùng một tọa đàm kéo dài 60 phút. Thách thức lớn nhất đối với nhóm tác giả là làm sao tìm được lời giải cho những vấn đề tưởng chừng ai cũng thấy nhưng lại bế tắc trong thực thi.

Để tìm gốc rễ và gợi mở hướng xử lý, nhóm đã mất khoảng 6 tháng, từ lúc lên ý tưởng đến khi phát sóng. Chúng tôi đã gặp gỡ nhiều chuyên gia và những người có kinh nghiệm trong ngành. Chẳng hạn, về vấn đề ùn tắc, các chuyên gia gợi ý rằng cần mạnh mẽ phát triển giao thông công cộng và song song hạn chế phương tiện cá nhân – một giải pháp được ví như đi bằng hai chân.

Điều này cho thấy, nếu không tìm được căn nguyên, sẽ rất khó để có giải pháp hiệu quả. Dù gặp không ít khó khăn trong việc thu thập thông tin, như sự e ngại từ phía cơ quan công an khi đề cập đến các bãi giữ xe vi phạm, nhóm tác giả vẫn nhận được sự ủng hộ nhiệt tình từ các chuyên gia cùng chung mục tiêu chống lãng phí.

Hiện tại, loạt bài đang nhận được sự theo dõi và đánh giá tích cực từ xã hội, mang theo kỳ vọng thúc đẩy những thay đổi cụ thể trong công tác phòng chống lãng phí giao thông.

Cảm xúc của nhóm tác giả khi tác phẩm đạt giải A Giải Báo chí Quốc gia, đặc biệt đúng vào dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, là vô cùng phấn khởi và xúc động. Đây không chỉ là một giải thưởng danh giá mà còn là dấu ấn quan trọng, một sự khích lệ và động viên to lớn cho những người làm báo trên hành trình phụng sự Tổ quốc và nhân dân.

Tác giả Khánh Ly, Đài PTTH Nghệ An với Bộ phim tài liệu "Di sản từ trái tim" - Giải B Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XIX:

Những thông điệp nhân văn vĩnh cửu từ thư Bác Hồ

Bộ phim "Di sản từ trái tim" là một dự án tâm huyết, tập trung khai thác một hướng đi mới mẻ trong lĩnh vực truyền hình: làm nổi bật những thông điệp và giá trị nhân văn to lớn ẩn chứa trong chính những bức thư tay của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây là một cách tiếp cận độc đáo, mang đến góc nhìn sâu sắc về cuộc đời và tư tưởng của Người, dù đã có rất nhiều tác phẩm lớn về Bác trước đó.

Chủ tịch Hồ Chí Minh, một nhân cách kiệt xuất, luôn chủ trương gần gũi với quần chúng. Vì vậy, Người thường xuyên đi thực tế và truyền tải tình cảm, chỉ đạo hay mệnh lệnh thông qua những bức thư viết tay. Điều độc đáo là Bác viết thư cho mọi tầng lớp nhân dân – từ người thân, chiến sĩ, đồng chí cho đến cả những nhân vật ở bên kia chiến tuyến như Tổng thống Pháp hay Tổng thống Mỹ, với những bức thư vô cùng sâu sắc và xúc động.

Những lá thư Bác Hồ gửi các quốc gia đều thể hiện tình cảm chân thành, cùng tài năng và trí tuệ phi thường của Người. Trong "Di sản từ trái tim", chúng tôi đã nỗ lực khai thác và tổng hợp những giá trị đó, gửi gắm đến thế hệ hôm nay thông điệp rằng dù Bác đã đi xa, những bức thư của Người vẫn có giá trị vĩnh cửu và tính thời sự nhất định.

Bộ phim dài 30 phút này là thành quả của cả nhóm tác giả, với tôi là đạo diễn. Việc thực hiện một tác phẩm về Bác, đặc biệt khi khai thác những khía cạnh ít được biết đến, luôn là quá trình phức tạp và đầy thử thách, nhất là khi chạm đến ý nghĩa lịch sử dân tộc. Tuy nhiên, với một nhà báo sinh ra và lớn lên trên chính quê hương Bác ở Nghệ An, việc khai thác đề tài về Người như một ngọn lửa, một niềm đam mê cháy bỏng không ngừng.

Để có thể làm nên bộ phim, chúng tôi đã tìm gặp và trò chuyện sâu sắc với rất nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học uy tín. Riêng về những bức thư của Bác, tôi đã đọc rất nhiều cuốn sách để nghiên cứu kỹ lưỡng. Chính việc đọc và nghiền ngẫm sâu sắc này đã giúp chúng tôi định hình ý tưởng và cách tiếp cận độc đáo cho bộ phim. Dù có thể chưa phải là tác phẩm xuất sắc nhất, bộ phim là một sự khắc họa, một lời tri ân sâu sắc tới Bác thông qua những thông điệp ý nghĩa từ những lá thư Người để lại.

Dù đây không phải lần đầu tiên nhận giải thưởng danh giá này, nhưng việc đạt giải đúng vào dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam với một bộ phim đặc biệt về Bác Hồ mang ý nghĩa to lớn. Tôi cảm thấy bộ phim của mình phần nào tương xứng với hình ảnh vĩ đại của Bác, và có chút hài lòng khi đã đóng góp được điều gì đó cho cộng đồng, cho xã hội, để những bức thư cùng ý nghĩa mang tính thời đại của Bác Hồ được lưu giữ và lan tỏa.