Hệ lụy khôn lường từ việc xây nhà sát bờ sông

Những năm gần đây, mỗi khi mùa mưa lũ đến, nhiều địa phương trên cả nước lại oằn mình gánh chịu những thiệt hại nặng nề do mưa lũ, ngập úng, sạt lở.

Đa phần nguyên nhân được nhắc đến là do thiên tai ngày càng cực đoan, biến đổi khí hậu,... Nhưng một trong những nguyên nhân ít được nhắc đến là tình trạng xây dựng nhà ở, công trình dân sinh sát bờ sông, xâm phạm hành lang thoát lũ.

Những ngôi nhà bám sông: Tiện lợi trước mắt, hiểm họa lâu dài

Tại nhiều tỉnh miền núi và trung du phía Bắc như Lào Cai, Tuyên Quang, Phú Thọ hay ngay cả vùng đồng bằng như Thái Nguyên, Bắc Ninh, TP. Hà Nội; hiện tượng người dân dựng nhà dọc bờ sông ngày càng phổ biến.

Một phần do quỹ đất hạn chế, phần khác vì tập quán sinh sống lâu đời của người dân “lấy sông làm bạn”. Những ngôi nhà bám sông có lợi thế giao thông, thuận tiện cho sản xuất nông nghiệp, buôn bán nhưng lại đối mặt với rủi ro lớn mỗi khi thiên tai ập đến.

Không ít trường hợp, người dân còn san lấp bãi sông, đổ đất lấn ra dòng chảy để mở rộng diện tích ở hoặc xây dựng nhà xưởng, hàng quán.

Nhiều đoạn sông vốn có lòng chảy rộng, giờ bị thu hẹp lại. Khi lũ về, nước không còn đường thoát, gây dâng ngập và sạt lở nghiêm trọng hai bên bờ.

Sau đợt mưa lũ lịch sử đầu tháng 10 vừa qua, hàng ngàn căn nhà ven sông Cầu (tỉnh Thái Nguyên), sông Thương (tỉnh Bắc Ninh) bị ngập sâu. Nhiều đoạn bờ sông, tuyến đê bị xói lở, hư hại và nằm trong tình trạng khẩn cấp.

Khảo sát thực tế của PV tại xã Bố Hạ, xã Hợp Thịnh (tỉnh Bắc Ninh); xã Điềm Thụy, phường Phan Đình Phùng (tỉnh Thái Nguyên)..., rất đông người dân sinh sống sát bờ sông từ lâu và đây cũng là những khu vực chịu thiệt hại nặng nề trong đợt mưa lũ.

Số liệu từ Cục Quản lý đê điều và phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ước tính tổng thiệt hại do mưa lũ, sạt lở đất sau bão số 11 (Matmo) gây ra cho các địa phương là khoảng 7.050 tỷ đồng. Về nhà ở có đến 230.197 nhà bị ngập, Thái Nguyên là địa phương lớn nhất với khoảng 200.000 nhà.

Thiệt hại từ việc vi phạm hành lang thoát lũ không chỉ dừng ở mất mát vật chất. Hàng trăm hộ dân mất nhà cửa, đất canh tác; nhiều tuyến đê, cầu, đường ven sông bị phá hủy; hàng trăm tỷ đồng ngân sách phải bỏ ra để khắc phục hậu quả.

Xâm phạm hành lang thoát lũ sẽ chặn “mạch máu” tự nhiên

Các chuyên gia thủy văn khẳng định, hành lang thoát lũ là “mạch máu” của hệ thống sông ngòi, giúp điều tiết lượng nước, giảm áp lực khi có mưa lớn.

Một số đô thị đang mở rộng, việc xây dựng hạ tầng, kè cứng hai bên sông cũng góp phần làm mất khả năng thấm và tiêu thoát nước tự nhiên. Khi lũ đến, dòng nước bị dồn ứ, tạo xoáy mạnh, phá vỡ bờ sông khiến sạt lở lan rộng.

Theo KTS. Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam, việc lấn chiếm đất bãi sông không chỉ gây mất mỹ quan mà còn cản trở dòng chảy thoát lũ, làm gia tăng áp lực lên hệ thống đê. Đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật về đê điều.

Như không gian thoát lũ khu vực lòng sông Hồng và bãi sông giữa hai đê có vai trò đặc biệt quan trọng; là “lá chắn” giúp bảo vệ an toàn hệ thống đê điều. Việc xây dựng công trình ở bãi sông trong khu vực hành lang thoát lũ đe dọa nghiêm trọng đến tính mạng, tài sản của người dân.

Trao đổi với PV, một chuyên gia về quy hoạch cho rằng, để hạn chế thiệt hại, các cơ quan liên quan cần phối hợp rà soát, cắm mốc hành lang thoát lũ rõ ràng trên toàn quốc, nhất là tại các lưu vực sông lớn, nơi mật độ dân cư cao.

Chính quyền địa phương phải kiên quyết xử lý dứt điểm các công trình vi phạm, không để tình trạng “phạt cho tồn tại”. Song song với đó cần hỗ trợ tái định cư cho người dân ở khu vực nguy hiểm, tạo sinh kế ổn định để họ yên tâm di dời.

Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cũng rất quan trọng. Người dân cần hiểu rằng, việc xây nhà sát sông không chỉ vi phạm pháp luật mà còn là tự đẩy mình vào vùng nguy hiểm. Nhà nước cần kết hợp giữa biện pháp hành chính và giải pháp sinh kế bền vững, giúp người dân vừa đảm bảo nơi ở, vừa giữ gìn an toàn dòng chảy tự nhiên.