Những tài liệu mà Al Jazeera thu được có chứa 1.400 đơn đăng ký đã được phê duyệt cho Chương trình Đầu tư Cyprus (CIP) do Cộng hòa Cyprus điều hành. Chương trình cho phép mọi người mua hộ chiếu Đảo Síp và theo cách mở rộng trở thành công dân Liên minh châu Âu – hay còn gọi là ‘hộ chiếu vàng’, bằng cách đầu tư ít nhất 2,15 triệu euro (2,5 triệu đô la) vào quốc gia này.

Hộ chiếu Síp cho phép người sở hữu nó đi lại tự do đến 174 quốc gia, khiến chương trình này trở nên phổ biến với người dân từ các quốc gia hạn chế việc đi lại miễn thị thực.

Hồ sơ Cyprus Papers mà Al Jazeera thu được cho biết những đơn đã được nộp trong hai năm từ 2017 đến 2019, gồm theo các dạng cá nhân và các thành viên trong gia đình với số lượng cá nhân được cấp hộ chiếu châu Âu lên gần 2.500 người, từ hơn 70 quốc gia trên thế giới.

Trong những ngày tới, Al Jazeera sẽ tiết lộ danh tính của hàng chục người đã nhập quốc tịch Síp và những người mà theo quy định hiện tại của đất nước lẽ ra không nhận được tài liệu này.

Chương trình Đầu tư Síp (CIP) là gì?

Chương trình cho phép mọi người từ khắp nơi trên thế giới mua quyền công dân của Cộng hòa Síp. Với khoản đầu tư tối thiểu 2,15 triệu euro (2,5 triệu đô la), mọi người có thể trở thành công dân của Síp và nói rộng ra là công dân của EU, với khả năng sinh sống, đi lại và làm việc tại 27 quốc gia thành viên EU.

Thực ra, không có gì là bất hợp pháp khi bỏ tiền để nhập quốc tịch mới, bởi trên thế giới có một số quốc gia, bao gồm cả các đảo Caribe, cung cấp dịch vụ này.

Tuy nhiên, vấn đề của việc biến quyền công dân thành hàng hóa nằm ở chỗ có nguy cơ mọi người sẽ lạm dụng các quyền mới có của họ để trốn tránh trách nhiệm giải trình từ quốc gia xuất xứ của họ.

Trong một số trường hợp, cuộc điều tra đã xác định được những người lấy được hộ chiếu Síp ngay trước khi cáo buộc tội phạm đối với họ. Một số người đang sống lưu vong, bị buộc tội vắng mặt.

Đối với nhiều cá nhân có giá trị ròng cực cao trong Cyprus Papers, 2,5 triệu đô la cần thiết để mua hộ chiếu Síp chỉ là một phần nhỏ trong tổng tài sản của họ.

Hồ sơ của Al Jazeera tiết lộ điều gì?

Trong số 2.500 cái tên trên các tiều liệu rò rỉ của Cyprus Papers, có hàng chục cá nhân mà các nhà vận động chống tham nhũng cho rằng lẽ ra không được cấp quốc tịch Síp, hoặc có thể bị tước quyền công dân Síp vì hoạt động tội phạm sau khi cấp hộ chiếu.

Phân tích của các chuyên gia Al Jazeera cho thấy, ít nhất 60 người mua hộ chiếu từ năm 2017 đến năm 2019 sẽ bị từ chối vì “rủi ro cao” theo các quy tắc tồn tại ở Síp ngày nay.

Tại sao những người chỉ trích nói rằng một số người trong số những người này không nên được cấp hộ chiếu? Từ khi chương trình bắt đầu vào năm 2013, người nộp đơn phải chứng minh rằng họ có một hồ sơ tội phạm trong sạch, mặc dù người nộp đơn phải tự xác lập điều này.

Để đáp lại những lời chỉ trích, những thay đổi đối với các quy tắc của chương trình đã được công bố vào tháng 2 năm 2019. Các ứng viên bị cấm nhập quốc tịch Síp nếu họ đã từng bị điều tra, đối mặt với các cáo buộc hình sự hoặc có tiền án.

Những cá nhân bị EU hoặc các quốc gia bên thứ ba như Hoa Kỳ, Nga hoặc Ukraine, cũng như những người làm việc cho một tổ chức bị trừng phạt, bị cấm có được hộ chiếu Síp.

Cuối cùng, các quan chức chính phủ được bầu hoặc bổ nhiệm, được gọi là "những người tiếp xúc chính trị" hoặc "PEP", cũng bị ngăn cản nhập quốc tịch. Nhưng những quy tắc này không có tính chất hồi tố nên những người đã mua hộ chiếu lúc đó có thể giữ nó.

Vấn đề với những người tiếp xúc chính trị này hay 'PEP' là gì?

Các chuyên gia về tham nhũng cho rằng các PEP - ngay cả khi họ không bị cáo buộc về bất kỳ hành vi sai trái nào - do thực tế là họ có quyền truy cập vào các quỹ công và quá trình ra quyết định trong việc giải ngân các quỹ đó, được coi là có rủi ro cao hơn nhiều tham nhũng.

Ở các nước có nền pháp quyền kém, phương tiện chính để làm giàu có thể là kiểm soát việc cung cấp các quỹ công. Điều này có thể là với tư cách là một quan chức nhà nước, người có thể nhận hối lộ để được gây ra để trao các hợp đồng của chính phủ cho các đối tác khu vực tư nhân có đặc quyền, hoặc bởi các tác nhân khu vực tư nhân, những người có thể lạm dụng hóa đơn và bỏ túi thêm tiền từ công quỹ.

Những người Síp mới nhập tịch này đến từ đâu?

Đơn xin quốc tịch đến từ khắp nơi trên thế giới trong tổng số hơn 70 quốc gia. Các quốc gia có số lượng người nộp đơn cao nhất là Nga (1.000), Trung Quốc (500) và Ukraine (100). Tuy nhiên, cũng có những người đến từ Vương quốc Anh và Mỹ, Mali và Morocco, Israel, Palestine, Nam Phi, Hàn Quốc và Ả Rập Saudi…

Theo Al Jazeera, mỗi hồ sơ trong Cyprus Papers chứa các liên kết đến các tài liệu gốc, được đóng dấu và ký tên như hộ chiếu của họ đã được phê duyệt. Đáng chú ý, trong số này, Cyprus Papers đã lọc ra 4 nhóm đối tượng.

Có 100 hồ sơ bao gồm những cá nhân được đặt tên là “rủi ro cao” dựa theo tiêu chí đặt ra trong quy định năm 2019; có 35 hồ sơ người tiếp xúc chính trị (PEP), những đơn này khiến Chương trình Đầu tư Síp gặp rủi ro do tham nhũng chính trị; còn lại là những hồ sơ hiệu đính với những cái tên được điều chỉnh – chúng tuân theo luật hiện hành. Họ đã được đưa vào để thể hiện sự hấp dẫn của nó trong một tầng lớp tinh hoa toàn cầu bao gồm ít nhất 15 tỷ phú.

Việt Nam có 2 đơn xin quốc tịch xuất hiện trong hồ sơ của Aljazeera. 

Tại sao đây là một vấn đề lớn như vậy?

Chính phủ Síp bị phát hiện đã cấp quyền công dân châu Âu cho tội phạm, những người đang bị điều tra tội phạm và cho những người được coi là có nguy cơ tham nhũng cao - trên quy mô mà các nhà phê bình cho là có hệ thống.

Ủy ban Châu Âu, cũng như các tổ chức phi chính phủ hàng đầu về chống tham nhũng (Global Witness) và Transparency International, đã chỉ trích Chương trình Đầu tư Síp và muốn nó loại bỏ dần.

Họ cho rằng chương trình đã tạo điều kiện cho việc rửa tài sản bị đánh cắp từ Nga và hơn thế nữa, và đã làm xói mòn lòng tin vào các tổ chức tài chính ở EU.

Chính phủ Síp cho biết, họ đã thắt chặt các quy tắc của mình và mỗi đơn đăng ký được nộp theo CIP đều phù hợp với các quy định tại thời điểm đó. Đảo Síp hiện đã hứa sẽ tước quyền công dân của một số người Síp nhập tịch nếu họ phạm tội nghiêm trọng.

Vào tháng 7 năm 2020, nó đã thông qua một luật cho phép điều này xảy ra. Bộ trưởng Nội vụ cho biết, với tư cách là một quốc gia thành viên EU, chương trình này hoạt động với sự minh bạch tuyệt đối.