Ngành công nghiệp ma túy của Afghanistan đã mở rộng đáng kể kể từ khi quân đội Mỹ đóng quân tại nước này vào năm 2001 và mang lại sinh kế cho nhiều người, và điều này khiến việc đàn áp ngành kinh doanh thuốc phiện trở nên khó hơn bởi điều đó sẽ làm những người nông dân rơi vào cảnh nghèo khó hơn và gây bất ổn cho đất nước vào thời điểm khủng hoảng kinh tế gia tăng sau khi quân đội Mỹ rút quân.

Người phát ngôn của Taliban, Abdul Qahar Balkhi nói với Nikkei Asia: “Chúng tôi đã xóa bỏ việc trồng cây thuốc phiện trong thời kỳ cai trị trước đây và đã tuyên bố rằng chúng tôi sẽ không cho phép trồng, sản xuất hoặc buôn bán ma túy bất hợp pháp”.

Theo tờ The Wall Street Journal, Taliban gần đây đã chỉ thị cho nông dân ở Kandahar ngừng trồng cây thuốc phiện, khiến giá ma túy đã tăng vọt.

Afghanistan là nguồn cung cấp thuốc phiện hàng đầu thế giới, chiếm 83% sản lượng toàn cầu từ năm 2015 đến năm 2020, theo Liên Hợp Quốc. Năm 2018, cây thuốc phiện chiếm diện tích đất nhiều gấp ba lần so với năm 2000. Afghanistan cũng sản xuất cần sa và tăng số lượng methamphetamine, có thể được sản xuất với giá rẻ từ cây ma hoàng ở địa phương và cuối cùng có thể sánh ngang với việc sản xuất thuốc phiện.

Ma túy là ngành kinh tế lớn nhất của Afghanistan, với hơn 500.000 lao động làm thuốc phiện vào năm 2018. Do đó, việc cấm sản xuất ma túy sẽ không được ủng hộ và có thể kích động sự phản kháng chống lại chế độ Taliban non trẻ.

Philip A. Berry, giảng viên tại Đại học Hoàng gia London, cho biết: ‘Quá trình cấm một ngành công nghiệp ma tuý có phạm vi rộng và thâm nhập sâu rộng sẽ không phải là một nhiệm vụ đơn giản và nhanh chóng.”

Trước đó, đã có những thời điểm quân Taliban đã quản lý để cấm ma túy. Vào năm 2000, trong thời gian trước đó của họ tại chính phủ, phong trào cấm sản xuất thuốc phiện đã dẫn đến việc trồng trọt giảm đáng kể từ khoảng 82.000 ha xuống còn 8.000 vào năm sau.

Nhưng đó là một quá trình khó khăn và kéo dài. Taliban đã nhiều lần cố gắng loại bỏ thuốc phiện nhưng không thành công trước năm 2000, việc ban hành các sắc lệnh liên tiếp nhưng vẫn không dẫn đến việc giảm trồng trọt.

David Mansfield, một nhà nghiên cứu độc lập về các nền kinh tế bất chính nói với tờ Asia Nikkei rằng anh không thể tìm thấy bằng chứng nào về lệnh cấm thuốc phiện ở Kandahar và tin rằng giá cả đã trở lại bình thường sau “đợt tăng giá tạm thời” sau cuộc họp báo đầu tiên mà tại đó Taliban đã công khai ý định loại bỏ việc sản xuất và kinh doanh chất gây nghiện.

Tình hình của Afghanistan hiện nay hoàn toàn bất lợi đối với việc cấm kinh doanh lĩnh vực này. Afghanistan hiện đang trên bờ vực của sự sụp đổ toàn diện về kinh tế, điều này có khả năng sẽ tước đi cơ hội của người Afghanistan trong nền kinh tế hợp pháp và khiến họ tiếp tục sa vào ma túy. Lạm phát, hạn hán, đại dịch Covid-19, sự di cư trong nước và sự di cư hàng loạt đã đe dọa tàn phá đất nước đầy rẫy chiến tranh này.

Chính phủ Afghanistan trước đây phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài với 75% ngân sách hoạt động và hiện vẫn chưa rõ số tiền viện trợ, nếu có, sẽ được duy trì hay không. IMF và Ngân hàng Thế giới đã đình chỉ tài trợ cho quốc gia Nam Á này, trong khi Mỹ đã đóng băng tài sản của ngân hàng trung ương Afghanistan.

Mansfield nói, vấn đề đã trở nên tồi tệ hơn khi Taliban đang phải chịu các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc và Mỹ, và các biện pháp khác có thể được áp dụng do nhóm này chiếm quyền và bị cáo buộc vi phạm nhân quyền. Các biện pháp trừng phạt có thể phản tác dụng bằng cách làm trầm trọng thêm các vấn đề kinh tế Afghanistan, làm cho chất ma túy “ngày càng trở nên quan trọng hơn” và “thậm chí còn khó bỏ hơn”.

Đối mặt với hoàn cảnh tuyệt vọng này, Taliban có thể đã cố gắng cấm kinh doanh ma túy để đổi lấy sự nhượng bộ của cộng đồng quốc tế. Lệnh cấm thuốc phiện năm 2000 phần lớn được thúc đẩy bởi mong muốn của Taliban được quốc tế công nhận và hỗ trợ phát triển đi kèm với nó.

Omar Samad, cựu cố vấn cấp cao của tổng giám đốc điều hành Afghanistan và là cựu đại sứ Afghanistan tại Canada và Pháp, cho biết: “Taliban muốn mình sẽ được loại khỏi danh sách trừng phạt của Liên Hợp Quốc, được công nhận là chính phủ và nhận được viện trợ cần thiết”.

Thủ tướng Anh Boris Johnson gần đây cho biết Nhóm G7 sẽ có đòn bẩy rất đáng kể đối với Taliban nhờ ảnh hưởng về kinh tế và ngoại giao. Nhưng đòn bẩy đó có thể bị hạn chế, vì Taliban tiếp cận được nguồn thu từ thương mại và nền kinh tế bất chính khiến họ ít phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài hơn.

Một nghiên cứu mới của Viện Phát triển Hải ngoại (ODI) cho thấy việc đánh thuế phi chính thức ở tỉnh Nimroz của cả Taliban và các chi nhánh của chính phủ cũ đã huy động được khoảng 235 triệu USD mỗi năm, trong khi tỉnh nhận được ít hơn 20 triệu USD viện trợ mỗi năm.

Ma túy, mặc dù thường được coi là nguồn tài trợ chính của Taliban, dường như bị hạn chế bởi việc đánh thuế hàng hóa hợp pháp. ODI phát hiện ra rằng 80% doanh thu của Taliban ở Nimroz đến từ thuế nhập khẩu nhiên liệu và tiêu dùng, trong khi chỉ 9% là từ ma túy.

Nhưng thuốc phiện vẫn là nhân tố chủ đạo và việc cấm ma túy có thể khiến nhiều khu vực tại đất nước này trở nên hỗn loạn và giận dữ hơn. Khi Taliban cấm thuốc phiện vào năm 2000, họ đã phải đối mặt với sự giận dữ ngày càng tăng từ những người nông dân khi bị tước đoạt kế sinh nhai.

Bất kỳ nỗ lực nào để cấm ma túy hiện nay đều đòi hỏi một kế hoạch dài hạn cho các loại cây trồng thay thế. Berry cho biết: “Tất cả các lệnh cấm thuốc phiện trước đây ở Afghanistan đã chứng tỏ sự khó khăn trong việc duy trì lệnh cấm nếu các lựa chọn thay thế kinh tế không có sẵn”.

Người phát ngôn Balkhi nói với Nikkei rằng Taliban đang kêu gọi các nước “giúp đỡ và hợp tác với chúng tôi trong việc xóa bỏ chất gây nghiện bằng cách cung cấp hỗ trợ tài chính và những biện pháp sinh kế thay thế cho người dân và nông dân tại đây.”

Huy Hoàng