Hội nghị thượng đỉnh ở Alaska và tam giác chiến lược Nga-Mỹ-Trung Quốc

Hội nghị thượng đỉnh Alaska và cơ hội hợp tác Nga-Mỹ

Người Nga có lý do để tin rằng hội nghị thượng đỉnh tại Alaska là một chiến thắng ngoại giao của Tổng thống Vladimir Putin. Một số quốc gia, bao gồm cả một số nước châu Âu, đánh giá tích cực việc đối thoại Nga-Mỹ được nối lại, coi đây là một tín hiệu tích cực trong bối cảnh quan hệ quốc tế đầy biến động. Trung Quốc, đối tác thương mại hàng đầu của Nga, cũng thể hiện thái độ ủng hộ đối với hội nghị này.

Tuy nhiên, việc truyền thông và dư luận quốc tế tập trung vào sự xích lại gần nhau giữa Moscow và Washington dễ dẫn đến hai quan điểm. Thứ nhất là kỳ vọng về một giai đoạn “hòa bình, hữu nghị” tức thời giữa hai bên, và thứ hai là có quan điểm cho rằng mối quan hệ Nga-Mỹ được cải thiện sẽ gây tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ đối tác chiến lược giữa Nga và Trung Quốc.

Nếu như kỳ vọng đầu tiên khá dễ nhận diện, vì những khác biệt căn bản trong lập trường giữa hai bên vẫn còn tồn tại, thì quan điểm thứ hai cần được đánh giá trong bối cảnh địa chính trị rộng lớn hơn. Quan hệ giữa Mỹ, Trung Quốc và Nga từ lâu đã được xem qua lăng kính “tam giác chiến lược”, một khái niệm được cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger đưa ra vào thập niên 1970. Theo logic này, Washington sẽ tìm cách duy trì ảnh hưởng bằng việc cân bằng quan hệ với Bắc Kinh và Moscow, đảm bảo rằng Mỹ không ở vào vị thế bất lợi so với mối quan hệ giữa hai cường quốc Á-Âu.

Ngày nay, nguyên lý đó vẫn còn ảnh hưởng tới tư duy chiến lược của một số nhà lãnh đạo Mỹ. Thực tế, Tổng thống Donald Trump từng chỉ trích chính quyền đương nhiệm vì để cho một “liên minh” Moscow-Bắc Kinh hình thành, coi đó là thất bại chiến lược của Washington. Theo giới phân tích, đây là cách tiếp cận dựa trên tư duy thắng-thua, trong đó bất kỳ bước tiến nào của một bên đều bị xem là tổn thất của bên còn lại.

Trái ngược với mô hình này, một số quan điểm cho rằng Nga đang theo đuổi đường lối đối ngoại dựa trên đối thoại bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau với tất cả các bên, bao gồm cả Mỹ, Trung Quốc và các nước khác trong cộng đồng quốc tế. Trong cách tiếp cận này, chỉ khi thiện chí được thể hiện từ cả hai phía, thì mô hình “đôi bên cùng có lợi”, vốn phổ biến trong tư duy kinh tế và đàm phán quốc tế, mới có thể thực sự phát huy hiệu quả.

Chiến lược này đã được Moscow triển khai trong các nỗ lực củng cố quan hệ với nhiều quốc gia thuộc “đa số toàn cầu”, với minh chứng rõ ràng là sự mở rộng gần đây của BRICS. Trong bối cảnh đó, bài phát biểu của Tổng thống Putin tại cuộc gặp thượng đỉnh Alaska không chỉ mang ý nghĩa song phương Nga-Mỹ, mà còn phản ánh thông điệp từ một quốc gia tự định vị mình là thành viên chủ chốt trong trật tự toàn cầu đang định hình lại.

Alaska, với vị trí địa lý nằm giữa Nga và Mỹ, là một địa điểm mang tính biểu tượng cao. Không chỉ vì lịch sử của nó, mà còn bởi vai trò hiện tại như một diễn đàn trung lập cho đối thoại giữa các cường quốc. Trong bối cảnh thế giới phân cực và cạnh tranh địa chính trị ngày càng phức tạp, việc các bên lựa chọn tiếp xúc thay vì đối đầu, dù trong khuôn khổ hạn chế, có thể được xem như một cột mốc đáng lưu tâm cho tương lai đối thoại toàn cầu.

Tái định hình đối thoại quốc tế: Từ Alaska đến Thiên Tân

Washington, với vị thế trung tâm của chính trị toàn cầu, trong những năm gần đây nhiều lần trở thành nơi khởi đầu cho các nỗ lực “suy nghĩ lại” về cấu trúc quyền lực thế giới. Đáng chú ý, cũng tại Alaska vào năm 2021, chính quyền Tổng thống Joe Biden, khi đó mới nhậm chức, đã mở các cuộc đàm phán cấp cao với Trung Quốc nhằm tái khởi động kênh đối thoại vốn bị gián đoạn dưới nhiệm kỳ của Donald Trump trước đó. Tuy nhiên, cuộc gặp kết thúc trong không khí căng thẳng với những lời chỉ trích công khai lẫn nhau, làm sâu sắc thêm khoảng cách trong quan hệ Washington-Bắc Kinh.

Trái lại, hội nghị thượng đỉnh Nga-Mỹ gần đây, cũng diễn ra tại Alaska, đã để lại dấu ấn tích cực hơn. Các cuộc đối thoại lần này mang giọng điệu mang tính xây dựng, đi kèm một số động thái cụ thể như việc tạm thời nới lỏng một phần lệnh trừng phạt và thảo luận thực chất hơn về cuộc khủng hoảng Ukraine. Mặc dù chưa thể nói đến một sự “bình thường hóa” toàn diện, nhưng đây được xem là bước tiến trong việc tái thiết lập các kênh trao đổi giữa hai cường quốc.

Nhiều ý kiến cho rằng, sự cải thiện trong quan hệ Nga-Mỹ không kéo theo tổn hại đối với quan hệ đối tác chiến lược Nga-Trung Quốc. Trên thực tế, việc mở rộng các cuộc tiếp xúc cấp cao giữa Moscow và Washington có thể góp phần tạo ra môi trường đối thoại ổn định hơn cho toàn bộ khu vực Á-Âu, cũng như chính trị thế giới.

Trong bối cảnh đó, xu hướng gần đây trong quan hệ thương mại Nga-Trung cũng cần được đặt trong một góc nhìn dài hạn. Theo Bộ Phát triển kinh tế Nga, dữ liệu từ tháng 1-5/2025 cho thấy kim ngạch thương mại giữa hai nước đã giảm 8,2% so với cùng kỳ năm trước. Nguyên nhân chủ yếu đến từ sức ép ngày càng tăng từ các biện pháp trừng phạt thứ cấp của phương Tây, làm gián đoạn thanh toán và ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng giữa các doanh nghiệp hai bên.

Tuy vậy, quan hệ song phương không chỉ giới hạn ở thương mại hàng hóa. Nga và Trung Quốc vẫn đang duy trì nhiều dự án hợp tác trong các lĩnh vực then chốt như giáo dục, công nghệ cao và đổi mới sáng tạo. Chuyến thăm chính thức của Chủ tịch Tập Cận Bình tới Nga vào tháng 5 vừa qua đã đánh dấu một loạt thỏa thuận mới giữa các doanh nghiệp lớn hai nước, cho thấy cam kết duy trì quan hệ ở tầm chiến lược lâu dài, bất chấp các trở ngại ngắn hạn.

Sự hợp tác này sẽ là một trong những nội dung trọng tâm tại Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) sắp tới tại Thiên Tân, nơi dự kiến quy tụ khoảng 20 phái đoàn, bao gồm sự hiện diện của Tổng thống Vladimir Putin. Sự kiện không chỉ mang ý nghĩa khu vực, mà còn phản ánh quá trình định hình lại trật tự thế giới đang diễn ra dưới nhiều hình thức, từ hợp tác kinh tế đến mô hình an ninh đa phương.

Hội nghị thượng đỉnh Nga-Mỹ tại Alaska diễn ra trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với nhiều thách thức mang tính toàn cầu, như biến đổi khí hậu, khủng hoảng kinh tế và bất ổn địa chính trị. Cuộc gặp không chỉ là dịp để hai cường quốc đối thoại, mà còn cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì kênh trao đổi chiến lược giữa các nước lớn.

Trong bối cảnh đàm phán thương mại Mỹ-Trung Quốc bước vào giai đoạn quyết định, sự ổn định và hợp tác mang tính xây dựng giữa Mỹ-Nga-Trung Quốc sẽ góp phần định hình một trật tự quốc tế bền vững, hướng tới hòa bình, an ninh và phát triển chung cho toàn nhân loại.