'Hồi ức Quảng Trị': Ký ức người trong cuộc và hành trình không thể phai mờ

Ngày 13/9, tại Hà Nội, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp cùng Công ty Cổ phần Sách Omega Việt Nam tổ chức buổi Tọa đàm, giới thiệu cuốn sách "Hồi ức Quảng Trị – Ký ức người trong cuộc". Sự kiện diễn ra nhân dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9 và 53 năm ngày kết thúc cuộc chiến đấu 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ Quảng Trị (16/9/1972 – 16/9/2025).

Tham dự Tọa đàm có các cựu chiến binh từng chiến đấu tại chiến trường Quảng Trị, đại diện gia đình cố nhà văn, nhà thơ, nhà báo, nhạc sĩ, nhà nghiên cứu Nguyễn Thụy Kha - người sưu tầm và biên soạn cuốn sách; đại diện lãnh đạo, biên tập viên các đơn vị thuộc Nhà xuất bản cùng đông đảo bạn đọc yêu quý dòng sách lịch sử và văn hóa ký ức.

Quảng Trị - mảnh đất của những khúc tráng ca bất tử

Phát biểu tại buổi tọa đàm, ông Nguyễn Thái Bình, Phó Giám đốc Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, bày tỏ sự xúc động và trân trọng khi được cùng các cự chiến binh, đồng nghiệp, độc giả và nhân chứng lịch sử hội tụ trong không gian đặc biệt này.

Ông nhấn mạnh rằng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Quảng Trị - vùng đất "gió Lào cát trắng" là nơi chịu đựng sự tàn khốc bậc nhất của chiến tranh. Nhưng cũng chính tại nơi đây đã viết nên một khúc tráng ca của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam: cuộc chiến đấu 81 ngày đêm giữ Thành cổ Quảng Trị. Hơn 4.000 cán bộ, chiến sĩ đã ngã xuống, phần lớn trong số họ là những người lính trẻ ở tuổi mười tám đôi mươi, mang theo hoài bão chưa kịp thành hình, những giấc mơ còn dang dở.

Ông Bình chia sẻ: trận chiến ấy không chỉ là biểu tượng bất tử của tinh thần "quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh", mà còn là bước ngoặt lịch sử góp phần làm thay đổi cục diện chiến tranh. Chính sự kiên cường đến tận cùng của quân và dân ta đã buộc đế quốc Mỹ phải quay lại bàn đàm phán và đi đến ký kết Hiệp định Paris năm 1973 – thừa nhận độc lập, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam. Đó là tiền đề để dân tộc ta làm nên Đại thắng mùa Xuân năm 1975, hoàn thành khát vọng thiêng liêng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Bắc – Nam sum họp một nhà, non sông liền một dải.

"Cuốn sách ‘Hồi ức Quảng Trị’ vì vậy không chỉ là một tác phẩm văn học - lịch sử, mà là một nén tâm nhang thành kính dâng lên các anh hùng liệt sĩ đã nằm lại nơi mảnh đất thiêng liêng ấy, là lời nhắc nhở thế hệ hôm nay rằng: hòa bình không bao giờ là điều hiển nhiên, mà là kết quả của những hy sinh không thể đo đếm bằng lời", ông Bình khẳng định.

Hai phía chiến tuyến, một khát vọng chung về nhân tính và sự sống

Điều khiến cuốn sách "Hồi ức Quảng Trị" trở nên đặc biệt, theo ông Nguyễn Thái Bình, là cách tiếp cận rất mới mẻ và nhân văn: kể lại chiến tranh qua hai dòng hồi ký song song của hai người lính - một người lính Giải phóng quân và một người lính Thủy quân lục chiến Việt Nam Cộng hòa.

Họ là hai con người thuộc hai phía chiến tuyến, hai hệ tư tưởng đối lập. Nhưng cả hai đều là thanh niên cùng thế hệ, cùng mang trong tim nỗi nhớ quê nhà, tình yêu gia đình và cả những ước vọng tuổi trẻ. Đặt họ song song trong cùng một cuốn sách là một lựa chọn không nhằm để so sánh, mà để soi chiếu và làm sâu sắc thêm chiều kích nhân văn của chiến tranh: rằng ở bất kỳ phía nào, chiến tranh cũng để lại những vết thương, những mất mát khó nguôi.

Cuốn sách không sử dụng những ngôn từ hoa mỹ hay thủ pháp văn học cầu kỳ, nhưng lại khiến người đọc lặng đi bởi sự thật mộc mạc, chân thành và xúc động. Những người lính ấy không phải là nhà văn, càng không phải là nhân vật điện ảnh. Họ viết bằng trái tim, bằng ký ức nguyên vẹn, bằng những đêm trắng giữa tiếng bom rơi và cả những khoảnh khắc chờ đợi sống - chết trong gang tấc. Chính sự giản dị ấy lại khiến cuốn sách có sức lay động mạnh mẽ với người đọc.

Ký ức người lính sinh viên: Từ trang vở học đường đến chiến hào Thành cổ

Tại buổi tọa đàm, ông Đào Chí Thành - nhân vật chính trong cuốn hồi ký Hồi ức Quảng Trị, cựu sinh viên khoa Toán, Trường Đại học Sư phạm 2, người từng trực tiếp vượt sông Thạch Hãn và tham gia chiến đấu tại Thành cổ Quảng Trị năm 1972 chia sẻ những ký ức sâu sắc và không thể nào quên về quãng đời tuổi trẻ lên đường nhập ngũ. Đó là hành trình đầy gian nan, xúc động nhưng cũng rất đỗi tự hào của thế hệ "xếp bút nghiên ra trận".

Ông Thành kể lại vào tháng 8/1971, khi đang nghỉ hè năm thứ nhất đại học tại nơi sơ tán xã Văn Lung, thị xã Phú Thọ, ông nhận được giấy gọi nhập ngũ từ Ủy ban hành chính thành phố. Không một chút đắn đo, ông đã lập tức lên đường. Thời điểm đó, phương tiện đi lại gặp nhiều khó khăn do lũ lụt lớn, đường xá hư hỏng, nhiều nơi bị chia cắt, nhưng ý chí nhập ngũ của thế hệ ông không hề dao động.

Đối với ông, cuốn sách 'Hồi ức Quảng Trị' như một dòng chảy sống động, tái hiện rõ nét từng câu chuyện, từng nhân vật, từng khoảnh khắc đặc biệt của thời kỳ chiến đấu ác liệt. Ông đặc biệt nhấn mạnh hình ảnh những người lính - dù là cán bộ, chiến sĩ hay những người làm công tác chính trị đều giữ vững ý chí và kỷ luật thép như viên đạn, nhưng vẫn chan chứa tình cảm, khát vọng và ước mơ của tuổi trẻ.

"Khi bước vào quân ngũ, sự tự giác và kỷ luật nghiêm ngặt luôn được đặt lên hàng đầu, không chỉ trong chiến đấu mà còn trong từng sinh hoạt hàng ngày. Những lá thư, lời động viên từ hậu phương đã tiếp thêm sức mạnh để chúng tôi vượt qua mọi khó khăn, gian khổ", ông Thành xúc động nói.

Ông cũng không giấu được xúc động khi nhớ lại lần đầu chứng kiến cái chết của một đồng đội: "Chiến trường lúc ấy nóng như thiêu đốt, tiếng bom đạn không ngớt, căng thẳng dồn dập từng phút từng giây. Lần đầu tiên nhìn thấy đồng đội ngã xuống ngay bên cạnh, tôi thật sự choáng váng và đau lòng. Nhưng chính những mất mát ấy lại khiến chúng tôi thấm thía hơn tình đồng chí, quyết tâm hơn trong việc giữ vững tinh thần và tiếp tục chiến đấu để bảo vệ quê hương".

Ông nhấn mạnh rằng, những ký ức này không chỉ là câu chuyện cá nhân, mà còn là tiếng nói của một thế hệ - những người trẻ tuổi đầy nhiệt huyết, sẵn sàng gác lại ước mơ học tập để đứng lên bảo vệ Tổ quốc. Cuốn sách "Hồi ức Quảng Trị" vì thế như một cầu nối giúp thế hệ hôm nay hiểu và trân trọng những tháng năm hào hùng ấy.