Hợp nhất báo chí - nếu quản trị sai, bộ máy lớn cũng không hiệu quả

Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, các cơ quan báo chí Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa của một cuộc cách mạng về mô hình tổ chức: tòa soạn hội tụ, nơi báo in, phát thanh, truyền hình và nền tảng số cùng vận hành trong một hệ sinh thái duy nhất. Việc hợp nhất các cơ quan báo chí không chỉ đơn giản là sáp nhập về mặt tổ chức mà còn đặt ra bài toán quản trị phức tạp.

Nếu thiếu chiến lược, một cơ quan lớn về hình thức có thể trở thành một “cỗ máy cồng kềnh”, vận hành kém hiệu quả.

Phóng viên đa năng, nền tảng bổ trợ lẫn nhau

Nhà báo Nguyễn Thế Lãm, Giám đốc, Tổng Biên tập Báo và Phát thanh - Truyền hình Quảng Ninh, nhấn mạnh: "Hội tụ không chỉ là gộp các phòng ban lại. Đó là tạo ra một cơ chế sản xuất linh hoạt, nơi mỗi nhân viên có thể vừa viết bài, vừa sản xuất video, vừa quản lý nội dung trên mạng xã hội". Theo ông, tòa soạn hội tụ thành công khi mỗi nền tảng bổ sung và hỗ trợ lẫn nhau, không tạo ra sự chồng chéo và lãng phí nguồn lực.

Một trong những lý do khiến mô hình này trở nên cần thiết là sự thay đổi hành vi đọc và tiêu thụ thông tin của khán giả. Nền tảng số ngày càng chiếm ưu thế, độc giả muốn nhận thông tin nhanh, đa dạng và tương tác. Nếu vẫn duy trì mô hình báo chí truyền thống, cơ quan sẽ dễ tụt hậu trong cuộc đua về tốc độ và hiệu quả truyền thông.

Được thành lập ngày 1/1/2019 trên cơ sở hợp nhất Báo Quảng Ninh, Đài Phát thanh – Truyền hình Quảng Ninh, phòng Biên tập Cổng thông tin điện tử tổng hợp và một số cơ quan báo chí khác, cơ quan này vận hành trên đa nền tảng, bao gồm hai kênh truyền hình 24 giờ, hai kênh phát thanh 18 giờ, báo in, báo điện tử, ứng dụng OTT và các nền tảng mạng xã hội.

Tổng biên tập Nguyễn Thế Lãm cho biết: "Ngay từ khi hợp nhất, chúng tôi đã phải nghĩ lại toàn bộ cơ cấu tổ chức, từ phòng ban đến quy trình sản xuất, sao cho hiệu quả và linh hoạt".

Theo ông Lãm, sau hợp nhất, Báo và Phát thanh – Truyền hình Quảng Ninh rút gọn từ 22 phòng xuống còn 12 phòng, chia thành ba phòng sản xuất “đầu vào” và bốn phòng sản xuất “đầu ra”, cùng năm phòng khối tham mưu, phục vụ. Các phòng “đầu vào” chịu trách nhiệm sản xuất chương trình cho tất cả các hạ tầng, trong khi các phòng “đầu ra” biên tập nội dung theo đặc trưng từng loại hình.

"Tất cả phóng viên và biên tập viên ở các phòng đầu vào phải có kỹ năng tác nghiệp đa phương tiện. Đây là xương sống của mô hình hội tụ. Không thể để mỗi nền tảng hoạt động như một tòa soạn độc lập", ông Lãm nhấn mạnh.

Superdesk - biến Hội đồng Biên tập thành trung tâm điều phối nội dung

Một điểm độc đáo được Giám đốc, Tổng Biên tập Báo và Phát thanh – Truyền hình Quảng Ninh Nguyễn Thế Lãm chia sẻ là việc áp dụng mô hình “Superdesk” hay Bàn trung tâm, biến Hội đồng Biên tập thành đầu mối điều phối nội dung trên tất cả nền tảng. Mỗi buổi sáng, hội đồng họp để tổng hợp, đánh giá sản phẩm ngày hôm trước, thống nhất kế hoạch thông tin trong ngày. "Nhờ đó, nội dung trên các ấn phẩm và kênh sóng được thống nhất, nhanh chóng, chính xác và định hướng cao", ông Lãm cho biết.

Tuy nhiên, đặc thù địa lý với nhiều trụ sở và trạm phát sóng cách xa nhau hàng trăm km cùng tác động của dịch bệnh Covid-19 đã thúc đẩy trung tâm chuyển sang tòa soạn trực tuyến. Hội đồng biên tập họp qua Zoom, phóng viên có thể hoàn thiện tác phẩm ngoài tòa soạn. Ông Lãm nhận xét: "Superdesk truyền thống giờ không còn cần thiết, nhưng nguyên lý hội tụ về nội dung và tư liệu vẫn là trọng tâm".

Hệ thống tư liệu dùng chung được xây dựng gồm hai hệ thống lưu trữ online dung lượng 192 TB, kết nối quang 10Gb, cho phép nhiều bộ phận truy cập và khai thác. Hệ thống lưu trữ dài hạn với 100 băng từ LTO7, dung lượng 600 TB, bảo quản tư liệu số hóa trong hơn 30 năm. Theo ông Lãm, đây không chỉ là công cụ quản lý mà còn là nền tảng để phát triển kho tư liệu báo chí về Quảng Ninh và tạo nguồn thu từ các sản phẩm số.

Tổng biên tập Nguyễn Thế Lãm cho rằng, hợp nhất cơ quan báo chí địa phương là một thay đổi sâu sắc, nhưng nếu quản trị không hợp lý, các nền tảng vẫn vận hành độc lập, phóng viên vẫn làm công việc quen thuộc, và nguồn tư liệu cùng kỹ năng cá nhân không được tận dụng. "Chúng tôi phải thường xuyên luân chuyển cán bộ, điều chỉnh quy chế, xếp người vào mắt xích phù hợp trong dây chuyền sản xuất để tạo ra các ê-kíp phối hợp ăn ý", ông chia sẻ.

Một vấn đề nổi bật khác là chuyển đổi số và quản trị hệ thống đa nền tảng. "Các hệ thống quản lý trước đây không tương thích nhau, giảm hiệu quả điều hành. Việc xây dựng hệ thống đồng bộ đòi hỏi nguồn lực tài chính và giải pháp kỹ thuật mà một cơ quan địa phương đơn lẻ khó đáp ứng. Có thể cần liên kết nhiều cơ quan báo chí để cùng phát triển các công cụ quản trị", ông Lãm nhấn mạnh.

Ông cũng lưu ý đến yếu tố nhân sự: đội ngũ không chỉ cần kỹ năng nghiệp vụ mà còn phải thành thạo công nghệ. Bên cạnh đó, nguồn thu quảng cáo trên báo truyền thống sụt giảm mạnh, trong khi doanh thu số chưa cao, chưa hình thành mô hình kinh doanh mới từ nội dung. Điều này đặt áp lực lớn lên việc tự chủ tài chính song song với cải tổ bộ máy và quy trình sản xuất.

Dù còn nhiều khó khăn, ông Lãm nhìn nhận sáu năm qua mô hình hội tụ đã mang lại hiệu quả rõ rệt: tinh gọn bộ máy, đội ngũ phóng viên đa năng, tối ưu hóa nguồn lực, đa dạng hóa nội dung trên nền tảng truyền thông, triển khai các sản phẩm mới như phim tài liệu, sách, tổ chức sự kiện và được vinh danh tại nhiều giải thưởng báo chí quốc gia. Theo khảo sát của Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy Quảng Ninh, 92% số người được hỏi bày tỏ hài lòng về hiệu quả hoạt động của Báo và Phát thanh – Truyền hình Quảng Ninh.

Ông Lãm khẳng định, bài học quan trọng từ Quảng Ninh là: mô hình hợp nhất chỉ thực sự hiệu quả nếu có quản trị đúng, khai thác tối đa nguồn lực nhân sự, kỹ thuật và tư liệu, đồng thời linh hoạt ứng dụng chuyển đổi số. Mỗi cơ quan báo chí cần căn cứ vào quy mô, loại hình, địa bàn hoạt động và năng lực công nghệ để thiết kế mô hình tòa soạn phù hợp.