Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM), sau 5 năm thực thi, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) đã đóng vai trò quan trọng trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam.

Cụ thể, xuất khẩu từ Việt Nam sang EU tăng trưởng mạnh nhờ ưu đãi thuế quan, đặc biệt ở các ngành như dệt may, da giày, thủy sản và nông sản chế biến. Tỷ trọng xuất khẩu sang EU trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam tăng dần, đạt 13,19% vào năm 2024.

Tuy nhiên, nhập khẩu từ EU lại có xu hướng giảm hoặc tăng trưởng chậm do chi phí cao và sự cạnh tranh từ các nhà cung cấp khác, đặc biệt từ các nước châu Á. Dù vậy, Việt Nam vẫn duy trì xuất siêu lớn với EU, đạt mức 35,2 tỷ USD vào năm 2024, cao nhất trong các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia.

Về đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), CIEM đánh giá, EVFTA tạo ra sức hút đáng kể đối với dòng vốn từ EU, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao, năng lượng tái tạo và sản xuất xanh. Các cam kết mở cửa thị trường, bảo hộ đầu tư và cải thiện môi trường kinh doanh giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn hơn cho các doanh nghiệp châu Âu.

Tuy nhiên, dòng vốn FDI từ EU vẫn chưa tăng mạnh như kỳ vọng do các rào cản về thủ tục hành chính, chính sách thuế và hạn chế trong chuỗi cung ứng nội địa. Việc thúc đẩy cải cách mạnh mẽ hơn và hoàn thiện cơ chế thu hút đầu tư từ EU sẽ là yếu tố quan trọng để tận dụng hiệu quả lợi thế từ EVFTA.

Về cải cách thể chế, EVFTA đã tạo một động lực rất quan trọng để Việt Nam điều chỉnh hệ thống chính sách và pháp luật nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn cao về thương mại, đầu tư và phát triển bền vững.

Các lĩnh vực có thay đổi đáng kể bao gồm minh bạch hóa quy trình hải quan, cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao tiêu chuẩn lao động và bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, việc thực thi vẫn gặp nhiều thách thức do năng lực thực thi chưa đồng đều giữa các bộ ngành và địa phương, cũng như khó khăn trong việc điều chỉnh khung pháp lý phù hợp với các yêu cầu mới.

Để tận dụng tối đa lợi ích từ EVFTA, CIEM cho rằng, Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách thể chế, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý nhà nước, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng với các tiêu chuẩn cao của EU.

Về phát triển bền vững, EVFTA đã thúc đẩy Việt Nam áp dụng các tiêu chuẩn cao về môi trường, lao động và quản trị doanh nghiệp theo hướng bền vững hơn. Các cam kết trong Chương 13 của hiệp định yêu cầu Việt Nam tuân thủ các thỏa thuận quốc tế về bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên bền vững và đảm bảo quyền lợi lao động, đặc biệt là trong ngành xuất khẩu chủ lực như nông sản, dệt may và thủy sản.

Mặc dù đã có nhiều tiến bộ, như gia tăng các dự án năng lượng tái tạo và thúc đẩy sản xuất xanh, Việt Nam vẫn đối mặt với những thách thức lớn về tuân thủ tiêu chuẩn khí thải, quy định về kinh tế tuần hoàn và truy xuất nguồn gốc hàng hóa theo tiêu chuẩn EU.

Để tối ưu hóa lợi ích từ EVFTA và đáp ứng các xu hướng thương mại xanh của châu Âu, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện khung chính sách, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi sang mô hình sản xuất bền vững, đồng thời nâng cao năng lực giám sát và thực thi các cam kết về môi trường và lao động.

Ngoài ra, CIEM cho rằng, Việt Nam cần tiếp tục rà soát, điều chỉnh hệ thống văn bản quy phạm pháp luật nhằm đảm bảo thực hiện đầy đủ và hiệu quả các cam kết EVFTA.

Cách tiếp cận cần hướng tới tăng cường hợp tác giữa Việt Nam và EU về cải cách các quy định theo hướng phù hợp với các xu hướng mới, đặc biệt là về công nghệ mới và phát triển bền vững.

Đồng thời, việc cải thiện cơ chế phối hợp giữa trung ương và địa phương trong thực thi hiệp định là rất quan trọng để nâng cao năng lực thực thi của các cơ quan liên quan. Ngoài ra, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, đào tạo và hướng dẫn doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, trong việc tận dụng các ưu đãi từ EVFTA.

Bên cạnh đó, việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, nâng cao tính minh bạch và ổn định trong chính sách sẽ giúp thu hút thêm FDI có chất lượng từ EU. Để phát triển chuỗi cung ứng bền vững, Việt Nam cũng cần xây dựng các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn về phát triển bền vững của EU.