Dự án “đội giá”

Dự án đường sắt cao tốc Jakarta-Bandung ở Walini, tỉnh Tây Java, vốn được khởi công vào năm 2015 khi Tổng thống Joko Widodo đang đảm nhiệm chức năm thứ hai.

Kể từ đó đến nay, giá xây dựng cho tuyến đường sắt dài 143 km đã tăng từ 6,07 tỷ USD lên hơn 8 tỷ USD với ngày hoàn thiện dự kiến là cuối năm 2022, chậm hơn 2 năm so với kế hoạch ban đầu đề ra.

Dự án này, với khoản vay 4,5 tỷ USD do Trung Quốc tài trợ, là một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh. Theo một báo cáo của tổ chức AidData thuộc Học viện William&Mary, BRI đã khiến Indonesia và nhiều quốc gia khác phải gánh “núi nợ” hoặc nợ ẩn lớn.

Theo báo cáo tính toàn diện kèm theo báo cáo AidData cho thấy, Trung Quốc đã cam kết viện trợ tài chính hơn 34,9 tỷ USD cho Indonesia trong giai đoạn 2000-2017, dưới dạng viện trợ phát triển chính thức (ODA) hoặc các dòng viện trợ chính thức khác (OOF).

Các nhà nghiên cứu cho rằng Indonesia hiện đang nợ Trung Quốc 4,95 tỷ USD và 17,28 tỷ USD khác mà họ gọi là nợ công “ẩn”, tức là nguồn vốn do các công ty nhà nước hoặc các tổ chức chính phủ khác gánh chịu mà không có bảo lãnh của chính phủ.

Điều đó có nghĩa rằng 78% khoản nợ của Indonesia đối với Trung Quốc nằm ngoài tầm kiểm soát của chính phủ. Tờ báo Koran Tempo đã mô tả tình trạng này là một “quả bom hẹn giờ” có thể ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế của nước này trong tương lai.

Trung Quốc đã áp mức kỳ hạn vay trung bình, theo AidData. Cụ thể là 4,06% lãi suất với kỳ hạn thanh toán 15 năm. Khoản vay dự án đường sắt cao tốc này với lãi suất 2% nếu thời gian trả trên 10 năm.

“Đi đường vòng”

Các nhà phân tích lưu ý rằng một nửa các dự án do Trung Quốc tài trợ đều “đi đường vòng”, tức là tiền được Indonesia mượn từ Trung Quốc cuối cùng sẽ về tay Trung Quốc thông qua các khoản thanh toán hợp đồng cho Trung Quốc hay liên doanh Trung Quốc – Indonesia, do hầu hết họ sử dụng lao động Trung Quốc.

Indonesia có 60% cổ phần trong liên doanh PT Kerata Api Indonesia (KCIC), bao gồm đối tác địa phương PT Pilar Sinergo BUMN Indonessia (PSBI) và một tập đoàn Trung Quốc gồm China Railways International Co Ltd và 4 công ty nhà nước khác.

Mặc dù Nhật Bản đã dành 2 năm đưa ra những phương án khả thi cho dự án đường sắt cao tốc Jakarta-Bandung, nhưng cuối cùng Trung Quốc đã trúng thầu.

Tháng trước, khi bùng lên những dấu hiệu đáng lo ngại về vấn đề tài chính, Wijaya Karrta (WIKA) đã chuyển giao vai trò lãnh đạo cho Kerata Api (KAI), để chính phủ bơm thêm 286,7 triệu USD cho các dự án từ ngân sách nhà nước của năm 2022.

Các quan chức của KCIC cho biết, số tiền này sẽ được sử dụng để trang trải chi phí vượt mức do mua đất và di dời các cơ sở xã hội và cộng đồng, như trạm biến áp điện, đường dẫn ống nước và cáp quang mà các bên đã không lường trước được trong giai đoạn lập kế hoạch.

Tuy nhiên các nhà quan sát đều tỏ ra khó hiểu trước lý do này vì việc mua đất và giải phóng mặt bằng là một trở ngại chính quá phổ biến đối với các dự án hạ tầng công cộng.

Một nhà phát ngôn của Bộ Doanh nghiệp Nhà nước Indonesia (SOE) còn đổ lỗi cho việc lập kế hoạch quá lạc quan, quản lý kém và đại dịch Covid-19.

Các quan chức đang chờ Cơ quan Kiểm toán Tài chính phát triển (BPKP) hoàn thành đánh giá dự án để xác định số tiền chính phủ sẽ phải chi thêm để cứu tuyến đường sắt cao tốc này. Một khi đi vào hoạt động, tuyến đường sắt cao tốc này sẽ giúp cắt giảm thời gian đi lại giữa hai thành phố Jakarta-Bandung xuống còn 45 phút, so với đi ô tô mất gần 3 tiếng như hiện nay.

Mặc dù hiện dự án này đã hoàn thành 78%, ba trong số 13 đường hầm vẫn chưa hoàn thiện trong bối cảnh các nhà thầu phải đối mặt với các vấn đề kỹ thuật và môi trường.

Nhiều dự án bị đình trệ

Indonesia hiện đứng thứ 4 trong danh sách các nước nhận ODA của Trung Quốc, với 4,42 tỷ USD, chỉ xếp sau Iraq, Triều Tiên và Ethiopia. Nước này cũng đứng thứ 6 trong số các nước OOF với 29,96 tỷ USD, chủ yếu bao gồm các khoản vay và tín dụng xuất khẩu.

Báo cáo của AidData liệt kê 72 dự án thuộc BRI của Indonesia có tổng trị giá lên tới 21 tỷ USD và 9 trong số đó, trị giá 5,2 tỷ USD, đang vướng vào các vụ bê bối, tranh cãi hoặc cáo buộc vi phạm. Ngoài ra, còn có 4 vụ liên quan trực tiếp đến “hành vi sai trái tài chính”.

Indonesia hiện cũng đang rất “đau đầu” với nhiều dự án khác, trong đó có 6 dự án trị giá 4,6 tỷ USD được báo cáo là gây hại cho cộng đồng hoặc hệ sinh thái địa phương.

Một dự án lớn trong số đó là một nhà máy điện than 700MW ở Nam Sumatra do Ngân hàng Công thương Trung Quốc (ICBC), Ngân hàng Trung Quốc và Ngân hàng Xây dựng Trung Quốc tài trợ.

Hồi tháng 3 năm ngoái, hơn 100 công nhân công trình đã đình công để phản đối việc xâm phạm đến sức khỏe và an toàn, phân biệt đối xử tại nơi làm việc, sai thải bất hợp pháp và không trả tiền làm tăng ca. Nhà máy điện than này còn được cho là nguyên nhân gây ra lũ lụt và nguy hại cho các nhà máy làm dầu cọ gần đó.

Hương Vũ (Theo Asia Times)