Tại Hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đánh giá, đây là sự kiện quan trọng để Chính phủ tham vấn ý kiến từ các tổ chức tư vấn quốc tế, các chuyên gia, nhà khoa học, phục vụ xây dựng Dự thảo Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2021 - 2030), với mục tiêu phát triển nhanh và bền vững, vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Đây cũng là cơ hội để các bộ, ngành, tổ chức, doanh nghiệp trao đổi, học tập kinh nghiệm quốc tế trong việc sử dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo như một đột phá cho phát triển kinh tế - xã hội.

5 vấn đề Thủ tướng đặt hàng cho Bộ Khoa học và Công nghệ

Cũng trong Hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc mong các bộ, ban, ngành tổ chức, doanh nghiệp sẽ bắt tay hành động cụ thể, thúc đẩy sáng kiến cải tiến, đổi mới sáng tạo, đồng thời đầu tư và sử dụng hiệu quả khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo. Đặc biệt, với Bộ Khoa học và Công nghệ, Thủ tương đã đặt hàng 5 vấn đề. Đó là:

Đề xuất chính sách khuyến khích và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong khu vực doanh nghiệp, cần coi doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo, phát triển mạnh hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, đổi mới công nghệ trong doanh nghiệp. Thủ tướng cho rằng, nhận thức này còn nhiều vấn đề bất cập, chính sách cũng chưa làm được tốt để phát huy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

"Nhân loại ngày càng khan hiếm tài nguyên tự nhiên để khai thác và Việt Nam cũng vậy, nhưng chúng ta lại có thứ tài nguyên vô tận, đó là chất xám, là sự sáng tạo của con người. Nếu tài nguyên tự nhiên càng khai thác càng cạn kiệt thì tài nguyên sáng tạo của con người càng khai thác sẽ càng sinh sôi nảy nở. Sự sáng tạo của con người là vốn quý giá nhất”.

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc

Thúc đẩy liên kết các mạng lưới đổi mới sáng tạo trong và ngoài nước. Ở nước ngoài các trung tâm kết nối trí tuệ đóng vai trò lõi ở các thành phố thông minh và bền vững. Phát huy vai trò của các trường đại học, viện nghiên cứu trong việc tăng cường nền tảng vốn con người cho đổi mới sáng tạo. Cần nhất là gắn liền các hoạt động nghiên cứu ứng dụng với nhu cầu doanh nghiệp, nhu cầu của nền kinh tế.

Xây dựng năng lực quản trị nhà nước đối với hệ thống đổi mới sáng tạo và hoàn thiện thể chế cho các hoạt động đổi mới sáng tạo. Trong Hội nghị hôm nay, các nước đã nêu ra nhiều kinh nghiệm mà Việt Nam có thể học được.

Tập trung phát triển sản phẩm quốc gia dựa vào công nghệ mới, công nghệ cao để hình thành các ngành nghề mới và các sản phẩm mới, giá trị gia tăng cao, nhất là lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh như nông nghiệp, công nghiệp chế biến chế tạo, công nghệ thông tin, dịch vụ...

Bên cạnh đó, Thủ tướng cũng yêu cầu Bộ Khoa học và Công nghệ nghiên cứu thành lập ngân hàng dữ liệu quốc gia về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Xây dựng chính sách nhằm thu hút nhân tài. Áp dụng mô hình đối tác công - tư (PPP) sẽ khuyến khích doanh nghiệp tham gia nhiều hơn vào các hoạt động đổi mới sáng tạo.

Để khoa học thực sự trở thành động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội, Việt Nam cần giải quyết các vướng mắc khó khăn; có các giải pháp mạnh mẽ hơn để thu hút đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ đầu ngành; tăng cường đầu tư...

Bộ Trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh

Sớm hoàn thiện "Chỉ thị thúc đẩy, hấp thụ phát triển khoa học công nghệ và hoạt động đổi mới sáng tạo, bao gồm quỹ phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp" và đệ trình các chính sách cụ thể.

"Bộ Khoa học và Công nghệ cần phát huy vai trò điều phối, nâng cao hiệu quả công tác giữa các bộ, ngành và giữa các cấp trong phát triển và ứng dụng kết quả khoa học và công nghệ vào phát triển kinh tế - xã hội", Thủ tướng nhấn mạnh.

Những thách thức cho sự phát triển kinh tế xã hội Việt Nam

Tại Hội thảo, các đại biểu đã nêu ra những thách thức cho sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam hiện nay.

Việt Nam gặp thách thức về biến đổi khí hậu, sự chậm lại của năng suất lao động, nguồn lực cần thiết.

Bà Lucy Cameron - tư vấn nghiên cứu cao cấp CSIRO

Bà Lucy Cameron - tư vấn nghiên cứu cao cấp CSIRO cho rằng, Việt Nam gặp thách thức về biến đổi khí hậu, sự chậm lại của năng suất lao động, nguồn lực cần thiết.

Việt Nam đã đạt được vị thế quốc gia thu nhập trung bình thấp. Nhiều quốc gia mắc bẫy thu nhập trung bình do không có đổi mới và thay đổi nguồn tăng trưởng. Đối với các nền kinh tế có thu nhập cao, tăng tưởng nhanh như Hong Kong, Singapore, Hàn Quốc... họ vượt lên bứt phá nhờ đầu tư vào khoa học công nghệ.

Cũng theo chuyên gia, Việt Nam có nhiều điểm tương đồng như các nước này. Để trở thành "con hổ châu Á" đạt được mức thu nhập cao, Việt Nam cần tăng trưởng cao về xuất khẩu và chuyển đổi cơ cấu; tăng trưởng nhanh và toàn diện; bắt kịp về công nghệ và ứng dụng khoa học - công nghệ để nâng cao năng suất; hệ thống chính sách ổn định và đáng tin cậy; đầu tư cao cho y tế - giáo dục; quản lý tốt kinh tế vĩ mô - tỷ lệ nợ nước ngoài, lam phát ở mức thấp, các chỉ số vĩ mô khác cũng ở mức ổn định.

Bốn thách thức hiện nay của Việt Nam là mô hình tăng trưởng mới, rủi ro trong bẫy thu nhập trung bình thấp, tạo ra việc làm mới, rủi ro về mất bình đẳng và rủi ro suy thoái môi trường và biến đổi khí hậu.

Bà Caitlin Wiesen - Đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam

Bà Caitlin Wiesen - Đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam đã chỉ ra 4 thách thức hiện nay của Việt Nam là: Một là, mô hình tăng trưởng mới, rủi ro trong bẫy thu nhập trung bình thấp. Hai là, tạo ra việc làm mới. Ba là rủi ro về mất bình đẳng. Bốn là rủi ro suy thoái môi trường và biến đổi khí hậu.

Ông Ousmane Dione - Giám đốc quốc gia Ngân hàng Quốc tế tại Việt Nam nhận định cho rằng, để tăng năng suất tổng hợp và tăng nguồn vốn nhân lực, Việt Nam cần tập trung xây dựng môi trường thúc đẩy khoa học sáng tạo, cần có sự phối hợp các bộ, cam kết của lãnh đạo cấp cao; cần có cấu trúc quản trị khả thi và bền vững; nâng cao sự tham gia của khu vực tư nhân; tăng cường hệ thống giám sát, đo lường để biết có đạt được thành công hay không.

Đào tạo nhân lực cũng cần được chú trọng do Việt Nam còn thiếu lực lượng lao động lành nghề, tỷ lệ lao động 15 tuổi trở lên có bằng cấp chỉ tăng nhẹ đến năm 2020. Chất lượng lực lượng lao động hiện đang tụt hậu so với các nước. 

Bà Alix Zwane - CEO Quỹ Đổi mới sáng tạo toàn cầu cho rằng: "Việt Nam khó thu hút nguồn vốn đúng thời điểm, chúng tôi có 1 số giải pháp đáp ứng nhu cầu này thông qua chuyển đổi công nghệ cho toàn bộ hệ thống, đảm bảo phát triển bền vững”.

Khoa học, công nghệ và đổi mới - chìa khóa để phát triển

Theo Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, sáng tạo phải từ con người và vì con người. Con người phải là trung tâm của sáng tạo. Người Việt Nam có đầy đủ tố chất bẩm sinh cho sự sáng tạo, nếu có đủ những dưỡng chất tốt sẽ tạo ra những con người xuất sắc cho đất nước và tâm huyết đóng góp vì sự phồn thịnh của đất nước.

Bà Caitlin Wiesen đưa ra ý kiến về ba vấn đề chính là làm thế nào để hợp tác, sử dụng dữ liệu lớn thúc đẩy khoa học công nghệ và làm thế nào tận dụng tốt hơn vai trò của chúng.

Việt Nam cần có cách tiếp cận quản trị mới, tạo điều kiện để phát triển con người đồng thời tăng cường khả năng của người dân để nắm bắt nhu cầu mới như xây dựng, đào tạo kỹ năng trong thế kỷ mới. Việt Nam cần đổi mới hệ thống giáo dục để đổi mới sáng tạo; học theo hướng mở...

Theo bà Deepali, Việt Nam cần tạo ra hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thực sự hiệu quả, cần có môi trường tạo sự đổi mới trên quy mô cả nước. "Tôi nhận thấy người Ấn Độ quê hương tôi và Việt Nam đều lo sợ sự thất bại. Nhưng với đổi mới sáng tạo cần vượt qua nỗi sợ hãi đó, cần tự tin hơn, thất bại là chấp nhận được và giúp chúng ta sẽ đưa ra những quyết định sáng suốt hơn", bà Deepali nhấn mạnh.

Ông Kym Dongwha - Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam - Hàn Quốc cho rằng, cần thiết thành lập Viện nghiên cứu công nghiệp để viện nghiên cứu công nghiệp sẽ là nhà cung cấp giải pháp công nghệ và sản xuất. Đây sẽ là công cụ cho quan hệ đối tác công - tư (PPP) và là công cụ đàm phán để nhập khẩu công nghệ và là nguồn đào tạo nhân lực công nghệ cho nước nhà.

Theo ông Ousmane Dione - Giám đốc quốc gia Ngân hàng Quốc tế tại Việt Nam cho rằng, để tăng năng suất tổng hợp và tăng nguồn vốn nhân lực, Việt Nam cần tập trung xây dựng môi trường thúc đẩy khoa học sáng tạo. Cần có sự phối hợp giữa các bộ, cam kết của lãnh đạo cấp cao; cần có cấu trúc quản trị khả thi và bền vững; nâng cao sự tham gia của khu vực tư nhân; tăng cường hệ thống giám sát, đo lường để biết có đạt được thành công hay không.

Tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh cho biết, sẽ tiếp thu những ý kiến của Thủ tướng Chính phủ, đại diện các tổ chức quốc tế và khẩn trương triển khai 5 nhóm nhiệm vụ chính nhằm tăng cường vai trò điều phối, phối hợp với các địa phương để thúc đẩy các biện pháp phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong bối cảnh hiện nay.

Lê Nam