Khởi động lại điện hạt nhân: Việt Nam đối mặt bài toán công nghệ, nguồn lực và pháp lý

Những thách thức khi thực hiện dự án điện hạt nhân tại Việt Nam

Tại Hội thảo “Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero” do Báo Lao Động tổ chức vào chiều 29/5, TS Hoàng Sỹ Thân, Trưởng Ban Kế hoạch và Quản lý khoa học, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam cho biết: Triển khai lại chương trình điện hạt nhân là một chủ trương lớn, nhận được sự đồng thuận cao, song cũng đi kèm nhiều thách thức.

Trước hết là vấn đề đồng thuận xã hội. Việc xây dựng niềm tin của công chúng đối với năng lượng hạt nhân là yếu tố rất quan trọng, đòi hỏi phải có chiến lược truyền thông rõ ràng và minh bạch.

Thách thức thứ hai là về công nghệ. Nếu Việt Nam hợp tác với đối tác nào thì phải theo công nghệ của đối tác đó. Đối với dự án Ninh Thuận 2 hiện nay, Chính phủ đã giao hai nhà đầu tư là EVN và Petrovietnam nhưng chưa xác định rõ đối tác công nghệ. Đây là điểm cần được sớm làm rõ.

“Trường hợp hợp tác với phía Nhật Bản thì cần tính thêm khả năng hợp tác song song với một đối tác khác, chẳng hạn từ Hàn Quốc để bảo đảm tính khả thi của dự án”, ông Thân nói.

Một vấn đề khác không kém phần quan trọng được TS Hoàng Sỹ Thân đề cập, đó là hạ tầng pháp lý, nhân lực và khoa học công nghệ. Hiện Bộ Khoa học và Công nghệ đã thành lập tổ công tác về điện hạt nhân, chuẩn bị triển khai nhiều nội dung liên quan, đặc biệt là xây dựng cơ sở pháp lý.

“Khi luật được thông qua, sẽ cần có hàng loạt thông tư, nghị định hướng dẫn được ban hành kịp thời để tạo hành lang pháp lý đầy đủ và thống nhất”, ông Thân nêu.

Về nguồn nhân lực, theo ông Thân nên tập trung đào tạo tại một vài cơ sở trọng điểm để bảo đảm chất lượng, điển hình như Trường Đại học Bách khoa Hà Nội và một trường đại học ở TP HCM.

Bên cạnh nhân lực chuyên môn cao, cần quan tâm phát triển đội ngũ cán bộ quản lý, chuyên gia kỹ thuật phục vụ cho toàn chuỗi vận hành nhà máy điện hạt nhân.

Đề xuất thành lập Quỹ Nghiên cứu và Phát triển hạt nhân

Để nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực điện hạt nhân, TS Hoàng Sỹ Thân cho rằng, Việt Nam cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm.

Trước hết, cần thành lập cơ quan pháp quy hạt nhân có tính độc lập, đủ năng lực và chuyên nghiệp. Cơ quan này sẽ đảm nhận chức năng thực thi pháp luật, kiểm soát và giám sát an toàn hạt nhân một cách xuyên suốt.

Đặc biệt đối với các dự án nhà máy điện hạt nhân, cơ quan pháp quy sẽ chịu trách nhiệm thẩm định và giám sát an toàn trong toàn bộ vòng đời dự án - từ khâu lựa chọn địa điểm, lập dự án đầu tư, xây dựng, vận hành thử, vận hành chính thức, giám sát trong quá trình hoạt động, cho đến khi chấm dứt vận hành, tháo dỡ và phục hồi môi trường.

Song song với đó, cần bổ sung quy định về các tổ chức hỗ trợ kỹ thuật cho cả cơ quan pháp quy và chủ đầu tư. Đây có thể là các viện nghiên cứu, trường đại học có đủ năng lực để đánh giá công nghệ điện hạt nhân và phân tích an toàn. Việc này sẽ góp phần bảo đảm tính khách quan, khoa học và chuyên sâu trong quá trình thẩm định và giám sát kỹ thuật.

Một đề xuất quan trọng là cho phép thành lập Quỹ Nghiên cứu và Phát triển hạt nhân, với nguồn đóng góp từ ngân sách nhà nước và một phần từ doanh thu bán điện của nhà máy điện hạt nhân.

Quỹ này sẽ hỗ trợ thúc đẩy nghiên cứu - phát triển công nghệ hạt nhân, nâng cao năng lực tiếp nhận chuyển giao công nghệ, đồng thời phát triển ngành công nghiệp hạt nhân trong nước. Đây là kinh nghiệm thực tiễn đã được triển khai hiệu quả tại các quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản.

Ngoài ra, cần xây dựng các chính sách ưu đãi cụ thể cho các dự án điện hạt nhân, bao gồm miễn, giảm thuế nhập khẩu thiết bị; ưu đãi về tín dụng, lãi suất vay; và hỗ trợ tài chính cho hoạt động nghiên cứu, đặc biệt với các công nghệ lò phản ứng thế hệ mới như Gen III+, Gen IV.

Cuối cùng, để đảm bảo tính bền vững và hiệu quả, cần khuyến khích hợp tác quốc tế trong chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực. Việc hợp tác sâu rộng với các quốc gia có kinh nghiệm phát triển điện hạt nhân như Nga, Nhật Bản, Hàn Quốc sẽ giúp Việt Nam rút ngắn thời gian, tiết kiệm chi phí và tiếp cận nhanh hơn với trình độ công nghệ hiện đại.

“Đồng thời, việc xây dựng các trung tâm nghiên cứu và đào tạo chuyên sâu về năng lượng nguyên tử là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển ngành điện hạt nhân trong tương lai”, ông Thân nêu.