“Dứt khoát không để lỡ nhịp, không để nước ta tụt hậu” - đó là thông điệp được Thủ tướng Phạm Minh Chính nhắc đi nhắc lại trong nhiều cuộc họp những tháng cuối năm 2021 này. Tuy nhiên, bước vào tháng cuối cùng của năm, nhiều chuyên gia lo ngại Việt Nam có thể lỡ nhịp phục hồi khi thực tế cho thấy chúng ta đang thiếu các biện pháp đảm bảo khơi thông những tắc nghẽn, kích hoạt nền kinh tế hiệu quả.

1. Tại cuộc Tọa đàm “Công bố Báo cáo Kinh tế Vĩ mô Quý 3/2021” do Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) tổ chức ngày 20/10, PGS. TS. Phạm Thế Anh - Kinh tế trưởng của VEPR cho biết GDP quý 3/2021 giảm 6.17% so với cùng kỳ năm trước là mức giảm sâu nhất kể từ khi có thống kê về GDP theo quý. Khu vực dịch vụ giảm 9.28%, khu vực công nghiệp và xây dựng giảm 5.02%, khu vực nông lâm,và thủy sản tăng nhẹ 1.04%. Tính chung GDP trong 9 tháng đầu năm chỉ tăng 1.42%. Theo PGS. TS. Phạm Thế Anh thách thức tăng trưởng trong năm 2021 là rất lớn. Nguyên nhân là do kinh tế suy giảm nghiêm trọng trong quý III kèm theo các hậu quả kinh tế - xã hội nặng nề sẽ phải mất nhiều thời gian sau mới khắc phục được.

Nhóm nghiên cứu của VEPR đưa ra 2 kịch bản dự báo kinh tế 2021. Theo kịch bản xấu, bệnh dịch có nguy cơ tái bùng phát tại Việt Nam. Tình trạng “đóng - mở” lặp lại ở một số nơi xuất hiện các ca nhiễm gây thiệt hại cho sản xuất. Một số đơn hàng tiếp tục rời khỏi Việt Nam do không đảm bảo được tiến độ sản xuất. Tình trạng thiếu hụt lao động có thể xảy ra do người lao động còn bất an. Chi phí tăng cao khiến nhiều ngành thu hẹp, đặc biệt là trong nông nghiệp. Theo đó, mức độ tác động của COVID-19 lên các ngành nông lâm ngư nghiệp, sản xuất chế biến chế tạo và các ngành trong khu vực dịch vụ sẽ nghiêm trọng hơn so với hiện tại. Ở kịch bản này, tăng trưởng GDP cả năm sẽ chỉ 1 - 1,5%.

Ở kịch bản tốt, trong điều kiện cả nước thống nhất được các biện pháp thích ứng với bệnh dịch và vẫn đảm bảo sản xuất và lưu thông hàng hóa không bị đứt gãy. Các hoạt động sản xuất và tiêu dùng được hồi phục một cách chậm chạp nhưng chắc chắn. Các trung tâm kinh tế hoàn thành kế hoạch tiêm chủng ngay trong nửa đầu năm quý 4/2021. Tình trạng phong tỏa như trong quý 3 không lặp lại. Ở kịch bản này, tăng trưởng GDP cả năm được dự báo ở mức 2-2.5%.

2. Nhưng sự xuất hiện như một món quà Giáng sinh không được chờ đợi vào đúng những ngày cuối năm 2021 của biến chủng Omicron đang khiến cả những người lạc quan nhất cũng không thể không nghĩ tới kịch bản xấu mà VEPR đưa ra. Xuất hiện tại Nam Phi ngày 25/11, chỉ 4 ngày sau, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ra tuyên bố “đây là biến thể rất đáng lo ngại”, rằng Omicron chứa rất nhiều đột biến có thể lây lan ra toàn cầu, trong đó số ca nhiễm tăng mạnh có thể gây “hậu quả nghiêm trọng” ở một số nơi. Một tuyên bố chưa từng có tiền lệ bởi với các biến chủng trước đó, kể cả với Delta, các chuyên gia của WHO cần mất nhiều tuần nghiên cứu, xem xét.

Đến nay, Việt Nam chưa ghi nhận ca mắc COVID-19 với biến thể này. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc chúng ta đang dần mở cửa các hoạt động, tiến tới bình thường mới, khả năng biến chủng Omicron lây lan sang là khả năng hoàn toàn có thể.

Chỉ một ngày sau tuyên bố của WHO, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu Bộ trưởng Bộ Y tế tiếp tục chủ động bám sát diễn biến tình hình dịch do biến chủng Omicron gây ra; khẩn trương chuẩn bị các phương án chống dịch phù hợp với biến chủng mới.

PGS.TS Trần Đắc Phu - Cố vấn Cao cấp Trung tâm Đáp ứng khẩn cấp các sự kiện y tế công cộng (Bộ Y tế) cho rằng, hiện chưa có kết luận về mức độ nặng do biến thể mới Omicron gây ra với con người. Nhưng, nguy cơ lây lan nhanh, vaccine không còn tác dụng sẽ có nhiều người nhiễm thì có thể sẽ dẫn tới quá tải hệ thống y tế. Vì vậy, chúng ta phải thích ứng linh hoạt xem mức độ của biến chủng mới như thế nào để có biện pháp ứng phó. Giải pháp lúc này theo PGS.TS Trần Đắc Phu là người dân cần tuân thủ khuyến cáo 5K của Bộ Y tế bởi biến chủng mới lây lan nhanh thì 5K là biện pháp hạn chế lây nhiễm tốt nhất. Luôn nâng cao cảnh giác, không phải giãn cách diện rộng như trước đây nhưng càng hạn chế tụ tập đông người càng tốt.

Đồng tình với quan điểm này, ông Phạm Đức Hải, Phó trưởng Ban Chỉ đạo phòng chống dịch COVID-19 TP.HCM, cũng cho rằng, dù biến thể nào xuất hiện, virus nCoV đều lây qua đường hô hấp. Vì vậy, một trong những điều người dân phải làm tốt nhất, là đeo khẩu trang. Mở rộng ra là cần chấp hành 5K, giảm tụ tập, giảm thói quen la cà cùng bạn bè…

3. Quan điểm được phần đa các chuyên gia đồng nhất này cũng chính là thông điệp vừa được Tiểu Ban Truyền thông - Ban Chỉ đạo Quốc gia phòng chống dịch COVID-19 đưa ra trong kế hoạch truyền thông mới nhất: Cảnh giác, chủ động để bảo vệ thành quả phòng chống dịch.

Thông điệp này tưởng chừng như không mới nhưng với phần đa các chuyên gia, lại là một trong hai khía cạnh mấu chốt trong nỗ lực “không để nền kinh tế lỡ nhịp phục hồi”. Đơn cử như quan điểm của chuyên gia kinh tế - PGS.TS. Ngô Trí Long. Theo ông Long, Nghị quyết số 128 của Chính phủ về thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19 đã có những quy định cơ bản, rõ ràng với thích ứng an toàn, linh hoạt. Mặc dù không thể loại bỏ được hết F0 ra khỏi cộng đồng, nhưng ý nghĩa của kiểm soát dịch bệnh rất lớn, nhất là trong bối cảnh các ca bệnh có xu hướng tăng trở lại trong những ngày gần đây, nếu không kiểm soát được dịch bệnh, mọi nỗ lực phục hồi phát triển kinh tế khó đạt hiệu quả. “Phải kiểm soát được dịch thì mới nói khôi phục” - PGS.TS. Ngô Trí Long nhấn mạnh.

Kiểm soát dịch, cách ứng xử với đại dịch là mấu chốt, nhưng các chuyên gia cũng cho rằng, các hỗ trợ an sinh xã hội và tài khóa để đảm bảo khơi thông được những tắc nghẽn trong nền kinh tế, hỗ trợ cho quá trình phục hồi cũng đóng vai trò quan trọng không kém. Nói như TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, bên cạnh chính sách tiền tệ, Việt Nam cần mở rộng chính sách tài khóa thông qua giải pháp giảm thuế giá trị gia tăng (VAT) để kích thích tiêu dùng. “Chúng ta mới triển khai chính sách giãn, giảm, hoãn thuế… nhưng thực tế trong 2 năm qua, doanh nghiệp không hoạt động và không có nguồn thu nên hiệu quả chính sách không nhiều”.

Ngoài ra, phải khẳng định lại lần nữa về sự cần thiết của các gói hỗ trợ kinh tế vì doanh nghiệp cạn kiệt dòng tiền cần phải có các gói hỗ trợ bằng tiền… Thực tế, các gói hỗ trợ cho tới nay là rất hạn hẹp. Như nhìn nhận của Trưởng ban Dự báo kinh tế ngành và doanh nghiệp, Trung tâm Thông tin và Dự báo Kinh tế xã hội Quốc gia (NCIF), TS Trần Toàn Thắng: “Trong khi quy mô gói hỗ trợ nhỏ so với các quốc gia thì tốc độ gói hỗ trợ của Việt Nam lại chậm. Điều này sẽ ảnh hưởng tới khả năng phục hồi của người dân và doanh nghiệp sau giai đoạn khủng hoảng vì COVID-19. Vì vậy, để đạt mức tăng trưởng kỳ vọng 5-6% trong năm 2022 cũng như giai đoạn 2021-2025, đề nghị tăng quy mô các gói hỗ trợ an sinh xã hội, trong đó nghiên cứu đưa ra chiến lược phối hợp giữa an sinh xã hội và kích cầu tiêu dùng, kích cầu đầu tư”.

Chỉ còn chưa đầy 30 ngày nữa, một năm 2021 đầy giông bão sẽ khép lại. Thời gian không chờ đợi. Đời sống của nhân dân, sức chống chịu của người lao động ở vùng dịch bị ảnh hưởng rất nặng nề; nẩy sinh nhiều vấn đề phức tạp về tâm lý, tâm trạng xã hội, an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội. Vì thế, “Không để nền kinh tế bị lỡ nhịp trong xu hướng hồi phục kinh tế thế giới, cũng như quá trình tái cấu trúc chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu. Sớm nghiên cứu, xây dựng kịch bản tăng trưởng mới cho thời kỳ hậu COVID-19” - thông điệp của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đang là mệnh lệnh hết sức cấp bách.

Hà Hồng