Khu công nghiệp truyền thống lỗi thời, Việt Nam cần mô hình mới để hút FDI chất lượng cao

Khu công nghiệp truyền thống đang dần lỗi thời

Tại Diễn đàn Phát triển Khu Công nghiệp Việt Nam 2025 diễn ra sáng 29/5, TS Nguyễn Văn Khôi, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam (VNREA) cho biết, Việt Nam đang nổi lên là điểm đến chiến lược của dòng vốn đầu tư quốc tế, nhờ ổn định kinh tế vĩ mô, vị trí địa lý thuận lợi và môi trường đầu tư cải thiện.

Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là những thách thức mới, đó là các yêu cầu cao hơn về phát triển bền vững, tiêu chuẩn ESG, chuyển đổi số, giảm phát thải và chất lượng lao động. Những điều này đòi hỏi Việt Nam phải tái cấu trúc toàn diện hệ thống KCN.

TS Nguyễn Văn Khôi nhấn mạnh: Những thay đổi trên thế giới đang tạo ra áp lực và cũng là động lực để tái cấu trúc toàn bộ hệ thống KCN - vốn được coi là nền tảng tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam trong suốt hơn hai thập kỷ qua. Đây là xu hướng tất yếu để không bị "tụt hậu" trong cuộc đua toàn cầu.

Trong khi đó, ông Phạm Thanh Bình, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến, Thông tin và Hỗ trợ đầu tư phía Bắc cho biết, Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hiện đại và bền vững.

Trong tiến trình đó, các KCN tiếp tục giữ vai trò then chốt trong thu hút đầu tư, phát triển công nghiệp và tạo lập động lực tăng trưởng vùng.

Tuy nhiên, mô hình KCN truyền thống, vốn chú trọng vào mở rộng diện tích, tận dụng lao động giá rẻ và ưu đãi về đất đang bộc lộ nhiều hạn chế: thiếu liên kết chuỗi, sử dụng tài nguyên chưa hiệu quả, áp lực môi trường và cản trở chuyển đổi xanh.

“Để đáp ứng yêu cầu phát triển chất lượng cao, KCN Việt Nam cần một cuộc chuyển đổi mô hình mang tính chiến lược”, ông Bình cho biết.

Trong bối cảnh này, sự dịch chuyển của dòng vốn FDI sang các ngành công nghệ cao, thân thiện môi trường, trung hòa carbon là rất rõ nét. Ông Bình cho biết, 5 tháng đầu năm 2025, Việt Nam thu hút gần 12,8 tỷ USD FDI, tăng 10,3% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, nhà đầu tư không chỉ quan tâm chi phí sản xuất mà còn yêu cầu khắt khe về hạ tầng thông minh, cam kết phát thải thấp và lực lượng lao động kỹ thuật số.

"Chính vì vậy, chỉ khi chúng ta tạo dựng được những KCN thông minh, tích hợp, vận hành bằng công nghệ, đảm bảo ESG và phát triển bền vững, thì mới có thể cạnh tranh trong cuộc đua thu hút FDI chất lượng cao", ông nhấn mạnh.

5 giải pháp chiến lược để "lột xác" khu công nghiệp

Trước những áp lực mang tính thời đại và yêu cầu khắt khe từ dòng vốn đầu tư mới, việc chuyển đổi mô hình KCN tại Việt Nam không thể chỉ dừng lại ở nhận thức, mà cần được cụ thể hóa bằng hành động và giải pháp chiến lược.

Theo đó, ông Phạm Thanh Bình đã đề xuất 5 nhóm giải pháp cần được đồng hành triển khai.

Thứ nhất, đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng. KCN không thể tồn tại như một thực thể độc lập, đơn lẻ mà cần được quy hoạch tích hợp với đô thị, cảng biển, cao tốc, và các trung tâm đổi mới sáng tạo, giáo dục, logistics. Điều này đòi hỏi tư duy phát triển liên ngành và sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương trong vùng.

Thứ hai, hoàn thiện cơ chế hỗ trợ KCN sinh thái. Ông Bình cho rằng, cần xây dựng bộ tiêu chí rõ ràng cho việc cấp phép và vận hành các KCN sinh thái, đồng thời có chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng cho những các KCN áp dụng mô hình tuần hoàn nước, tái chế chất thải và sử dụng năng lượng sạch. Mô hình "KCN tuần hoàn" cần được khuyến khích và nhân rộng.

Thứ ba, phát triển hạ tầng số cho KCN thông minh. Cụ thể, cần triển khai trung tâm điều hành IP, ứng dụng IoT, Big Data để giám sát và tối ưu vận hành hạ tầng, môi trường, năng lượng và an ninh. Đây là bước đệm quan trọng để xây dựng các KCN đạt chuẩn "Smart IP".

Thứ tư, gắn kết đào tạo - công nghệ - công nghiệp. Hình thành các cụm liên kết giữa KCN - trường nghề -trung tâm đổi mới sáng tạo nhằm đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng số, kỹ năng xanh, năng lực ứng dụng AI và tự động hóa.

Thứ năm, xúc tiến đầu tư trên nền tảng số. "Thiết lập hệ thống công khai dữ liệu quy hoạch, quỹ đất, logistics và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp để giảm chi phí tiếp cận thông tin, tăng tính minh bạch và hiệu quả trong thu hút nhà đầu tư", ông Bình đề xuất.

Ông Bình nhìn nhận, từ một nền công nghiệp định hướng xuất khẩu, Việt Nam đang tiến đến xây dựng hệ sinh thái công nghiệp xanh – số – đổi mới sáng tạo.

Trong tiến trình này, mỗi KCN cần là một hạt nhân phát triển bền vững, không chỉ thu hút đầu tư mà còn lan tỏa công nghệ, giá trị gia tăng và cơ hội việc làm chất lượng.

“Với quyết tâm từ Chính phủ, sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp và các cơ quan xúc tiến, KCN Việt Nam sẽ chuyển mình mạnh mẽ, đóng vai trò dẫn dắt trong chiến lược phát triển kinh tế xanh và hội nhập sâu rộng toàn cầu”, ông Bình nói.