Kinh doanh trong “vùng tối” sau 2026: Hộ kinh doanh sẽ phải trả giá lớn

Liên quan về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) nhấn mạnh: Việc chuyển đổi khoán thuế sang mô hình kê khai là cần thiết.

+ Thưa bà, vì sao cơ quan thuế lại chấm dứt hoàn toàn hình thức khoán thuế từ đầu năm 2026?

- Tôi cho rằng, chúng ta cần nhìn nhận trên góc độ lịch sử. Cơ chế thuế hộ khoán từng là giải pháp phù hợp trong bối cảnh trước khi có chuyển đổi số. Thời điểm đó, hạ tầng công nghệ, phương thức thanh toán và khả năng truy xuất chứng từ vẫn còn hạn chế.
Tuy nhiên, hiện nay môi trường kinh doanh đã thay đổi sâu sắc, mọi người có thể bán hàng ở bất cứ đâu trên nền tảng số. Do đó, dữ liệu giao dịch có thể được thu thập qua đám mây (cloud), thậm chí phân tích bằng trí tuệ nhân tạo.

Vì vậy, cơ chế khoán đã xuất hiện độ lệch (mismatch) so với thực tế giao dịch đa kênh, đa nền tảng, điều này đặt ra yêu cầu phải chuyển đổi để quản lý minh bạch và công bằng hơn.

+ Vậy nếu không chuyển đổi, các hộ kinh doanh có thể đối mặt rủi ro pháp lý gì, thưa bà?

- Trên thực tế, hình thức khoán thuế có một số rủi ro pháp lý. Thời gian gần đây, nhiều vụ việc xử lý hành chính và khởi tố liên quan đến hành vi trốn thuế xuất phát từ thương mại điện tử và kinh doanh online.

Luật quy định mức thu nhập không kê khai từ khoảng 100 triệu đồng/năm trở lên có thể bị xem xét xử lý hình sự. Ở ngưỡng cao hơn, ví dụ lên tới vài trăm triệu đồng còn có thể bị áp dụng biện pháp hạn chế xuất cảnh. Do đó, nếu người kinh doanh để hoạt động trong “vùng tối”, không ghi nhận doanh thu, không chứng từ, thì chỉ cần một lần rà soát dữ liệu từ ngân hàng, sàn thương mại điện tử, nhà cung cấp dịch vụ… là rủi ro pháp lý có thể xảy ra ngay.

+ Nhiều người lo rằng việc chuyển sang kê khai sẽ phải nộp thuế nhiều hơn. Điều này có đúng không, thưa bà?

- Tôi cho rằng các hộ kinh doanh chuyển từ khoán thuế sang kê khai có nhiều lợi ích, vì sổ sách, chứng từ và hệ thống kế toán đều rất rõ ràng. Đơn cử, khi có sổ sách kế toán, chứng từ đầu vào/đầu ra minh bạch, hộ kinh doanh có thể khấu trừ được chi phí hợp lệ (kể cả khấu hao tài sản cố định), giảm gánh nặng thuế phải nộp trong trường hợp thực tế lỗ.

Nhiều trường hợp đã chứng minh khi chuyển đổi, hộ kinh doanh được bù trừ lỗ, hưởng lợi về thuế trong nhiều năm tiếp theo.
Bên cạnh đó, việc chuyển đổi còn giúp minh bạch về sổ sách, hộ kinh doanh có thể tiếp cận vốn ưu đãi, các chương trình hỗ trợ, và tạo độ tin cậy với đối tác, nhà cung cấp, khách hàng.

Việc áp dụng quy trình kế toán, hóa đơn, chứng từ giúp doanh nghiệp, kể cả hộ cá thể quản trị tốt hơn. Họ có thể biết rõ mua vào, bán ra, lợi nhuận, chi phí đơn hàng, chi phí vận hành, từ đó ra quyết định kinh doanh chính xác hơn. Khi có hệ thống kết nối chuỗi cung ứng, hộ kinh doanh có thể mở rộng hoạt động, kết nối với nhà sản xuất lớn, thậm chí vươn ra thị trường quốc tế.

Đặc biệt, về khía cạnh thu nhập phát sinh từ kinh tế số như hoa hồng livestream, quảng cáo, có những khoản đã bị khấu trừ tại nguồn, ví dụ nhãn hàng khấu trừ 10%, nhưng cá nhân vẫn có nghĩa vụ kê khai thu nhập cá nhân theo biểu thuế (từ 5% đến 35% theo từng trường hợp). Do đó, kê khai minh bạch giúp tránh chồng chéo nghĩa vụ và giảm rủi ro xử lý sau này.

+ Hiện Nhà nước có hỗ trợ nào để giúp hộ kinh doanh chuyển đổi không, thưa bà?

- Về chính sách, hiện nay Bộ Tài chính, Cục Thuế và các đơn vị liên quan đang rà soát, hoàn thiện các Thông tư, ví dụ các đề xuất sửa đổi Thông tư 6, Thông tư 8, để đơn giản hóa chế định kế toán, tờ khai cho hộ kinh doanh, nhằm tạo khung pháp lý dễ hiểu, dễ áp dụng cho hộ cá thể khi chuyển đổi.

Đồng thời, Nghị quyết của Đảng, Nghị định về hóa đơn, chứng từ cũng đặt ra chuẩn mực mới, ví dụ quy định kê khai, sử dụng máy tính tiền, hóa đơn điện tử đối với các ngưỡng doanh thu nhất định, nhằm nâng cao tính minh bạch.

+ Bà có khuyến nghị gì cho người kinh doanh trong giai đoạn chuyển đổi hiện nay?

- Tôi cho rằng, các hộ kinh doanh nên chủ động chuyển đổi, hãy bắt đầu ghi chép, thu thập hóa đơn đầu vào – đầu ra, sử dụng phần mềm quản lý bán hàng, tham gia tập huấn và thử nghiệm khai thuế điện tử. Đừng lo rằng kê khai sẽ dẫn đến truy thu; trái lại, chủ động kê khai sẽ giảm rủi ro, nâng uy tín và mở ra cơ hội phát triển dài hạn.

Cuối cùng, tôi mong có sự phối hợp giữa cơ quan thuế, hiệp hội, doanh nghiệp công nghệ và cộng đồng hộ kinh doanh. Chỉ khi cùng hành động thì quá trình chuyển đổi mới thực sự bền vững, công bằng và nhân văn.

+ Xin cảm ơn bà!