Kinh tế tư nhân Việt Nam trong chặng đường 80 năm xây dựng và phát triển đất nước

Sự chuyển biến mạnh mẽ về tư duy, lý luận, và cơ chế, chính sách của Đảng và Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi cho kinh tế tư nhân (KTTN) phát triển, đóng góp quan trọng và thiết thực cho phát triển kinh tế - xã hội (KTXH) Việt Nam trong chặng đường 80 năm (1945-2025) xây dựng và phát triển đất nước.

Tuy nhiên, kinh tế tư nhân cũng đã trải qua nhiều nhiều thăng, trầm do thể chế chưa hoàn thiện, nhân lực, tài chính, khoa học công nghệ, quản trị, năng lực cạnh tranh và khả năng tham gia chuỗi giá trị toàn cầu chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển.

Với việc Nghị quyết 68/NQ-TW (4/5/2025) khẳng định “Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế”, KTTN Việt Nam đang có cơ hội vàng để tăng tốc, bứt phá, nâng cao năng lực, sức cạnh tranh, vươn tầm quốc tế, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển trong kỷ nguyên mới – kỷ nguyên giàu mạnh, thịnh vượng, phồn vinh và hạnh phúc.

Kinh tế tư nhân – động lực quan trọng nhất trong kỷ nguyên phát triển mới

TS. Cấn Văn Lực - Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ cho rằng, chủ trương, quan điểm và định hướng của Đảng và Nhà nước về KTTN đã trải qua quá trình đổi mới, chuyển biến mạnh mẽ về tư duy, lý luận, và cơ chế, chính sách, tạo thuận lợi cho KTTN phát triển trong suốt chặng đường 80 năm xây dựng và phát triển đất nước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề cập đến sự tồn tại của nhiều thành phần kinh tế (kinh tế địa chủ phong kiến, kinh tế quốc doanh, kinh tế hợp tác xã, kinh tế cá thể, kinh tế tư bản tư nhân và kinh tế tư bản quốc gia) trong Tác phẩm "Thường thức chính trị" (9/1953). Trong đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định kinh tế quốc doanh là nền tảng của kinh tế dân chủ mới; kinh tế cá thể, kinh tế tư bản tư nhân là thành phần kinh tế cần thiết cho cuộc xây dựng kinh tế nước nhà, đồng thời nhấn mạnh việc “phát triển các thành phần kinh tế có lợi cho quốc kế dân sinh, dần dần cải tạo các thành phần kinh tế lạc hậu” trong bối cảnh Việt Nam bước vào công cuộc xây dựng nền kinh tế mới sau khi cách mạng thành công.

Cùng với đó, các văn kiện đầu tiên của Đảng cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh như "Lời kêu gọi quốc dân tham gia cứu đói" – Hồ Chí Minh (ngày 28/9/1945); Chỉ thị “Kháng chiến, kiến quốc” của Ban Chấp hành TW Đảng; Bài viết “Sách lược của Việt Minh” – trích trong Hồ Chí Minh Toàn tập; Chính sách công thương năm 1945–1946 đã thể hiện rõ tinh thần huy động mọi tầng lớp nhân dân, không phân biệt giai cấp tham gia vào việc cứu đói (năm 1945), phục vụ quốc dân, củng cố chính quyền cách mạng. KTTN (đặc biệt là tư sản dân tộc, tiểu thương, nhà buôn) vẫn được khuyến khích hoạt động hướng tới mục tiêu độc lập dân tộc và kiến thiết đất nước.

Đại hội Đảng VI (1986) là dấu mốc quan trọng chính thức công nhận KTTN là một thành phần kinh tế trong nền kinh tế Việt Nam, trong đó, KTTN là khu vực kinh tế ngoài kinh tế Nhà nước, bao gồm 3 thành phần chính: doanh nghiệp tư nhân (DNTN), kinh tế cá thể (hộ kinh doanh) và kinh tế tập thể (chủ yếu là hợp tác xã).

Đặc biệt, Nghị quyết 68/NQ-TW của Bộ Chính trị ngày 4/5/2025 với tư duy đột phá, tạo bước ngoặt lịch sử cho sự phát triển của KTTN; trong đó khẳng định KTTN là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, là lực lượng tiên phong trong phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững.

Đồng thời, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của KTTN: “KTTN không chỉ giúp mở rộng sản xuất, thương mại, dịch vụ mà còn góp phần quan trọng trong việc nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia. Sự vươn lên mạnh mẽ của nhiều DNTN Việt Nam không chỉ làm chủ thị trường nội địa mà còn khẳng định thương hiệu trên thị trường quốc tế. Điều này chứng tỏ rằng, nếu có môi trường phát triển thuận lợi, DN Việt Nam hoàn toàn có thể vươn xa, cạnh tranh sòng phẳng với thế giới”.

TS. Cấn Văn Lực chia sẻ, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế. “Trong nhiều hội nghị, chúng tôi nhận được câu hỏi: tại sao Việt Nam tăng trưởng khá cao, 7–7,5%, nhưng vẫn phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ?”. TS. Cấn Văn Lực cho rằng, có ba lý do quan trọng: Thứ nhất, nếu không bứt phá, Việt Nam sẽ rơi vào bẫy thu nhập trung bình, bởi tăng trưởng kinh tế những thập niên gần đây có xu hướng chậm lại.

Thứ hai, chúng ta rất nhiều nguồn lực, nhưng cũng quá nhiều rào cản cần tháo gỡ, cải cách mạnh mẽ để tạo nền tảng tăng trưởng nhanh và bền vững.

Thứ ba, hiện nay Việt Nam đang ở thế “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”: Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ đều quyết tâm cải cách, đổi mới. Đây là cơ hội “bây giờ hoặc không bao giờ”.

“Nhìn về tương lai, câu hỏi lớn đặt ra: 20 năm tới, chúng ta có đạt mục tiêu đến năm 2045 trở thành nước công nghiệp phát triển, thu nhập cao hay không? Theo báo cáo của chúng tôi gửi Đảng, Nhà nước, giai đoạn 2026–2030, nếu tăng trưởng đạt 9–10%/năm, và giai đoạn 2031–2045 duy trì 8%/năm, thì đến năm 2045, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt mức thu nhập bình quân 22.700 USD (đã tính yếu tố lạm phát và điều chỉnh quốc tế)”, TS. Cấn Văn Lực chia sẻ.

Để phát triển bền vững TS. Cấn Văn Lực kiến nghị ba nguyên tắc: Không đánh đổi môi trường, xã hội, văn hóa; Kiểm soát lạm phát dưới 5%; Tăng trưởng phải thực chất, hiệu quả.

Về mô hình tăng trưởng, Ngân hàng Thế giới khuyến nghị 3 bước: Đầu tư – nhập khẩu công nghệ – đổi mới sáng tạo. TS. Cấn Văn Lực cho rằng Việt Nam cần thực hiện đồng thời cả ba: Tăng đầu tư hiệu quả, hấp thụ công nghệ nước ngoài, đồng thời đẩy mạnh sáng tạo.

Về các đột phá chiến lược, bên cạnh ba trọng tâm đã triển khai (thể chế, nhân lực, hạ tầng), giai đoạn tới cần bổ sung hai đột phá mới: Khoa học – công nghệ và chuyển đổi số; Chống lãng phí, thực hành tiết kiệm. Thực tế hiện có gần 3.000 dự án, với tổng vốn khoảng 6 triệu tỷ đồng; nếu tháo gỡ, sẽ tạo động lực rất lớn cho phát triển.

Bản sắc kinh tế tư nhân Việt Nam

Đối với kinh tế tư nhân, từ thực tiễn 80 năm qua, TS. Cấn Văn Lực cho biết, có ba giá trị cốt lõi: “Nhỏ dài” – quản trị dựa trên văn hóa gia đình, tạo nền tảng bền vững; “Phát ra” – tự vươn lên, đồng thời tham gia góp ý chính sách; “Chủ nghĩa dân tộc” – coi tự hào dân tộc là động lực phát triển, hội nhập quốc tế.

Nếu 80 năm trước, doanh nhân Việt Nam gắn với “bốn chữ C” (chịu thương, chịu khó, chắt chiu, lấy công làm lãi), thì nay có thể khái quát bằng “bốn chữ T”: Tốc độ, thông tuệ, tự tin, thị ứng. Đây chính là điểm khác biệt nổi bật, phản ánh tinh thần doanh nhân trong kỷ nguyên hội nhập.

“Chặng đường 80 năm kinh tế tư nhân đã chứng minh sức sống mãnh liệt; bước vào giai đoạn mới, đây sẽ tiếp tục là động lực quan trọng nhất để đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững, thực hiện thành công mục tiêu đến năm 2045”, TS. Cấn Văn Lực nhấn mạnh.