Làng gốm Bát Tràng xanh hóa nhờ chuyển đổi công nghệ

Làng gốm Bát Tràng (xã Bát Tràng, TP. Hà Nội) là một trong bốn làng nghề được mệnh danh là Tứ nghệ tinh trên đất Thăng Long xưa. Sức sống của làng nghề ven đô đấy được xây dựng bởi hàng ngàn lò nung gốm đốt than đêm ngày. Thế nhưng cách làm thủ công bao đời truyền lại đã khiến làng nghề bị ô nhiễm nặng bởi một lượng lớn khí thải phát tán ra môi trường.

Khói bụi từ các lò than khiến không khí mù mịt, nhiệt độ trong làng luôn cao hơn các nơi khác từ 3 - 4 độ C. Đường làng, ngõ xóm đen ngòm vì bụi, sức khoẻ, chất lượng sống của người dân cũng như thương hiệu, hình ảnh của làng nghề cũng bị ảnh hưởng.

“Trước năm 2000, với khoảng 1000 lò đốt than, mỗi năm Bát Tràng tiêu thụ khoảng 70.000 tấn than và khoảng 100.000 tấn vật liệu sản xuất gốm sứ. Quá trình sản xuất này thải ra môi trường khoảng 130 tấn bụi/năm, 6800 tấn tro sỉ/năm, 225 tấn đất vật liệu và than. Thời gian đó, tỷ lệ mắc các bệnh về đường hô hấp và bệnh về mắt của lao động và người dân trong vùng rất nghiêm trọng”, Ông Lê Đức Trọng, Giám đốc Công ty Cổ phần sản xuất và thiết kế gốm sứ Bát Tràng cho biết.

Trước tình trạng đó, chính quyền và người dân Bát Tràng đã quyết tâm triển khai nhiều giải pháp bảo vệ môi trường, trong đó cốt lõi và quan trọng nhất là chuyển đổi từ lò nung gốm sứ bằng than sang lò nung bằng khí gas hóa lỏng.

Là một trong xưởng sản xuất chuyển đổi lắp đặt lò nung bằng gas, anh Tuấn An cho biết: “Trong khi lò hộp đốt than phải mất từ 3 - 5 ngày, lò gas đốt 13 tiếng và chờ nguội 13 tiếng là có thể dỡ sản phẩm. Tỷ lệ sản phẩm đạt tiêu chuẩn lên tới 95 - 98%, cao hơn 30 - 50% so với lò bầu và lò hộp cũ đốt bằng than bởi lò gas có khả năng duy trì nhiệt độ cao hơn và ổn định hơn. Đặc biệt, lò đốt ga không tạo ra tro bụi, khói, chất thải rắn, từ đó hạn chế nạn ô nhiễm môi trường”.

Theo ông Lê Đức Trọng, Giám đốc Công ty Cổ phần sản xuất và thiết kế gốm sứ Bát Tràng, năm 2003, Dự án Nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa (PECSME) đã hỗ trợ vốn và kỹ thuật giúp Bát Tràng chuyển đổi công nghệ lò nung. Nhờ đó, mô hình lò gas được nhân rộng không chỉ trong làng mà còn lan tỏa tới các làng nghề khác trên cả nước.

Đến nay, 100% hộ sản xuất tại Bát Tràng đã sử dụng lò nung gas hoặc lò điện thay thế lò than, giúp môi trường sạch hơn, không khí trong làng trong lành trở lại. Không chỉ dừng ở đó, nhiều hộ dân còn đầu tư lò tuy-nel (lò nung liên hoàn), công nghệ mới giúp giảm tới 30% chi phí năng lượng và chi phí sản xuất.

Nhờ đổi mới công nghệ, sản phẩm gốm Bát Tràng có chất lượng cao, mẫu mã đa dạng, đáp ứng thị hiếu thị trường trong và ngoài nước. Gốm Bát Tràng hiện đã có mặt tại nhiều quốc gia như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và các nước châu Âu, trở thành niềm tự hào của gốm Việt trên thị trường quốc tế.

Hình ảnh những cột khói đen nghi ngút hay những vệt than phủ kín đường làng đang dần biến mất. Bát Tràng ngày nay là một trong làng nghề tiên phong chuyển đổi xanh, kết hợp với du lịch văn hóa và nhiều hoạt động hấp dẫn.

Sự thay đổi ở Bát Tràng cho thấy hiệu quả của việc ứng dụng khoa học công nghệ và sử dụng năng lượng sạch trong sản xuất. Giảm phát thải, cắt giảm chi phí, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, đó là nền tảng giúp làng nghề phát triển bền vững trong thời kỳ mới.

Theo TS. Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, để giúp các làng nghề thích ứng với yêu cầu phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, cần có một chiến lược tổng thể, đồng bộ và lâu dài.

Trước hết, các địa phương cần xây dựng chiến lược phát triển làng nghề gắn với lộ trình giảm phát thải. Việc này đòi hỏi phải đồng bộ giữa chính sách hỗ trợ, quy hoạch sản xuất, cơ chế tín dụng xanh và đầu tư hạ tầng kỹ thuật phù hợp. Đơn cử, hỗ trợ tín dụng ưu đãi cho hộ sản xuất, doanh nghiệp làng nghề chuyển đổi sang công nghệ mới; đầu tư hạ tầng năng lượng sạch, xử lý chất thải tập trung; và tích hợp quy hoạch làng nghề với quy hoạch môi trường, du lịch, dịch vụ để nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên.