Chẳng ai biết rõ “ông Tổ” đưa nghề Mộc đến với mảnh đất Thái Yên nhưng các cụ cao niên trong làng kể lại rằng ngôi làng nổi tiếng với những sản phẩm từ gỗ vô cùng tinh xảo này đã tồn tại ít nhất 300 năm.

Thuở ban đầu, họ chỉ làm những vật dụng thông thường để thờ tự, phục vụ mục đích tâm linh trong gia đình, dòng họ. Rồi dần dần việc tạo ra các sản phẩm từ gỗ cũng đã mang lại thu nhập khá cho người dân nơi đây. Từ đó, họ bắt đầu tìm tòi, học hỏi để nâng cao tay nghề. Từ các chú bác trung niên đến thanh niên trai tráng trong làng đều khăn gối “tìm sư học đạo” trong Nam, ngoài Bắc về bí kíp đóng tủ, giường, bàn ghế cho thật đẹp đẽ, đa dạng.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, với đôi bàn tay khéo léo cùng óc sáng tạo tài tình, các nghệ nhân tài hoa đã biến những khúc gỗ cứng nhắc thành những sản phẩm điệu nghệ, đầy sức sống, tạo nên tiếng vang danh bất hư truyền cho vùng đất này. Các sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ Thái Yên luôn mang nét độc đáo riêng về mỹ thuật, mẫu mã ngày càng đa dạng, trở thành đối thủ cạnh tranh đáng gờm trên thị trường với các làng nghề gỗ mỹ nghệ khác trong cả nước.

Các cụ cao niên ở đây kể lại: không chỉ ở trong nước mà tay nghề dân Thái Yên đã từng được tín nhiệm góp mặt trong xây dựng Cung đình Huế, để lại dấu ấn trong hoàng cung của hai nước bạn Lào và Campuchia. Những năm 70, một số thợ tay nghề cao ở đây còn vinh dự được tham gia xây dựng nội thất Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hà Nội. Nhờ đó, nghề mộc Thái Yên là một trong 10 làng nghề truyền thống đã được tỉnh Hà Tĩnh xếp vào danh sách khôi phục và phát triển.

Mộc Thái Yên tập trung đầu tư mạnh vào hai mảng sản xuất chính, là sản phẩm đồ gỗ nội thất gia đình như: bàn, ghế, gường, tủ, độc bình và các loại mâm chè, đồ thờ cùng các họa tiết điêu khắc cho kiến trúc đền, đình, chùa. Nguyên liệu sản xuất đồ mộc Thái Yên bao gồm các loại gỗ lim, dỗi, gõ, săng vì, vàng tâm, kiền kiền.

Anh Hải - một người dân trong làng cho biết, để cho ra đời một sản phẩm phải trải qua nhiều công đoạn phức tạp, như: xẻ gỗ, cắt theo quy cách, bào láng, vẽ, chạm, lắp ráp, sơn, gắn khóa… Từ việc lựa chọn gỗ, sơ chế gỗ, đục thô đến các công đoạn tạo hình, chạm khắc tinh xảo đều được tiến hành một cách tỷ mỉ, khéo léo, tính nghệ thuật cao. Bởi vậy, từ sáng đến khuya, khắp làng trên xóm dưới, lúc nào cũng vang lên tiếng đục đẽo, cưa xẻ, bào, phay, đánh véc-ni.

Những người đàn ông trong làng cần mẫn, miệt mài làm việc không quản ngày đêm, vợ con  cùng vào cuộc với những việc nhẹ nhàng hơn nhưng cũng không kém phần tất bật. Vì vậy, đi qua ngôi làng  này, người ta luôn nghe thấy những âm thanh của các loại máy chệ bíến gỗ rộn ràng vui tai, mùi sơn, mùi vec ni  toả ra bất kể ngày đêm. Khách thập phương có thể không quen nhưng với người dân Thái Yên xa xứ, những âm thanh, mùi vị nồn nàn đó đã trở thành một phần ký ức đẹp đẽ khi nhớ về nơi chôn nhau cắt rốn của mình.

Hiện nay, tại xã Thái Yên có hơn 1.000 cơ sở chuyên sản xuất, cửa hàng kinh doanh, giúp hàng ngàn người dân trong vùng có thu nhập ổn định. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn của khách hàng về số lượng, hàng loạt trang thiết bị, máy móc hiện đại đã được dân làng đầu tư. Tuy nhiên, không vì thế mà những nét điêu khắc cổ bị mai một đi bởi ở đó ẩn chứa một niềm đam mê, tâm huyết; và là đứa con tinh thần của những người thợ mộc chân chính. Các sản phẩm nghề mộc Thái Yên đã có mặt ở nhiều nơi, không chỉ chiếm lĩnh khu vực Nghệ An - Hà Tĩnh và các vùng phụ cận mà đặc biệt còn có chỗ đứng cả ở thị trường Hà Nội.

Tết Nhâm Dần đang tới gần, làng nghề Thái Yên lại tiếp tục nhận được rất nhiều đơn đặt hàng, bởi nhà nhà khi tết đến xuân về đều muốn sắm sửa bộ bàn ghế, giường, tủ có mẫu mã đẹp mắt và chất lượng chuẩn chỉnh nhất.  Bởi thế, những người thợ mộc, gia đình làm nghề mộc ở Thái Yên lại miệt mài, cần mẫn làm việc  không quản nắng mưa trưa tối. Anh Bắc – một thợ mộc trong làng cho biết: “Vì là nghề để làm ăn sinh sống nên hầu hết các nhà trong làng, nhà nào nhà nấy đều chật ních hàng hoá, đặc biệt là vào những dịp cuối năm. Những khoảng sân được xây rộng rãi, những diện tích trống còn lại của mỗi gia đình đều được sử dụng làm nhà xưởng luôn”.

Nhờ sự chăm chỉ, cần mẫn ấy, đời sống của người dân làng mộc Thái Yên đã ngày càng được nâng lên. Những ngôi nhà nhỏ đơn sơ nay đã được thay bằng cao tầng khang trang, đẹp đẽ, khắp các ngõ ngách trong đường làng đều được bê tông hoá, trông như một thành phố thu nhỏ.

Ông Đoàn Ngọc Hường - Chủ tịch UBND xã Thanh Bình Thịnh (huyện Đức Thọ, Hà Tĩnh) cho chúng tôi biết thêm: trong doanh thu công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp của xã năm 2021 là 282 tỷ đồng thì riêng làng mộc Thái Yên đã chiếm đến khoảng 70%. Cuộc sống của bà con ở đây thay đổi một cách nhanh chóng và rõ rệt. Trong số gần 50 doanh nghiệp của làng, doanh nghiệp nào cũng có cơ sở vật chất, trang thiết bị, máy móc, xe cộ khang trang, hiện đại đáp ứng được mọi yêu cầu của khách hàng.

Hy vọng những đổi thay đó sẽ là động lực giúp cho người thợ Mộc Thái Yên bền chặt tình yêu nghề, gửi gắm sức lực, trí tuệ, bàn tay tài hoa của mình vài từng sản phẩm để làng nghề truyền thống này mãi mãi trường tồn và phát triển.

Trần Phong