Vắc xin “xa xỉ”

Sau khi phát triển một loại vắc xin đột phá với sự hỗ trợ tài chính và khoa học của chính phủ Mỹ, công ty Moderna đã cung cấp một liều lượng lớn cho các nước giàu có hơn bất kỳ nhà sản xuất vắc xin nào khác.

Chỉ khoảng một triệu liều vắc xin Moderna đã được chuyển đến các quốc gia mà Ngân hàng Thế giới xếp vào loại có thu nhập thấp. Trong khi đó, có tới 8,4 triệu liều Pfizer và khoảng 25 triệu liều Johnson & Johnson - 2 loại vắc xin có chất lượng tương tự Moderna - đã được chuyển đến các quốc gia còn gặp khó khăn trên thế giới.

Một số quốc gia thu nhập trung bình đã cố tận dụng ngân sách để mua vắc xin của Moderna, song hầu hết họ vẫn chưa nhận được bất kỳ liều thuốc nào. Thậm chí, ít nhất 3 nước trong số này được khẳng định đã phải trả nhiều tiền hơn Mỹ hoặc EU để có được loại vắc xin xa xỉ nói trên. Cụ thể, Đó là Thái Lan, Colombia và Tunisia.

Không như Pfizer, Johnson & Johnson hay AstraZeneca - những công ty sản xuất đa dạng sản phẩm - Moderna chỉ bán vắc xin. Tương lai của công ty có trụ sở tại bang Massachusetts, Mỹ này hoàn toàn phụ thuộc vào việc buôn bán vắc xin.

Tiến sĩ Tom Frieden, cựu lãnh đạo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa địch bệnh Mỹ bất bình cho biết: “Họ đang hành xử như thể họ hoàn toàn không có trách nhiệm gì ngoài việc tối đa hóa lợi nhuận”.

Những lời biện minh

Các quan chức Moderna biện minh rằng, họ đang làm tất cả những gì có thể, nhưng năng lực sản xuất của họ còn hạn chế. Song có một thực tế là hầu hết các liều thuốc họ trong năm 2021 nếu không được sử dụng cho các hộ nhà giàu tại Mỹ, thì cũng chỉ chuyển đến các quốc gia tại Liên minh châu Âu (EU).

Ngay cả chính quyền Biden cũng ngày càng thất vọng với Moderna vì không cung cấp vắc xin cho các nước nghèo. Họ đã thúc ép Moderna tăng cường sản xuất tại các nhà máy ở Mỹ và cấp phép công nghệ cho các nhà sản xuất khác để đáp ứng nhu cầu thị trường nước ngoài.

Moderna hiện đang cố gắng bảo vệ mình trước những cáo buộc họ đang ưu tiên cho người giàu. Công ty này mới đây thông báo, họ “đang đầu tư” tăng sản lượng nhằm cung cấp “một tỷ liều” cho các nước nghèo vào năm 2022. Tuần trước, công ty cũng cho biết họ sẽ mở một nhà máy ở châu Phi, nhưng không cho biết cụ thể là khi nào.

Các quan chức Moderna còn nói, họ sẽ bán các liều thuốc giá rẻ cho chính phủ Mỹ để tặng cho các nước nghèo, như Pfizer từng làm. Song đến nay, các cuộc đàm phán vẫn chỉ ở mức “tiếp tục diễn ra”.

Trong một cuộc phỏng vấn hôm thứ Sáu (8/10), CEO của Moderna, Stephane Bancel, cho biết “thật đáng buồn” khi vắc xin của công ty ông không đến được với nhiều người ở các nước nghèo, nhưng biện minh rằng vấn đề nằm ngoài khả năng của mình.

Sau khi các nước phương Tây ráo riết tiêm chủng cho người dân của mình suốt gần một năm qua, tình trạng thiếu vắc xin trầm trọng đã xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới. Tính đến ngày 9/10 vừa rồi, vẫn còn hàng chục quốc gia nghèo, chủ yếu ở châu Phi và châu Á, mới đạt tỷ lệ tiêm chủng ít hơn 10% dân số.

Vào tháng 8 vừa rồi, ngay cả Johnson & Johnson cũng phải đối mặt với sự khiển trách từ Tổ chức Y tế Thế giới sau khi The Times đưa tin rằng số lượng của vắc xin của họ được sản xuất ở Nam Phi lại được xuất khẩu sang các nước giàu có hơn.

Trở lại trước đây, các nhà khoa học tại Viện Y tế quốc gia Mỹ từng hợp tác với công ty Moderna phát triển và sản xuất loại vắc xin cùng tên này. Chính phủ Mỹ còn đã đầu tư 1,3 tỷ USD cho các thử nghiệm lâm sàng và các nghiên cứu khác. Đến tháng 8 năm 2020, nước Mỹ cũng đã đồng ý đặt trước 1,5 tỷ USD để mua vắc xin Moderna.

“Giao dịch trong bóng tối”

Dù có chất lượng không hơn hẳn Pfizer, song Moderna được đánh giá cao nhờ cách thức tiêm, cũng như có thể bảo quản, lưu trữ và vận chuyển dễ dàng hơn.

Karen Andersen, một nhà phân tích tại Morningstar, cho biết: “Thuốc tiêm của Moderna về cơ bản là vắc xin cao cấp. Họ đang ở vị trí dẫn đầu vượt trội, nên dễ dàng mang tâm lý không cần nhân nhượng trong các hợp đồng bán hàng”.

Có rất ít thông tin công khai về các hợp đồng mà Moderna đã ký với các chính phủ trên thế giới. Song trong số 22 quốc gia mà Moderna từng báo cáo đã bán vắc xin tại đó, không có quốc gia nào có thu nhập thấp, ngoại trừ Philippines - nước được xếp vào nhóm có trung bình thấp.

Để so sánh, cần biết rằng Pfizer đã đồng ý bán vắc xin với giá chiết khấu cho 12 quốc gia có thu nhập trên trung bình, 5 quốc gia có thu nhập trung bình thấp và một quốc gia nghèo là Rwanda. (Ví dụ, Tunisia chỉ phải trả khoảng 7 USD cho mỗi liều Pfizer).

Chỉ có một số ít chính phủ tiết lộ số tiền họ phải trả bao nhiêu cho mỗi liều Moderna. Mỹ đã trả từ 15 đến 16,5 USD cho mỗi mũi tiêm. Thậm chí, EU đã trả 22,6 đến 25,5 USD cho mỗi liều Moderna.

Botswana, Thái Lan và Colombia, được Ngân hàng Thế giới xếp vào nhóm các nước có thu nhập trên trung bình, thậm chí còn phải ký hợp đồng với giá tới 27 đến 30 USD cho mỗi liều Moderna, song thực tế họ vẫn chưa hoặc chưa nhận đủ số lượng hàng, hoặc bị chậm chễ.

Sự thiếu minh bạch về số tiền mà các chính phủ khác đang trả để mua vắc xin Moderna khiến các nước nghèo rơi vào thế yếu trong các cuộc đàm phán với công ty này. Kate Elder, người tư vấn cho Tổ chức Bác sĩ không biên giới, cáo buộc: “Họ đang đàm phán hoàn toàn trong bóng tối”.

Sản phẩm “hốt bạc” và những tỷ phú mới

Vào tháng 5, Moderna từng hứa bán vắc xin cho Liên minh Châu Phi với giá khoảng 10 đô la mỗi liều. Nhưng họ cho biết, các đơn hàng này sẽ không được chuyển đến cho đến năm sau, khiến các cuộc đàm phán đổ vỡ vào phút chót.

Tiến sĩ Ayoade Alakija, người điều hành Chương trình phân phối vắc xin Liên minh châu Phi, cho biết thái độ của Moderna đang là: “Chúng tôi ở đây để kiếm tiền. Chúng tôi đã tình cờ gặp một vận may, song chúng tôi đang cố giả vờ rằng chúng tôi đang cố gắng cứu thế giới”.

Vắc xin Covid-19 đã giúp Moderna và các lãnh đạo của công ty này “hốt bạc”. Họ cho biết, vắc xin của mình sẽ tạo ra doanh thu ít nhất 20 tỷ USD trong năm nay, điều này sẽ khiến vắc xin Moderna trở thành một trong những sản phẩm y tế sinh lợi nhất trong lịch sử.

Bà Andersen, nhà phân tích của Morningstar, còn dự đoán rằng lợi nhuận của công ty về vắc xin này có thể lên tới 14 tỷ USD. Trong khi đó vào năm 2019, Moderna báo cáo tổng doanh thu chỉ là 60 triệu USD.

Giá trị thị trường của Moderna cũng tăng gần gấp ba trong năm nay, lên hơn 120 tỷ USD. Hai trong những nhà sáng lập của công ty này cũng vừa lọt vào danh sách 400 tỷ phú giàu nhất nước Mỹ của tạp chí Forbes.

Những thông tin thật đáng ngưỡng mộ và tự hào, nhưng những ông chủ của Moderna sẽ được ngưỡng mộ và tự hào hơn nếu họ chung tay cùng cộng đồng chiến đấu vì đại dịch Covid-19. Còn rất nhiều nơi trên thế giới đang "khát" vắc xin, thậm chí không có tiền để mua vắc xin nói gì đến việc nghĩ đến thương hiệu Moderna, loại vắc xin đang được đánh giá nằm trong nhóm hiệu quả nhất. 

Những người tạo ra vắc xin Covid-19 của Moderna sẽ ngày càng giàu có bởi khoản tiền khổng lồ từ việc bán hàng, nhưng điều đó cũng sẽ trở thành một câu chuyện buồn nếu thương hiệu này thực sự cứ "ngoảnh mặt" với những bệnh nhân nghèo...