Môn tích hợp sau 4 năm triển khai: ‘Vỏ bọc’ chung, ‘ruột’ riêng và những nỗi niềm bất cập
(CLO) Câu chuyện về các môn tích hợp tại cấp THCS vẫn luôn là một chủ đề nóng, gây ra nhiều khó khăn và bất cập từ ban chỉ đạo đến giáo viên và học sinh.
Kể từ năm học 2021-2022, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã chính thức đưa các môn tích hợp vào giảng dạy ở cấp trung học cơ sở với kỳ vọng tạo ra một cách tiếp cận kiến thức mới mẻ và toàn diện. Tuy nhiên, sau bốn năm nhìn lại, các môn học như Khoa học tự nhiên hay Lịch sử và Địa lí vẫn đang loay hoay tìm đường.
Từ sách giáo khoa, cách phân công giảng dạy cho đến kiểm tra đánh giá, tất cả đều đang thể hiện một thực trạng trớ trêu: môn học mang danh "tích hợp" nhưng thực tế lại đang được thực hiện một cách rời rạc và độc lập.
Trong hai năm học đầu tiên (dành cho lớp 6 và 7), việc phân công giảng dạy các môn Khoa học tự nhiên và Lịch sử và Địa lí đã trở thành một bài toán đau đầu. Ban giám hiệu và tổ trưởng chuyên môn phải liên tục tính toán, sắp xếp thời khóa biểu theo từng tuần, từng học kỳ để phù hợp với mạch kiến thức, chủ đề riêng biệt.
Một tuần giáo viên phân môn này có thể thảnh thơi với vài tiết, nhưng tuần sau lại phải dồn dập dạy mấy chục tiết. Học sinh cũng liên tục phải thích nghi với sự thay đổi này. Đang học dở một phân môn, các em lại phải tạm gác lại để chuyển sang học phân môn khác và chỉ học tiếp phần còn lại vào học kỳ sau. Điều này không chỉ gây khó khăn cho việc học mà còn làm gián đoạn mạch tư duy và tiếp thu kiến thức của các em.
Nhận thấy những bất cập đó, ngày 10/10/2023, Bộ GD&ĐT đã ban hành Công văn số 5636/BGDĐT-GDTrH, hướng dẫn cho phép các phân môn dạy song song, kiến thức của phân môn nào thì giáo viên đó dạy và kiểm tra. Ngay lập tức, việc sắp xếp thời khóa biểu trở nên đơn giản hơn, giáo viên được dạy liên tục phân môn của mình, học sinh cũng được học liền mạch.
Tuy nhiên, mặt trái của sự "gỡ rối" này là mục tiêu "tích hợp" ban đầu đã gần như bị xóa bỏ. Mọi thứ bây giờ đều được thực hiện độc lập giữa các phân môn, chỉ còn duy nhất một điểm chung là cùng nhập điểm vào một môn học.
Một thực trạng khác là dù các địa phương vẫn đang tốn kém chi phí để bồi dưỡng giáo viên, cấp chứng chỉ dạy môn tích hợp, nhưng nhiều trường vẫn ưu tiên bố trí giáo viên dạy theo phân môn truyền thống. Lý do là việc dạy cả một môn học tích hợp không chỉ khó khăn cho giáo viên mà còn không mang lại hiệu quả cao cho học sinh.
Nhìn thẳng vào vấn đề, các môn tích hợp ở cấp THCS vẫn đang tồn tại nhiều mâu thuẫn từ nội dung rời rạc ngay từ khâu biên soạn, các phân môn trong sách giáo khoa đã được viết riêng biệt. Môn Lịch sử và Địa lí có hai phần độc lập, môn Khoa học tự nhiên dù xáo trộn các chủ đề nhưng vẫn là những phân môn riêng lẻ. Thậm chí, tài liệu giáo dục địa phương cũng được các Sở GD&ĐT bố trí riêng biệt từng chủ đề cho từng phân môn.
Dạy và học riêng lẻ với Công văn 5636 của Bộ đã chính thức hóa việc giảng dạy và kiểm tra độc lập giữa các phân môn. Cách thực hiện này không khác nhiều so với chương trình cũ, làm mất đi ý nghĩa của việc tích hợp.
Ngoài ra, việc bồi dưỡng tốn kém, không hiệu quả, chương trình bồi dưỡng giáo viên cũng được xây dựng theo từng phân môn, không có sự tích hợp. Sau khi bồi dưỡng, đa phần giáo viên lại quay về dạy theo phân môn, khiến kinh phí bỏ ra trở nên lãng phí.
Cuối cùng là thi cử độc lập, học sinh giỏi cấp THCS vẫn thi riêng từng phân môn. Tuyển sinh lớp 10 chuyên cũng thi theo phân môn. Điều này cho thấy hệ thống thi cử vẫn chưa được đồng bộ hóa với mục tiêu của chương trình mới.
Nhìn lại 4 năm qua, rõ ràng các môn tích hợp vẫn chưa phải là… môn tích hợp đúng như mục tiêu ban đầu. Vấn đề không chỉ nằm ở khâu tổ chức thực hiện mà còn nằm ở chính cách thiết kế chương trình và sách giáo khoa. Ngay cả đội ngũ tác giả viết sách cũng là các tác giả riêng lẻ, không phải là một tập thể tích hợp.
Trong Công văn số 4555/BGD&ĐT-GDPT, Bộ tiếp tục yêu cầu triển khai việc dạy học tích hợp theo hướng "phù hợp với tình hình thực tiễn, năng lực đội ngũ". Về cơ bản, điều này vẫn là sự thừa nhận rằng các phân môn vẫn sẽ được dạy riêng lẻ.
Thiết nghĩ, đã đến lúc ngành giáo dục cần có một đánh giá tổng thể, thẳng thắn và toàn diện về các môn tích hợp. Việc tìm ra giải pháp tối ưu, hiệu quả nhất không chỉ giúp tháo gỡ khó khăn cho giáo viên và học sinh mà còn đảm bảo chất lượng, hiệu quả của một chương trình giáo dục được kỳ vọng sẽ tạo nên một thế hệ công dân mới.