Đọc bài thơ “Vì sao?!” của thi sĩ Nguyễn Hồng Vinh đăng trên Báo Công luận mới đây, tôi liên tưởng đến hai vở kịch sân khấu “Đậu Nga oan” của Quan Hán Khanh (Trung Quốc) và “Quan Âm Thị Kính” (Việt Nam). Cả hai vở này đều nói về nỗi oan ngút trời của người phụ nữ trong xã hội cũ. Nhìn từ lý thuyết đối thoại văn hóa hiện đại, thì đó là những tiếng nói đối thoại với chính mình, với phận người, với cả xã hội, với cả kiếp người! Thị Kính tốt, hiền lành cam chịu như thế mà bị oan, mà oan thảm hai, ba lần.
Thì ra, trong cái xã hội đầy tai ương, đầy mâu thuẫn, phi lý như thế thì người tốt, cái tốt rất khó tồn tại. Thế nên muốn cho cái tốt, người tốt tồn tại thì phải thay đổi cả cách nhìn, cách nghĩ, cách sống của xã hội ấy. Tiếng than của Thị Kính không phải nói với con người, dù là những người thân nhất, gần nhất, mà là nói với phận người, với cõi người. Vì vậy không có lời đáp lại. Nhưng tại sao cả làng của Thị Kính, Thị Màu chỉ biết ra “ăn khoán”, chứ không cần biết đến lẽ phải: lời tố cáo có đúng không!? Các “quan”, dù là quan “ăn tiên chỉ” sang trọng, thông minh cũng chỉ cần nhìn thấy “cái bụng chửa” của Thị Màu, mà không cần “điều tra”, đã cứ coi Thị Kính là “tác giả”!? Vì con người ta vô cảm trước tai họa của con người! Có phải im lặng là tốt không?
Còn đây là lời những người dân Sở Châu than với quan tòa Thiên Chương trong “Đậu Nga oan”: “Chúng tôi biết Đậu Nga bị oan, nhưng sợ quyền thế của tên tham quan đó, mà đành ôm hận, chứ không dám nói ra. Chúng tôi không hề hãm hại nàng, cớ sao lại phải chịu nạn hạn hán suốt 3 năm này chứ?” Lời đáp của quan Thiên Chương cũng là lời của công lý: “Biết rõ Đậu Nga bị oan, vậy mà không nói lời công đạo, đó là bất nghĩa. Những kẻ hùa theo tham quan, không cứu người lương thiện, đó là bất nhân. Trời cao có mắt. Thiên tai nhân họa là để trừng trị những kẻ bất nhân bất nghĩa vậy!”. Lời này cũng là lời của chân lý, đạo lý!
Trên cơ sở cách tiếp cận đó, với tôi, bài thơ “Vì sao?!”của Nguyễn Hồng Vinh là bài thơ có ý nghĩa sâu sắc về tư tưởng, đề cập những hiện tượng tưởng như bình thường, nhưng thật sự rất không bình thường trước nhiều hiện tượng đáng suy ngẫm trong thời cơ chế thị trường.
Bài thơ dựa trên cái tứ câu hỏi “Vì sao?”. Thế nên có tới 8 lần, hai chữ này được nhắc đi nhắc lại, vì đó là câu hỏi cho mọi người: Vì sao lại như vậy? Một câu hỏi nhận thức mang tầm phổ quát rộng rãi nhất. Trả lời câu hỏi ấy, chính là kết quả của quá trình nhận thức, phân tích, trải nghiệm để tiến gần đến chân lý. Khổ đầu là nhận thức về quy luật trái tự nhiên, sẽ chi phối, ảnh hưởng đến quy luật sinh hoạt của con người:
Vì sao chiều qua nắng thu đẹp mê hồn
Đêm bỗng gió giông gãy cành, băm lá
Chặn lối bao người lại qua
Trẻ chậm giờ đến trường mếu máo?!
Ba khổ sau là sự việc trái với quy luật đời sống tình yêu:
Vì sao gặp anh, em lơ đãng nhìn ra chỗ khác
Lẩm bẩm điều gì trong xào xạc lá rơi
Một mình anh bần thần bên gốc bàng đỏ ối!
Bài thơ em vừa đăng
Mang cái tên ngồ ngộ:
“Chẳng hiểu anh vì sao!”
Lại ngợi khen thơ em bằng bài dài trên báo?!
Anh viết gửi em:
“Vì sao và vì sao?”
Câu hỏi ấy cứ nối dài vô tận
Câu trả lời của đời người chẳng bao giờ dừng lại
Thì ra “em” là nhà thơ, việc gặp “anh” chỉ là “hình thức”, là “cái vỏ”; còn “cái lõi”, cái thần thái bên trong, “em” làm thơ. Bài thơ “em” làm cũng lại là một nhận thức về “anh” với tiêu đề “Chẳng hiểu anh vì sao!”. Có lẽ nói thay được nỗi lòng của nhiều người nên bài thơ được khen ngợi?! Đến lượt, “anh” cũng ngạc nhiên “Vì sao và vì sao?” trước vô số hiện tượng tự nhiên và xã hội diễn ra, đẩy phận người đến mông lung, bế tắc, mà hiện tượng “gặp anh, em lơ đãng nhìn ra chỗ khác”, là một ví dụ điển hình?!
Chính vì thế, “Vì sao” không còn là câu hỏi của tình yêu hoặc cho tình yêu, mà cho tất cả: “Câu trả lời của đời người chẳng bao giờ dừng lại”!
Đối với nhân vật trữ tình, “anh” tự lý giải “vì sao” như vậy:
Đêm về tự “giải mã” riêng mình:
Có lẽ cái VÌ SAO làm nên KHÁC BIỆT
Em thích làm thơ
Anh lại mê tiểu thuyết
Em muốn du lịch biển
Còn anh hướng lên cao nguyên…
Một lý giải rất thời “toàn cầu hóa”, là do sự “khác biệt”. Mà sự khác biệt là tất nhiên, nên “vì sao” là câu hỏi có tính vĩnh cửu. Nhưng phải chăng suy ngẫm sau mới là bản chất vấn đề:
Song, phải chăng, đó chỉ là ngụy biện
Cho điều sâu xa là tình yêu chân thật
Khi trái tim hai người chưa thuộc về nhau
Bởi chưa có sẻ chia, đồng điệu…?!
Nhưng “toàn cầu hóa” cũng phải trên cơ sở “cầu đồng tồn dị” tức cùng hướng về cái chung, mà vẫn giữ cái khác biệt của nhau. Phải chăng tình yêu cũng phải như thế?
Tác giả không trả lời khẳng định, mà dành quyền ấy cho bạn đọc. Đó là cách đối thoại tôn trọng, cùng tìm ra chân lý!
Vì vậy, hai khổ cuối là chủ đích của bài thơ chung quanh phạm trù hiện tượng và bản chất của tự nhiên và xã hội:
Mưa bão qua
Phù sa sông bình lặng
Đồng lúa mượt mà
Trời vời vợi cao xanh
Vùng vẫy những cánh diều từng trong giam hãm!
Đấy là quy luật thiên nhiên: mưa bão ngưng, bầu trời bừng nắng! Còn “em” thì sau đó, thấu hiểu nỗi đau do chính con người gây ra:
Con người tự làm khổ nhau hơn
Cái Thiện bị nhấn chìm
Cái Ác hoành hành
Lời đồn xấu độc loang truyền
Giả dối đảo điên
Nhiều người chọn cách lặng im
Câu hỏi VÌ SAO cứ nối dài vì thế!”
Triết luận đích thực thường bật ra từ các phạm trù, khái niệm mâu thuẫn của triết học. Chỉ nhờ vậy triết luận mới sâu sắc. Tự thân các phạm trù đối lập trên (Hào phóng/nghiệt ngã; Thiện/Ác) đã nói lên cái mâu thuẫn của cả tự nhiên và xã hội. Nguyên nhân vì sao? Đó cũng là câu hỏi mang tầm triết học, vì: “Nhiều người chọn cách lặng im”!
Nếu ngày xưa vì “Nhiều người chọn cách lặng im” nên đã có những mối oan tày trời như Đậu Nga, Thị Kính đè nặng trái tim nhân loại, thì ngày nay vẫn thế sao?
Thơ để lại dấn ấn nhờ ở tầm tư tưởng. Theo tôi, bài “Vì sao?!” của Nguyễn Hồng Vinh hay ở tầm tư tưởng vì góp sức thay đổi nhận thức của nhiều người trong xã hội văn minh hôm nay. “Im lặng là vàng” - ngạn ngữ phương Tây nói thế. Nhưng là để nói về những con người cầu thị, biết im lặng để tiếp thu tri thức, để học hỏi, để lắng nghe suy ngẫm, tìm ra bài học có ích cho chính mình. Đó thuộc về lĩnh vực đạo đức. Nhưng nếu lại im lặng trước thói xấu, cái xấu là sự đồng lõa; và dần dần sẽ thành “đồng minh” với cái xấu, cái ác. “Cái Thiện bị nhấn chìm/Cái Ác hoành hành/Lời đồn xấu độc loang truyền/Giả dối đảo điên”.
Trước bề bộn hiện tượng trái ngang ấy, con người cần tỏ thái độ bất bình, vun đắp cái Thiện, đẩy lui cái Ác, đó là cách góp phần lành mạnh hóa xã hội, làm trong trẻo tình người, tình đời! Mấu chốt bài thơ là thông điệp đó, khơi gợi trách nhiệm công dân và nghĩa vụ của người đọc, góp sức làm cho tình đời, tình người đẹp lên, tạo ra động lực tự thân vượt lên mọi rào cản, thúc đẩy xã hội tiến lên.
Với ý nghĩa đó, bài thơ là một tiếng nói đối thoại tâm tình với chúng ta, và xã hội.
(CLO) Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn, ngày 25/11, Bắc Bộ có mưa vài nơi, sáng sớm có nơi có sương mù; riêng phía Đông từ chiều tối có mưa rải rác. Khu vực Bắc và Trung Trung Bộ có mưa, mưa rào rải rác, cục bộ có nơi mưa to và dông; riêng khu vực Thanh Hóa - Nghệ An có mưa vài nơi, sáng sớm có nơi có sương mù. Các khu vực khác trên cả nước có mưa rào và dông vài nơi.
(CLO) Trong nỗ lực gia tăng sức mạnh quân sự, Ukraine muốn gia nhập nhóm các quốc gia có khả năng sản xuất tên lửa đạn đạo. Nhưng quá nhiều yếu tố đang làm khó đối với chương trình tên lửa của Kiev.
(CLO) Volkswagen đang đối mặt với cuộc chiến giá xe điện tại Trung Quốc, khi doanh số bán hàng giảm 12% trong năm nay, giữa sự cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ nội địa như BYD.
(CLO) Trong những ngày gần đây, thị trường vàng trong nước chứng kiến những biến động mạnh mẽ. Giá vàng, sau một thời gian giảm sâu khiến nhiều người bán tháo để cắt lỗ lại bất ngờ quay đầu tăng dựng đứng, khiến không ít nhà đầu tư thiệt hại nặng nề.
(CLO) Nghè Nguyệt Viên là một di tích lịch sử – văn hóa – kiến trúc nghệ thuật độc đáo của làng cổ Nguyệt Viên, nay thuộc xã Hoằng Quang, thành phố Thanh Hóa. Trải qua hơn 400 năm lịch sử, Nghè Nguyệt Viên là nơi thờ cúng Thành hoàng làng – công chúa Mai Hoa cùng 18 vị tiến sĩ làng khoa bảng.
(CLO) Theo hướng dẫn mới nhất của Bộ Y tế về điều kiện thanh toán Bảo hiểm y tế, người bệnh trong cùng một ngày sau khi khám một chuyên khoa cần phải khám thêm các chuyên khoa thì từ lần khám thứ 2 chỉ tính 30% mức giá của 1 lần khám bệnh…
(CLO) Làng lụa Hà Đông hay Làng lụa Vạn Phúc (nay thuộc phường Vạn Phúc, quận Hà Đông, TP Hà Nội) là một làng nghề dệt lụa tơ tằm đẹp nổi tiếng có từ ngàn năm trước. Đặc biệt, nghệ nhân nơi đây đã “hồi sinh” lụa Vân, một trong những báu vật của làng nghề.
(CLO) Ngày 24/11, Công an TP Hà Nội cho biết, vừa triệt phá đường dây nhập lậu, tiêu thụ hàng nghìn tấn khí N2O từ nước ngoài về Việt Nam, bắt giữ các đối tượng chủ mưu, cầm đầu để xử lý nghiêm theo quy định pháp luật.
(CLO) Bầu trời Hà Nội mù mịt, chất lượng không khí ở mức xấu, nhiều nhà cao tầng mờ trong lớp bụi trắng. Đa số người dân ra đường hôm nay đều phải chủ động đeo thêm khẩu trang nhằm hạn chế ô nhiễm.
(CLO) Ngày nay, việc triển khai bệnh án điện tử, tích hợp các dữ liệu đã mang lại nhiều tiện lợi cho bệnh nhân, tiết kiệm chi phí và quản lý đối với cơ sở y tế
(CLO) Năm 2025, TP Hà Nội sẽ hỗ trợ các tỉnh thành trên cả nước tổ chức từ 10 đến 15 tuần lễ trái cây, hàng nông sản tại Hà Nội, đảm bảo cân đối cung - cầu hàng hóa
(CLO) CTCP Đầu tư Hạ tầng Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh (Mã: CII) mới hoàn thành 56% mục tiêu doanh thu năm 2024. Công ty đang tăng cường huy động vốn từ kênh trái phiếu, tổng nợ vay đã tăng thêm 3.210 tỷ đồng.
(CLO) Nghè Nguyệt Viên là một di tích lịch sử – văn hóa – kiến trúc nghệ thuật độc đáo của làng cổ Nguyệt Viên, nay thuộc xã Hoằng Quang, thành phố Thanh Hóa. Trải qua hơn 400 năm lịch sử, Nghè Nguyệt Viên là nơi thờ cúng Thành hoàng làng – công chúa Mai Hoa cùng 18 vị tiến sĩ làng khoa bảng.
(CLO) Với chủ đề "Sum họp trúc mai", chương trình kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa Phi vật thể Đại diện của nhân loại vừa khép lại thành công, qua đó để lại nhiều cảm xúc lắng đọng, thắm đượm nghĩa tình trong mỗi người dân Kinh Bắc.
(CLO) Với 413/422 phiếu thuận, Quốc hội đã thông qua Luật Di sản văn hóa sửa đổi, chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Đây là bước ngoặt quan trọng, đặt nền tảng mới cho việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, đặc biệt qua hai điểm nhấn: thành lập quỹ bảo tồn di sản và triển khai thanh tra chuyên ngành.
(CLO) Tối 23/11, tại Quảng trường Hồ Chí Minh, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An đã diễn ra lễ kỷ niệm 10 năm dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
(CLO) Thẩm mỹ trang phục cung đình với những điển chế nghiêm ngặt đã lan tỏa, giao thoa với thẩm mỹ dân gian để tạo nên những dấu ấn riêng biệt trên chiếc áo dài Huế, điều không dễ tìm thấy ở những vùng miền khác.
(CLO) Chiều ngày 23/11, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức chuỗi sự kiện đặc biệt nhằm tôn vinh vẻ đẹp bất tận của di sản văn hóa dân tộc. Sự kiện là lời khẳng định mạnh mẽ về vai trò của di sản trong việc kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai, đồng thời lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam ra toàn thế giới.
(CLO) Dịp cuối tháng 10, đầu tháng 11 Âm lịch hàng năm, người dân trồng đào làng Nhật Tân (quận Tây Hồ, TP Hà Nội) lại tất bật tuốt lá, nuôi mắt để cho đào ra nụ nở đúng dịp Tết Nguyên đán 2025.
