Đọc bài thơ “Vì sao?!” của thi sĩ Nguyễn Hồng Vinh đăng trên Báo Công luận mới đây, tôi liên tưởng đến hai vở kịch sân khấu “Đậu Nga oan” của Quan Hán Khanh (Trung Quốc) và “Quan Âm Thị Kính” (Việt Nam). Cả hai vở này đều nói về nỗi oan ngút trời của người phụ nữ trong xã hội cũ. Nhìn từ lý thuyết đối thoại văn hóa hiện đại, thì đó là những tiếng nói đối thoại với chính mình, với phận người, với cả xã hội, với cả kiếp người! Thị Kính tốt, hiền lành cam chịu như thế mà bị oan, mà oan thảm hai, ba lần.
Thì ra, trong cái xã hội đầy tai ương, đầy mâu thuẫn, phi lý như thế thì người tốt, cái tốt rất khó tồn tại. Thế nên muốn cho cái tốt, người tốt tồn tại thì phải thay đổi cả cách nhìn, cách nghĩ, cách sống của xã hội ấy. Tiếng than của Thị Kính không phải nói với con người, dù là những người thân nhất, gần nhất, mà là nói với phận người, với cõi người. Vì vậy không có lời đáp lại. Nhưng tại sao cả làng của Thị Kính, Thị Màu chỉ biết ra “ăn khoán”, chứ không cần biết đến lẽ phải: lời tố cáo có đúng không!? Các “quan”, dù là quan “ăn tiên chỉ” sang trọng, thông minh cũng chỉ cần nhìn thấy “cái bụng chửa” của Thị Màu, mà không cần “điều tra”, đã cứ coi Thị Kính là “tác giả”!? Vì con người ta vô cảm trước tai họa của con người! Có phải im lặng là tốt không?
Còn đây là lời những người dân Sở Châu than với quan tòa Thiên Chương trong “Đậu Nga oan”: “Chúng tôi biết Đậu Nga bị oan, nhưng sợ quyền thế của tên tham quan đó, mà đành ôm hận, chứ không dám nói ra. Chúng tôi không hề hãm hại nàng, cớ sao lại phải chịu nạn hạn hán suốt 3 năm này chứ?” Lời đáp của quan Thiên Chương cũng là lời của công lý: “Biết rõ Đậu Nga bị oan, vậy mà không nói lời công đạo, đó là bất nghĩa. Những kẻ hùa theo tham quan, không cứu người lương thiện, đó là bất nhân. Trời cao có mắt. Thiên tai nhân họa là để trừng trị những kẻ bất nhân bất nghĩa vậy!”. Lời này cũng là lời của chân lý, đạo lý!
Trên cơ sở cách tiếp cận đó, với tôi, bài thơ “Vì sao?!”của Nguyễn Hồng Vinh là bài thơ có ý nghĩa sâu sắc về tư tưởng, đề cập những hiện tượng tưởng như bình thường, nhưng thật sự rất không bình thường trước nhiều hiện tượng đáng suy ngẫm trong thời cơ chế thị trường.
Bài thơ dựa trên cái tứ câu hỏi “Vì sao?”. Thế nên có tới 8 lần, hai chữ này được nhắc đi nhắc lại, vì đó là câu hỏi cho mọi người: Vì sao lại như vậy? Một câu hỏi nhận thức mang tầm phổ quát rộng rãi nhất. Trả lời câu hỏi ấy, chính là kết quả của quá trình nhận thức, phân tích, trải nghiệm để tiến gần đến chân lý. Khổ đầu là nhận thức về quy luật trái tự nhiên, sẽ chi phối, ảnh hưởng đến quy luật sinh hoạt của con người:
Vì sao chiều qua nắng thu đẹp mê hồn
Đêm bỗng gió giông gãy cành, băm lá
Chặn lối bao người lại qua
Trẻ chậm giờ đến trường mếu máo?!
Ba khổ sau là sự việc trái với quy luật đời sống tình yêu:
Vì sao gặp anh, em lơ đãng nhìn ra chỗ khác
Lẩm bẩm điều gì trong xào xạc lá rơi
Một mình anh bần thần bên gốc bàng đỏ ối!
Bài thơ em vừa đăng
Mang cái tên ngồ ngộ:
“Chẳng hiểu anh vì sao!”
Lại ngợi khen thơ em bằng bài dài trên báo?!
Anh viết gửi em:
“Vì sao và vì sao?”
Câu hỏi ấy cứ nối dài vô tận
Câu trả lời của đời người chẳng bao giờ dừng lại
Thì ra “em” là nhà thơ, việc gặp “anh” chỉ là “hình thức”, là “cái vỏ”; còn “cái lõi”, cái thần thái bên trong, “em” làm thơ. Bài thơ “em” làm cũng lại là một nhận thức về “anh” với tiêu đề “Chẳng hiểu anh vì sao!”. Có lẽ nói thay được nỗi lòng của nhiều người nên bài thơ được khen ngợi?! Đến lượt, “anh” cũng ngạc nhiên “Vì sao và vì sao?” trước vô số hiện tượng tự nhiên và xã hội diễn ra, đẩy phận người đến mông lung, bế tắc, mà hiện tượng “gặp anh, em lơ đãng nhìn ra chỗ khác”, là một ví dụ điển hình?!
Chính vì thế, “Vì sao” không còn là câu hỏi của tình yêu hoặc cho tình yêu, mà cho tất cả: “Câu trả lời của đời người chẳng bao giờ dừng lại”!
Đối với nhân vật trữ tình, “anh” tự lý giải “vì sao” như vậy:
Đêm về tự “giải mã” riêng mình:
Có lẽ cái VÌ SAO làm nên KHÁC BIỆT
Em thích làm thơ
Anh lại mê tiểu thuyết
Em muốn du lịch biển
Còn anh hướng lên cao nguyên…
Một lý giải rất thời “toàn cầu hóa”, là do sự “khác biệt”. Mà sự khác biệt là tất nhiên, nên “vì sao” là câu hỏi có tính vĩnh cửu. Nhưng phải chăng suy ngẫm sau mới là bản chất vấn đề:
Song, phải chăng, đó chỉ là ngụy biện
Cho điều sâu xa là tình yêu chân thật
Khi trái tim hai người chưa thuộc về nhau
Bởi chưa có sẻ chia, đồng điệu…?!
Nhưng “toàn cầu hóa” cũng phải trên cơ sở “cầu đồng tồn dị” tức cùng hướng về cái chung, mà vẫn giữ cái khác biệt của nhau. Phải chăng tình yêu cũng phải như thế?
Tác giả không trả lời khẳng định, mà dành quyền ấy cho bạn đọc. Đó là cách đối thoại tôn trọng, cùng tìm ra chân lý!
Vì vậy, hai khổ cuối là chủ đích của bài thơ chung quanh phạm trù hiện tượng và bản chất của tự nhiên và xã hội:
Mưa bão qua
Phù sa sông bình lặng
Đồng lúa mượt mà
Trời vời vợi cao xanh
Vùng vẫy những cánh diều từng trong giam hãm!
Đấy là quy luật thiên nhiên: mưa bão ngưng, bầu trời bừng nắng! Còn “em” thì sau đó, thấu hiểu nỗi đau do chính con người gây ra:
Con người tự làm khổ nhau hơn
Cái Thiện bị nhấn chìm
Cái Ác hoành hành
Lời đồn xấu độc loang truyền
Giả dối đảo điên
Nhiều người chọn cách lặng im
Câu hỏi VÌ SAO cứ nối dài vì thế!”
Triết luận đích thực thường bật ra từ các phạm trù, khái niệm mâu thuẫn của triết học. Chỉ nhờ vậy triết luận mới sâu sắc. Tự thân các phạm trù đối lập trên (Hào phóng/nghiệt ngã; Thiện/Ác) đã nói lên cái mâu thuẫn của cả tự nhiên và xã hội. Nguyên nhân vì sao? Đó cũng là câu hỏi mang tầm triết học, vì: “Nhiều người chọn cách lặng im”!
Nếu ngày xưa vì “Nhiều người chọn cách lặng im” nên đã có những mối oan tày trời như Đậu Nga, Thị Kính đè nặng trái tim nhân loại, thì ngày nay vẫn thế sao?
Thơ để lại dấn ấn nhờ ở tầm tư tưởng. Theo tôi, bài “Vì sao?!” của Nguyễn Hồng Vinh hay ở tầm tư tưởng vì góp sức thay đổi nhận thức của nhiều người trong xã hội văn minh hôm nay. “Im lặng là vàng” - ngạn ngữ phương Tây nói thế. Nhưng là để nói về những con người cầu thị, biết im lặng để tiếp thu tri thức, để học hỏi, để lắng nghe suy ngẫm, tìm ra bài học có ích cho chính mình. Đó thuộc về lĩnh vực đạo đức. Nhưng nếu lại im lặng trước thói xấu, cái xấu là sự đồng lõa; và dần dần sẽ thành “đồng minh” với cái xấu, cái ác. “Cái Thiện bị nhấn chìm/Cái Ác hoành hành/Lời đồn xấu độc loang truyền/Giả dối đảo điên”.
Trước bề bộn hiện tượng trái ngang ấy, con người cần tỏ thái độ bất bình, vun đắp cái Thiện, đẩy lui cái Ác, đó là cách góp phần lành mạnh hóa xã hội, làm trong trẻo tình người, tình đời! Mấu chốt bài thơ là thông điệp đó, khơi gợi trách nhiệm công dân và nghĩa vụ của người đọc, góp sức làm cho tình đời, tình người đẹp lên, tạo ra động lực tự thân vượt lên mọi rào cản, thúc đẩy xã hội tiến lên.
Với ý nghĩa đó, bài thơ là một tiếng nói đối thoại tâm tình với chúng ta, và xã hội.
(CLO) Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam Nguyễn Đức Lợi vừa ký Công văn số 500/CV-HNBVN gửi Ban Tuyên giáo Trung ương tổng hợp, báo cáo phản ánh kiến nghị của một số cơ quan báo chí về vướng mắc khi triển khai Quy định số 101-QĐ/TW và Hướng dẫn số 116-HD/BTGTW. Người đứng đầu không giữ chức vụ quá 2 nhiệm kỳ liên tiếp, có trình độ lý luận chính trị cao cấp là những nội dung được một số cơ quan báo chí kiến nghị.
(CLO) Vào ngày 5/11, ông Donald Trump sẽ đối đầu với bà Kamala Harris trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2024. Nhưng cuộc đua vào Nhà Trắng thực ra không phải là “song mã”. Còn một số ứng cử viên khác cũng tham gia tranh cử.
(CLO) Chính phủ Brazil đã đề xuất một cải cách luật cạnh tranh nhằm trao quyền cho cơ quan chống độc quyền CADE có thể xác định các công ty công nghệ lớn (Big Tech) như là "hệ thống quan trọng", qua đó áp đặt các nghĩa vụ mới nếu cần thiết.
(CLO) Bệnh viện Thận Hà Nội cơ sở 2 sẽ được xây dựng tại phường Yên Nghĩa do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình dân dụng Hà Nội làm chủ đầu tư.
(CLO) Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Gia Lai quyết định thi hành kỷ luật bằng hình thức Khiển trách đối với ông Nguyễn Đình Tiến - Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Sở Nội vụ tỉnh này.
(CLO) Các nhà khoa học Tây Ban Nha sẽ tiết lộ chi tiết về quốc tịch của nhà thám hiểm Christopher Columbus vào thứ Bảy sau khi sử dụng phân tích DNA để giải quyết một bí ẩn kéo dài hàng thế kỷ.
(CLO) Trong năm 2024, Long An đã ghi nhận sự đổ bộ của hàng loạt “ông lớn” trong ngành bất động sản (BĐS) với những dự án có vốn đầu tư tỷ đô. Đó cũng là lý do mà đất nền - loại hình yêu thích của giới đầu tư BĐS đang có biến động rất tích cực để đón đầu sự phát triển trong tương lai.
(CLO) Hơn 370 triệu bé gái và phụ nữ trên thế giới, tương đương với tỷ lệ 1/8, đã trải qua tình trạng cưỡng hiếp hoặc tấn công tình dục trước 18 tuổi, theo báo cáo của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) công bố vào ngày 9/10.
(CLO) Đội tuyển Brazil đã giành thắng lợi kịch tính 2-1 trước Chile, ở lượt trận thứ 9 vòng loại World Cup 2026 khu vực Nam Mỹ, diễn ra sáng 11/10 (giờ Việt Nam).
(CLO) Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) vừa đề xuất Thủ tướng Chính phủ điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án cảng hàng không quốc tế Long Thành (tỉnh Đồng Nai), xây dựng thêm 1 đường cất hạ cánh vào giai đoạn 1.
(CLO) Trong hệ thống vận hành ô tô, dầu phanh đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình phanh xe. Hiểu rõ vai trò và tác dụng của dầu phanh sẽ giúp người lái bảo dưỡng xe tốt hơn, đồng thời gia tăng tuổi thọ cho hệ thống phanh.
(CLO) Việt Nam trở thành một trong những thị trường đầu tiên trên toàn cầu chính thức được giới thiệu mẫu xe thuần điện siêu sang Mercedes-Maybach EQS 680 SUV.
(CLO) Tại dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ mới nhất (đang được Bộ Tư pháp thẩm định), Bộ Công an đã bỏ đề xuất giảm mức phạt tiền đối với vi phạm về nồng độ cồn ở mức tối thiểu.
Mùa lạnh năm nay, trên tinh thần ứng dụng, thương hiệu SANDRO khiến các tín đồ ngạc nhiên khi đem trang phục quân đội và thời trang hàn lâm kết hợp lại với nhau.
(CLO) Tối 10/10/2024, tỉnh Bắc Giang đã tổ chức Liên hoan Dân ca Quan họ lần thứ VIII, một sự kiện văn hóa mang đậm bản sắc truyền thống do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang đứng ra tổ chức. Sự kiện không chỉ là một sân chơi cho những người yêu thích văn hóa Quan họ mà còn là dịp để tôn vinh di sản văn hóa quý giá của dân tộc.
(CLO) Sau thành công của hai mùa liên hoan trước vào năm 2022 và 2023, Liên hoan phim Đức - KinoFest 2024 sẽ chính thức quay trở lại Việt Nam trong tháng 10/2024.
(CLO) Đồng bào dân tộc Nùng tại xã Hòa Bình, huyện Đồng Hỷ còn lưu giữ, bảo tồn nhiều phong tục, tập quán, tín ngưỡng mang những nét riêng, những bản sắc văn hoá truyền thống đặc sắc góp phần bảo tồn giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trở thành tiềm năng lớn thu hút du khách trong và ngoài nước.
(NB&CL) 70 năm kể từ Ngày Giải phóng Thủ đô, không một sự kiện lớn nào của Hà Nội và đất nước, nghệ thuật sân khấu Thủ đô không góp mặt. Có thể nói, sân khấu Hà Nội đã có một lịch sử không thiếu vinh quang, rất nhiều thành tựu. Thế nhưng phía sau những thành tựu đó, vẫn tồn tại những vấn đề cần phải giải quyết.
(CLO) Nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024), tối 9/10, tại Ngôi nhà Di sản, quận Hoàn Kiếm, Ban quản lý hồ Hoàn Kiếm và phố cổ Hà Nội phối hợp cùng các đơn vị giới thiệu chương trình thực cảnh “Chuyện phố hàng”.
(CLO) "Triển lãm tranh nghệ thuật Việt Nam - Hồng Kông (Trung Quốc)" sẽ được tổ chức tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam vào ngày 11/10 tới đây. Sự kiện trưng bày 39 bức tranh của các nghệ sĩ đương đại bậc thầy về nghệ thuật thế giới và các nghệ sĩ nổi tiếng đến từ Hồng Kông (Trung Quốc) và Việt Nam.
