Nghị quyết 71 – Cú hích hành động cho giáo dục Việt Nam

Vừa qua, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW, xác định giáo dục và đào tạo là một trong những đột phá chiến lược. Phóng viên báo Nhà báo và Công luận đã có cuộc trao đổi với TS Hoàng Ngọc Vinh – Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ Giáo dục và Đào tạo để làm rõ hơn những điểm mới tại nghị quyết, được coi là bước ngoặt đột phá cho giáo dục Việt Nam.

+ Thưa ông, Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Theo ông, đâu là những nội dung cốt lõi, có ý nghĩa đặc biệt để tạo ra bước ngoặt cho giáo dục Việt Nam?

TS Hoàng Ngọc Vinh: Nếu Nghị quyết 29 (Nghị quyết Số: 29-NQ/TW “về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế") trước đây đặt nền móng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, thì Nghị quyết 71 lần này chuyển hẳn sang tinh thần hành động, xác định rõ việc phải làm và cơ chế để thực hiện.

Nghị quyết 71 có rất nhiều điểm mới, trong đó có bốn nội dung nổi bật, có ý nghĩa đặc biệt trong việc tạo ra bước ngoặt cho giáo dục:

Đổi mới tư duy và thể chế quản trị giáo dục: Chuyển từ quản lý hành chính sang kiến tạo phát triển, quản trị hiện đại, hành động quyết liệt. Đây là nền tảng để các đổi mới khác vận hành.

Đầu tư nguồn lực và ưu đãi vượt trội cho đội ngũ nhà giáo: Duy trì chi ngân sách tối thiểu 20% và nâng phụ cấp ưu đãi nghề cho giáo viên phổ thông lên tối thiểu 70%, 100% ở vùng khó khăn – bước đi thiết thực để giữ chân và thu hút người giỏi làm thầy.

Phát triển xã hội học tập, học tập suốt đời gắn với doanh nghiệp: Nghị quyết đưa ra cơ chế hình thành quỹ đào tạo nhân lực trong doanh nghiệp, giúp người lao động nâng cấp kỹ năng, gắn giáo dục sát hơn với nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội.

Cải cách thi cử – tuyển sinh và kiểm soát chất lượng sau đại học: Xây dựng Đề án đổi mới tuyển sinh theo hướng đánh giá năng lực thống nhất, đồng thời siết chặt chất lượng đào tạo sau đại học, đặc biệt là tiến sĩ. Đây là giải pháp xử lý những bất cập lâu nay về thi cử và chất lượng đào tạo.

+ Nghị quyết 71 yêu cầu chi ngân sách nhà nước cho giáo dục và đào tạo đạt tối thiểu 20% tổng chi ngân sách nhà nước, theo ông, điều này có đủ tạo ra đột phá?

TS Hoàng Ngọc Vinh: Việc dành tối thiểu 20% ngân sách cho giáo dục là một cơ chế mạnh, thể hiện cam kết của Nhà nước, nhưng chỉ riêng con số này thì chưa đủ để tạo ra đột phá. Thực tế, nhiều năm qua tỷ lệ này chủ yếu mới được giao về mặt chỉ tiêu, còn quá trình thực hiện ở các địa phương vẫn có những hạn chế, phân bổ chưa hợp lý, thậm chí có nơi ưu tiên lĩnh vực khác mà xem nhẹ giáo dục.

Nghị quyết lần này nhấn mạnh không chỉ bảo đảm kinh phí mà còn phải kết hợp với các giải pháp đồng bộ khác: cơ chế phân bổ minh bạch, tăng quyền tự chủ cho cơ sở giáo dục, gắn chi tiêu với chất lượng đầu ra, và đặc biệt là chính sách ưu đãi vượt trội cho đội ngũ nhà giáo.

Ví dụ, việc nâng phụ cấp ưu đãi tối thiểu 70% cho giáo viên phổ thông và 100% cho giáo viên vùng khó khăn là một bước đi rất thiết thực, vừa động viên tinh thần, vừa thu hút nhân lực giỏi đến những nơi còn thiếu thốn.

+ Nghị quyết 71 nhấn mạnh phát triển xã hội học tập, học tập suốt đời và còn đưa ra cơ chế hình thành quỹ đào tạo nhân lực trong doanh nghiệp. Theo ông, điểm mới này có ý nghĩa như thế nào?

TS Hoàng Ngọc Vinh: Đây là một điểm rất quan trọng. Lâu nay, việc đào tạo lại, đào tạo nâng cao kỹ năng cho người lao động chủ yếu trông chờ vào ngân sách nhà nước hoặc bản thân người học, trong khi doanh nghiệp – nơi sử dụng lao động – lại ít tham gia.

Nghị quyết 71 đã khẳng định cơ chế lập quỹ đào tạo nhân lực của doanh nghiệp, qua đó buộc và khuyến khích doanh nghiệp có trách nhiệm đầu tư cho con người.

Cách làm này tiệm cận với mô hình ở nhiều quốc gia phát triển, vừa giúp người lao động nâng cấp kỹ năng, vừa gắn kết giáo dục với nhu cầu thực tế của thị trường lao động, tránh tình trạng đào tạo xa rời nhu cầu sử dụng.

+ Một nội dung khác đáng chú ý là cải cách thi cử – tuyển sinh và siết chặt chất lượng sau đại học. Theo ông, những thay đổi này sẽ tác động thế nào?

TS Hoàng Ngọc Vinh: Nhiều năm nay, khâu thi cử – tuyển sinh vẫn bộc lộ bất cập: thiếu nhất quán, có nơi dùng kết quả thi riêng, có nơi xét tuyển theo cách khác, trong khi phổ thông đã đổi mới chương trình.

Nghị quyết 71 yêu cầu xây dựng Đề án đổi mới tuyển sinh theo hướng đánh giá năng lực thống nhất, đảm bảo công bằng và minh bạch. Đây là bước đi cần thiết để giảm tình trạng “mỗi nơi một kiểu”, đồng thời định hướng đúng cho học sinh trong quá trình học phổ thông.

Với đào tạo sau đại học, đặc biệt là tiến sĩ, nghị quyết đặt yêu cầu siết chặt từ đầu vào đến đầu ra, nâng chuẩn chất lượng, tránh tình trạng dễ dãi trong đào tạo và công nhận bằng cấp. Đây là điều kiện bắt buộc để nâng uy tín học thuật, đồng thời bảo đảm nhân lực chất lượng cao cho đất nước.

+ Một mục tiêu quan trọng là đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giảng dạy. Theo ông, thách thức lớn nhất là gì?

TS Hoàng Ngọc Vinh: Thách thức lớn nhất vẫn là khâu triển khai. Với tiếng Anh, nhiều năm qua chúng ta chủ yếu dạy cấu trúc ngữ pháp vì cách này dễ hơn, nhưng lại không giúp học sinh nâng cao kỹ năng nghe – nói.

Giáo viên ngoại ngữ nhìn chung còn yếu về kỹ năng dạy thực hành, thiếu môi trường để học sinh sử dụng tiếng Anh một cách tự nhiên.

Muốn tiếng Anh thực sự trở thành ngôn ngữ thứ hai trong nhà trường, cần đổi mới ngay nội dung và phương pháp giảng dạy theo hướng giao tiếp, thực hành, đồng thời cả giáo viên các môn khác cũng phải có năng lực tiếng Anh để có thể dạy học bằng ngoại ngữ.

Với AI, hạ tầng công nghệ ở nhiều nơi, kể cả vùng sâu vùng xa, hiện đã tạm đáp ứng. Vấn đề chính là đào tạo kỹ năng cho giáo viên, giúp họ biết cách khai thác công cụ số, thiết kế bài giảng, và quan trọng hơn là chia sẻ kinh nghiệm giữa các giáo viên về ứng dụng AI trong dạy học và đánh giá. Nếu làm tốt, AI sẽ thực sự trở thành cú hích để đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng giáo dục.

+ Nghị quyết cũng nêu giải pháp ưu tiên quỹ đất sạch, tận dụng trụ sở dôi dư làm trường học. Ông đánh giá thế nào?

TS Hoàng Ngọc Vinh: Đây là giải pháp đúng và thiết thực. Giải pháp này vừa chống lãng phí tài sản công, vừa giải quyết bài toán thiếu đất xây trường ở các đô thị.

Điều quan trọng là chính quyền địa phương phải quyết liệt dành đất cho giáo dục, làm sao việc tạo nguồn đất cho giáo dục không phân biệt công hay tư cũng tương tự như cung cấp đất sạch cho doanh nghiệp.

+ Theo ông, đâu là yêu cầu quan trọng nhất đối với đội ngũ lãnh đạo – quản lý giáo dục trong giai đoạn tới, để Nghị quyết 71 có thể đi vào cuộc sống?

TS Hoàng Ngọc Vinh: Điều kiện tiên quyết chính là nhân sự. Nghị quyết 71 đặt ra nhiều nhiệm vụ cụ thể, đồng nghĩa khối lượng công việc sắp tới của ngành giáo dục sẽ rất nặng nề và thách thức.

Vì vậy, đội ngũ lãnh đạo – quản lý ở các cấp phải được lựa chọn kỹ lưỡng, có năng lực chuyên môn, bản lĩnh chính trị và tâm huyết với nghề. Nếu thiếu những con người như vậy, cơ chế dù tốt đến mấy cũng khó chuyển hóa thành kết quả thực tế.

Thành công của Nghị quyết 71 trước hết nằm ở sự gánh vác và quyết tâm của những người trực tiếp lãnh đạo quản lý các cấp ở trong ngành.

+ Xin trân trọng cảm ơn ông!