Ngọn lửa chiến đấu và nhân văn

Ánh sáng nhân văn từ đạo đức báo chí

Trải qua chặng đường lịch sử 100 năm, chúng ta tự hào có một nền báo chí vẻ vang được xây đắp nên bởi những người làm nghề chính trực, giàu tinh thần cống hiến, góp phần xây dựng một nền báo chí vì con người và tôn trọng con người. “Nhà báo” là một danh xưng đáng trân trọng, là sự trao truyền thiêng liêng và quý giá. Nói đến báo chí là nói đến chức năng làm rõ sự thật, sứ mệnh bảo vệ lẽ phải và công lý. Tuy nhiên, khi bảo vệ lẽ phải và công lý, báo chí không chỉ có tính chiến đấu mà còn phải nêu cao tính nhân văn. Đằng sau mỗi tác phẩm báo chí là thân phận một con người, số phận một gia đình, một cộng đồng, thậm chí tác động đến cả xã hội, tùy từng vấn đề và góc độ mà bài báo đề cập.

Tính khách quan, công tâm, chính trực, tôn trọng sự thật của người làm báo là vô cùng quan trọng. Một khi báo chí xem nhẹ, xa rời chức năng này thì báo chí, thay vì là một vũ khí sắc bén phục vụ lợi ích của xã hội, thì lại gây nên những tổn hại khôn lường đối với xã hội. Ca ngợi cái tốt, cái đẹp, hay chống lại cái ác, cái xấu, tôi nghĩ, sứ mệnh của báo chí là làm cho niềm tin vào lẽ phải, vào công lý luôn là ánh sáng trong cuộc đời này. Lửa chiến đấu, lửa yêu thương. Đó là tính nhân văn cao cả của báo chí.

Phải thẳng thắn nhìn nhận, thời gian qua một số nhà báo, mang danh nhà báo hành nghề không chuẩn mực, vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức nghề nghiệp đã làm ảnh hưởng xấu đến vai trò, uy tín của báo chí, làm tổn thương lòng tự trọng của những người làm báo chính trực. Đó là tình trạng thiếu trách nhiệm, thiếu khách quan, thông tin sai sự thật, thổi phồng, bóp méo hoặc che giấu sự thật; đưa tin bài, hình ảnh kích động, thiếu văn hoá, thiếu tính thẩm mỹ, thiếu nhân văn và phản giáo dục. Đó là tình trạng nhà báo lạm quyền, cửa quyền, lợi dụng vị trí và công việc của mình để vụ lợi, theo đuổi “lợi ích nhóm”...

Trong những hành vi không chuẩn mực, có hành vi vừa vi phạm đạo đức vừa vi phạm cả pháp luật. Có những điều pháp luật không cấm nhưng đạo đức thì không cho phép. Kiến thức, thông tin ở trong đầu, và đạo đức phải ở trong tim mỗi người cầm bút thì mới có thể làm cho báo chí trở nên hữu ích, lan tỏa những điều tốt đẹp trong xã hội. Có như vậy, mới xây dựng được một nền báo chí nhân văn và hướng thiện. Giữ gìn phẩm giá, lòng tự trọng nghề nghiệp là một thử thách mà những người làm báo cần kiên tâm như một nguyên tắc tối thượng.

Một nhà báo giỏi đương nhiên phải là nhà báo có đạo đức. Đây đó, có những nhà báo rành rọt, điêu luyện các “mánh lới” nghề nghiệp nhưng lại thiếu đạo đức. Một khi không chính trực, ngòi bút bị bẻ cong, người làm báo sẽ dẫn dắt dư luận theo hướng tiêu cực. Cây bút ở trong tay những người làm báo chính trực thì mới đủ sức mạnh làm sáng tỏ sự thật, bảo vệ công lý và lẽ phải. Chính trực và nhân văn làm nên vẻ đẹp của văn hoá báo chí.

Một nền báo chí nhân văn, tích cực, lành mạnh sẽ có sức mạnh để bảo vệ những giá trị tốt đẹp, bảo vệ lợi ích tối cao của đất nước, quyền lợi thiết thân của người dân. Luật pháp thì bắt buộc, còn quy định đạo đức nghề nghiệp thì có sự ràng buộc về uy tín, đạo đức, tinh thần. Đạo đức và luật pháp không tách rời nhau. Tuân thủ đạo đức nghề nghiệp cũng chính là góp phần xây dựng đạo đức xã hội. Những ngọn bút thiếu đạo đức thì không thể góp phần xây đắp nền tảng đạo đức, tinh thần của xã hội. Nêu cao tính chiến đấu và tính nhân văn là đòi hỏi nóng bỏng với báo chí; tính chiến đấu và tính nhân văn của báo chí đan hòa vào nhau. Lan toả điều tích cực, cái tốt, cái thiện là nhân văn. Đấu tranh với cái xấu, cái ác, tiêu cực cũng là nhân văn. Không để cái ác, cái xấu lộng hành cũng chính là nhân văn. Báo chí càng hiện đại càng phải nhân văn!

Báo chí là một bộ phận khăng khít của văn hóa. Báo chí có nhiệm vụ rất quan trọng là truyền toả những giá trị văn hóa tốt đẹp cho xã hội. Văn hóa báo chí gắn liền với tính nhân văn của báo chí. Tôi nghĩ, văn hoá là môi sinh của báo chí. Đó cũng chính là ý nghĩa sâu sắc của cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa trong các cơ quan báo chí, các cấp Hội Nhà báo hiện nay.

Công nghệ và giá trị cốt lõi của báo chí

Báo chí Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi số. Nhưng để báo chí khẳng định được sức mạnh, thì không đơn thuần là việc có sử dụng được công nghệ tiên tiến nhất hay không mà quan trọng hơn là việc báo chí có tỏ rõ được sự tin cậy, tính thuyết phục hay không. Nội dung là trái tim của báo chí. Một tác phẩm báo chí xuất sắc về nội dung lại được truyền tải trên nền tảng công nghệ tiên tiến thì chắc chắc sẽ đạt hiệu quả cao. Báo chí không thể nhanh hơn mạng xã hội về tốc độ đưa tin, nhưng sẽ vượt trội mạng xã hội bằng sự chuẩn mực, tinh thần trách nhiệm, đạo đức làm nghề của các nhà báo. Độ tin cậy và sức thuyết phục là con đường sống của báo chí trong thời đại truyền thông kỹ thuật số.

Thời cuộc càng biến động, xã hội càng nhiều va đập thì thông tin trên mạng xã hội càng xô bồ, mất kiểm soát. Nhu cầu có thông tin “sạch”, thông tin trí tuệ vẫn được đông đảo độc giả quan tâm. Báo chí - với bản lĩnh chính trị, sự chuyên nghiệp và đạo đức nhà báo - phải trả lời được các vấn đề mà mạng xã hội tung ra. Cần nhận thức rõ rằng, để báo chí vượt qua thách thức trong thời đại kỹ thuật số, giải pháp không chỉ là có công nghệ mà đòi hỏi phải có đội ngũ những cây bút giỏi, những bài viết chuyên sâu, những sản phẩm báo chí có chất lượng tương thích với công nghệ thời đại kỹ thuật số. Nghĩa là, lối làm báo truyền thống không hẳn hoàn toàn mất giá trị nhưng đòi hỏi phải được vận hành trong một điều kiện công nghệ mới. Không ít nhà báo, cơ quan báo chí bị hối thúc quá mức trong cuộc đua để trở thành “người số 1” về tốc độ đưa tin. Tuy nhiên, xu hướng báo chí đua nhau trong việc ai nhanh hơn không còn là lợi thế, mà lợi thế thuộc về ai bình luận hay hơn, sâu hơn, ai phân tích, kiến giải tốt hơn, ai dự báo chuẩn xác hơn. Đó chính là báo chí kiến tạo!

Làm nghề tử tế và đàng hoàng

Đạo đức vừa là nền tảng, vừa là cốt lõi của hoạt động báo chí. Nhưng không thể tách rời việc xây dựng văn hóa báo chí, đạo đức làm nghề với kinh tế báo chí, tức là điều kiện cơ bản để các nhà báo làm nghề. Cần tạo một môi trường làm việc thuận lợi cho các cơ quan báo chí và cho các nhà báo tác nghiệp để ở đó nhà báo không bị quá vật lộn với vấn đề “cơm áo gạo tiền”.

Là vũ khí đặc biệt quan trọng trên mặt trận tư tưởng - văn hoá của Đảng, báo chí cần được giải thoát khỏi những áp lực nặng nề và gay gắt của chuyện tìm kiếm nguồn thu... Còn nếu vấn đề thu chi của báo chí lại được nhìn nhận một cách lạnh lùng hoàn toàn theo cơ chế thị trường, thì báo chí khó tránh khỏi bị thương mại hóa, không thể nào hoàn thành được nhiệm vụ chính trị của mình. “Lợi nhuận” lớn nhất, quan trọng nhất của báo chí, tôi nghĩ, là đưa thông tin chính xác, tin cậy, bổ ích ra xã hội, tạo sự đồng thuận xã hội, xây đắp niềm tin xã hội… Không thể đo hiệu quả của báo chí đơn giản chỉ bằng lỗ lãi tiền nong.

Kinh tế báo chí gắn liền với đặt hàng báo chí. Nếu làm tốt vấn đề đặt hàng báo chí thì sẽ giải quyết được một phần khó khăn cho các cơ quan báo chí. Để làm được việc này, vấn đề không phải chỉ từ Nhà nước mà bản thân các cơ quan báo chí phải năng động, sáng tạo, phải chủ động, phải đề xuất để hình thành các đề án, dự án đặt hàng phù hợp.

Theo chủ trương tinh gọn bộ máy toàn bộ hệ thống chính trị, đã, đang và sẽ có nhiều cơ quan báo chí hoặc sáp nhập, hoặc chấm dứt hoạt động. Nhiều tờ báo có bề dày hoạt động tới 60 - 70 năm cũng sẽ không còn mặt trên thị trường báo chí. Do số lượng các cơ quan báo chí giảm đáng kể nên một số nhà báo sẽ dịch chuyển công việc, không ít người sẽ khó khăn trong việc tìm việc làm, đời sống bấp bênh. Điều này ít nhiều cũng tạo nên một sự kém hồ hởi, xao xuyến, thổn thức nhất định trong một bộ phận không nhỏ những người làm báo đúng vào năm lịch sử kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Thực trạng này đòi hỏi các cấp có trách nhiệm phải làm tốt công tác tư tưởng, nâng cao nhận thức, đồng thời phải có biện pháp đảm bảo ổn thoả đời sống cho những người làm báo bị tác động bởi quá trình tinh gọn bộ máy. Đây là lúc các cơ quan báo chí, các cấp Hội Nhà báo, anh em đồng chí, đồng nghiệp nên dành sự quan tâm ấm áp, thiết thực nhất cho những nhà báo, hội viên chịu tác động không mong muốn của sáp nhập, tinh gọn bộ máy để ai cũng có thể cảm thấy tự hào vì những năm tháng đã lao động cống hiến cho sự nghiệp báo chí, thay vì cảm giác chua chát và hẫng hụt.

Trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình mạnh mẽ để bước vào một kỷ nguyên phát triển mới, phát huy truyền thống vẻ vang 100 năm của Báo chí Cách mạng Việt Nam, đội ngũ những người làm báo cả nước không ngừng rèn luyện bản lĩnh chính trị, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nêu cao đạo đức nghề nghiệp, tăng cường đoàn kết, chung sức đồng lòng, ra sức phấn đấu xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, hiện đại, giàu tính chiến đấu, nhân văn.

Ngọn lửa khai sáng, ngọn lửa chiến đấu và nhân văn được thắp lên trong buổi bình minh của Cách mạng Việt Nam từ 100 năm trước, đã đang và sẽ tiếp tục soi rọi, chiếu sáng suốt hành trình lịch sử đất nước và dân tộc ta.