Nguyên nhân nào dẫn tới quyết định tấn công Iran của Israel?

Cuộc tấn công được cho là đã khiến nhiều nhân vật cấp cao thiệt mạng, bao gồm Tư lệnh Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) Hossein Salami và Tổng tham mưu trưởng quân đội Mohammad Bagheri. Một số nhà khoa học hạt nhân của Iran cũng nằm trong số những người thiệt mạng.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố chiến dịch sẽ tiếp tục “chừng nào còn cần thiết”, bất chấp các cuộc đàm phán đang diễn ra giữa Iran và Mỹ liên quan đến chương trình hạt nhân của Tehran.

Giới quan sát cho rằng động thái của Israel không chỉ nhằm vào các mục tiêu quân sự mà còn là đòn ép chính trị có tính toán.

Israel từ lâu đã cảnh báo rằng Iran đang tiến gần đến ngưỡng sản xuất vũ khí hạt nhân – điều có thể phá vỡ cán cân quyền lực khu vực. Dù chưa bao giờ công khai thừa nhận sở hữu vũ khí hạt nhân, Israel được cho là đã có một kho vũ khí như vậy và xem đây là lợi thế chiến lược sống còn.

Ông Netanyahu cho rằng Iran chỉ cần vài tháng để chế tạo bom hạt nhân. Một quan chức quân sự Israel tiết lộ Tehran hiện có đủ vật liệu phân hạch để chế tạo tới 15 đầu đạn trong vài ngày. Tuy vậy, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) lại không xác nhận Iran đang phát triển vũ khí hạt nhân, dù có ghi nhận tình trạng thiếu hợp tác và vi phạm nghĩa vụ giám sát.

Về phía Mỹ, Giám đốc Tình báo Quốc gia Tulsi Gabbard tuyên bố hồi tháng 3 rằng Iran chưa nối lại chương trình vũ khí hạt nhân mà Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei đã đình chỉ từ năm 2003.

Mặt khác, ông Netanyahu từ lâu coi Iran là “đầu bạch tuộc” điều khiển mạng lưới các nhóm vũ trang như Hamas, Hezbollah và Houthi. Kể từ khi xung đột Gaza bùng nổ vào tháng 10/2023, Israel đã liên tục triệt hạ các chỉ huy hàng đầu của Hamas và Hezbollah – bao gồm cả Hassan Nasrallah và Yahya Sinwar.

Bên cạnh lý do chiến lược, các phân tích cho thấy nội bộ chính trị Israel cũng đóng vai trò quan trọng trong quyết định tấn công. Nhiều người cáo buộc ông Netanyahu lợi dụng các cuộc xung đột quân sự để giữ vững quyền lực giữa lúc đối mặt với nhiều bê bối tham nhũng và thất bại an ninh sau vụ Hamas tấn công ngày 7/10/2023 khiến hơn 1.100 người Israel thiệt mạng.

Dù vậy, đáng chú ý là cả phe đối lập cũng lên tiếng ủng hộ các cuộc tấn công, trong đó có lãnh đạo Yair Lapid và chính trị gia cánh tả Yair Golan. Thậm chí, nghị sĩ Ofer Cassif – người phản đối ông Netanyahu gay gắt – cũng phải thừa nhận rằng động thái này đang khiến phe đối lập "mềm lòng".

Theo các chuyên gia luật quốc tế, cuộc tấn công của Israel rất có thể đã vi phạm luật pháp quốc tế. Giáo sư Michael Becker từ Trinity College cho rằng hành động của Israel không đáp ứng điều kiện “tự vệ chính đáng” như quy định trong Hiến chương Liên hợp quốc.

Ông khẳng định: “Không có dấu hiệu nào cho thấy Iran sắp tấn công Israel. Cũng không đủ căn cứ pháp lý để Israel lấy lý do về khả năng hạt nhân tiềm tàng để tấn công, đặc biệt khi các cuộc đàm phán với Mỹ vẫn đang diễn ra”.

Israel hiện đang phải đối mặt với các cáo buộc vi phạm nhân quyền trong chiến dịch kéo dài hơn 20 tháng ở Gaza, và giờ đây là một chương mới trong cuộc đối đầu với Iran.