"Nhật Bản sẽ tăng cường hợp tác hơn nữa với ASEAN để tăng khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng và xây dựng các nền kinh tế ở châu Á có khả năng chống chọi với khủng hoảng", Thủ tướng Suga nói trong bài phát biểu tại Đại học Việt Nhật.

Ông Suga đã chọn Việt Nam và Indonesia là điểm đến cho chuyến đi nước ngoài đầu tiên kể từ khi nhậm chức để đặt ra các ưu tiên trong chính sách đối ngoại của mình. Nhật Bản hy vọng sẽ gửi một thông điệp mạnh mẽ rằng "chủ đề trọng tâm của ngoại giao Suga là liên minh với ASEAN để chống lại sự trỗi dậy của Trung Quốc", theo lời của một quan chức Bộ Ngoại giao Nhật Bản.

"Thật không may, ở khu vực này, những diễn biến trái với pháp quyền và sự cởi mở" đã diễn ra ở Biển Đông, ông Suga nói. "Nhật Bản phản đối mạnh mẽ bất kỳ hành động nào làm leo thang căng thẳng ở Biển Đông".

Không nêu đích danh Bắc Kinh, Thủ tướng Suga ngầm đề nghị ASEAN và Nhật Bản hợp tác về an ninh hàng hải để trở thành đối trọng với Trung Quốc.

Dữ liệu thương mại của ASEAN trong 10 năm qua cho thấy sự phụ thuộc vào Trung Quốc tăng mạnh. Khi tổng kim ngạch thương mại của nhóm tăng lên 2,8 nghìn tỷ USD vào năm 2019 từ 1,9 nghìn tỷ USD vào năm 2009, thị phần của Trung Quốc đã tăng lên 18% từ 11,6% trong giai đoạn đó.

Đồng thời, các thành viên của khối dễ bị Bắc Kinh đe dọa về mặt an ninh quốc gia. Trung Quốc tuyên bố chủ quyền với phần lớn Biển Đông, tạo ra các tranh chấp lãnh thổ, và đã xây dựng các đảo nhân tạo để củng cố sự hiện diện quân sự của mình ở đó. Ngay cả các nước ASEAN có liên kết thương mại và đầu tư mạnh mẽ với Trung Quốc cũng ngày càng thất vọng với Bắc Kinh.

Indonesia, quốc gia chiếm khoảng 40% tổng sản phẩm quốc nội và dân số của ASEAN, cũng đã duy trì khoảng cách với Bắc Kinh. Jakarta hồi tháng 5 đã gửi cho Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres một bức thư khẳng định rằng "đường chín đoạn" đánh dấu ranh giới các yêu sách của Trung Quốc không có cơ sở trong luật pháp quốc tế.

"Tôi muốn nhấn mạnh lại tầm quan trọng của tất cả các bên liên quan đến các vấn đề Biển Đông trong việc hướng tới giải quyết hòa bình các tranh chấp dựa trên luật pháp quốc tế thay vì sử dụng vũ lực hoặc ép buộc", Thủ tướng Suga nói trong bài phát biểu hôm thứ Hai.

Mặc dù ASEAN giao thương với Nhật Bản ít hơn so với Trung Quốc, nhưng các công ty Nhật Bản có rất nhiều cơ sở sản xuất và cơ sở tiếp thị trong khu vực. Mối quan hệ chặt chẽ của Tokyo với Mỹ, nền kinh tế lớn nhất thế giới, cũng đang hấp dẫn trong bối cảnh căng thẳng thương mại Trung-Mỹ.

Quan hệ đối tác kinh tế sâu rộng hơn với ASEAN cũng phục vụ các mục đích thiết thực cho Nhật Bản. Với việc đại dịch gây ra nguy cơ phụ thuộc quá mức đối với sản xuất của Trung Quốc, Tokyo đang mở rộng chương trình trợ cấp để khuyến khích các công ty Nhật Bản có mạng lưới cung ứng phụ thuộc vào Trung Quốc đa dạng hóa sản xuất sang các quốc gia khác.

Dưới thời Thủ tướng Shinzo Abe trước đó, Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Toshimitsu Motegi đã thực hiện hai chuyến công du ASEAN vào tháng 8: một đến Singapore và Malaysia và một đến Myanmar, Campuchia và Lào. Việc Motegi được ông Suga tái bổ nhiệm báo hiệu tầm quan trọng của khu vực dưới sự quản lý của ông.

Trung Quốc cũng tiếp tục nỗ lực để tăng cường quan hệ với các nước ASEAN, bao gồm thông qua hỗ trợ kinh tế. Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị đã có các chuyến thăm chính thức tới Campuchia, Malaysia, Lào và Thái Lan trong tháng này và dừng lại ở Singapore. Khi ở Malaysia, ông Vương đã công bố kế hoạch mua dầu cọ, một trong những mặt hàng xuất khẩu chính của nước này.

Trong tương lai, một câu hỏi chính về chính sách đối ngoại đối với ông Suga sẽ là làm thế nào để tổ chức các cuộc họp với các nhà lãnh đạo khác trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Trung.

Với việc Nhật Bản hiện đang tập trung vào ASEAN, bước tiếp theo có thể sẽ là củng cố mối quan hệ của Tokyo với Washington. Nhưng việc thực hiện một động thái cụ thể sẽ rất khó khăn cho đến cuộc bầu cử tổng thống ngày 3 tháng 11.

Nếu Tổng thống Donald Trump tái đắc cử, Hoa Kỳ có thể tổ chức hội nghị thượng đỉnh Nhóm G7 sớm nhất trong năm nay, tạo cơ hội cho Thủ tướng Suga gặp gỡ Tổng thống Trump ở bên lề.

Các cuộc họp đa phương thường được tổ chức vào mùa thu, bao gồm cả Hội nghị thượng đỉnh Nhóm 20 và Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương hàng năm, đã được chuyển sang hình thức trực tuyến vì đại dịch virus Corona. Cho đến khi đại dịch lắng xuống, cơ hội ngoại giao trực tiếp vẫn sẽ bị hạn chế cho đến năm sau.