Nhiếp ảnh Việt Nam trước thách thức và cơ hội trong kỷ nguyên mới

Hội thảo diễn ra trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, đặt ra yêu cầu đổi mới tư duy sáng tạo, quản lý và đào tạo nhân lực trong lĩnh vực nhiếp ảnh.

'Hai nghịch lý' của nhiếp ảnh hiện nay

Phát biểu khai mạc hội thảo, NSNA Trần Thị Thu Đông, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam cho biết, nhiếp ảnh Việt Nam đang đứng trước hai nghịch lý lớn trong kỷ nguyên số.

Thứ nhất là “cuộc đại hồng thủy hình ảnh”. Sự phổ cập của điện thoại thông minh khiến ai cũng có thể chụp ảnh, làm mờ ranh giới giữa “ảnh” (photo) và “tác phẩm nhiếp ảnh” (photograph). Khi kỹ thuật chụp trở nên đơn giản, câu hỏi đặt ra là: vai trò và vị thế của nghệ sĩ nhiếp ảnh – người sáng tạo bằng tư duy, cảm xúc và tầm văn hóa sẽ được định vị như thế nào.

Thứ hai là thách thức của “tính chân thực”. Vốn là giá trị cốt lõi của nhiếp ảnh, tính hiện thực và tính chứng thực đang bị đe dọa bởi sự xuất hiện của công cụ AI tạo sinh (Generative AI). Các hình ảnh được tạo ra “giống như thật” nhưng hoàn toàn không bắt nguồn từ khoảnh khắc hiện thực nào.

Theo bà Thu Đông, điều này không chỉ làm xói mòn niềm tin công chúng, mà còn đặt ra câu hỏi mang tính triết học: “Nhiếp ảnh sẽ là gì nếu nó không còn là chứng nhân của sự thật?”

Trình bày tham luận tại hội thảo, NSNA Phạm Tiến Dũng cho rằng nhiếp ảnh đang chuyển mình mạnh mẽ từ công cụ ghi chép hiện thực sang ngôn ngữ biểu đạt tư tưởng, cảm xúc và bản thể con người. “Trước đây, chiếc máy ảnh chỉ ghi lại hiện thực, thì nay nhiếp ảnh đã trở thành ngôn ngữ của bản thể, nơi mỗi cú bấm máy là một tuyên ngôn về nhận thức, công nghệ và tâm hồn”, ông nói.

Nói về nghệ thuật nhiếp ảnh tương lai, ông Dũng cho rằng đây sẽ không chỉ là “nghệ thuật của ánh sáng” mà là “nghệ thuật của rung động”, nơi người chụp trở thành chủ thể năng lượng sáng tạo, mang đến sự cộng hưởng nhân văn.

Ảnh cũng không còn giới hạn trong khung hình vật lý. Drone, camera 360°, AI và công nghệ thực tế ảo đang mở rộng không gian sáng tạo, tái định nghĩa “góc nhìn”. Nhiếp ảnh đương đại hướng đến tần số cảm xúc - nơi “một bức ảnh đẹp chưa chắc đã rung động; chỉ khi người chụp đạt trạng thái cộng hưởng nội tâm, bức ảnh mới có linh hồn”.

“Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội cho nhiếp ảnh Việt Nam trong thời gian tới”, ông Dũng nhấn mạnh.

Giải pháp cho nhiếp ảnh Việt Nam thời kỹ thuật số

Trước sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số trong nhiếp ảnh, NSNA Phạm Tiến Dũng đề xuất nhiều giải pháp giúp nhiếp ảnh Việt Nam bắt nhịp thời đại.

Trước hết, các nhiếp ảnh gia cần làm chủ công cụ và phần mềm mới, đồng thời đối mặt với thách thức về bản quyền và bảo vệ tác phẩm trong môi trường số. Khi nhu cầu về hình ảnh ngày càng cao, một thị trường tiềm năng đang mở ra cho các nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp. Tuy nhiên, ông Dũng nhấn mạnh, cần có hệ thống tiêu chuẩn và quy định rõ ràng để bảo đảm chất lượng, bảo vệ quyền lợi của cả người sáng tạo và người sử dụng.

Ngoài ra, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là yêu cầu cấp thiết. Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, đặc biệt cho thế hệ trẻ, khuyến khích các nghệ sĩ tham gia các khóa học, hội thảo và triển lãm quốc tế để mở rộng tầm nhìn, học hỏi kinh nghiệm.

Đầu tư vào công nghệ và cơ sở vật chất cũng là yếu tố quan trọng. Theo ông Dũng, cần trang bị thiết bị và phần mềm hiện đại phục vụ sáng tạo, xây dựng các studio và phòng trưng bày chuyên nghiệp, đồng thời tổ chức nhiều cuộc thi, triển lãm, festival nhiếp ảnh nhằm tạo sân chơi, giao lưu và lan tỏa giá trị nghệ thuật.

Đóng góp ý kiến tại hội thảo, NSNA Vũ Huyến cho rằng nhiếp ảnh Việt Nam cần mở rộng quan hệ hợp tác với các tổ chức và hiệp hội nhiếp ảnh quốc tế để học hỏi kinh nghiệm, quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới.

Ông đề xuất tổ chức nhiều hoạt động giao lưu văn hóa, triển lãm ảnh chung với các nước nhằm tăng cường hiểu biết và gắn kết cộng đồng nhiếp ảnh toàn cầu. Đặc biệt, cần đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động sáng tác và đầu tư, khuyến khích các nghệ sĩ chủ động tìm kiếm nguồn tài trợ, vận động nguồn lực xã hội, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách nhà nước.

Theo ông Huyến, công nghệ mới nên được sử dụng “một cách hợp lý, đúng chỗ”, tránh lệ thuộc kỹ thuật mà làm mất đi cảm xúc sáng tạo. “Hãy khuyến khích các nhiếp ảnh gia mạnh dạn thử nghiệm phong cách và kỹ thuật mới, sáng tạo ra những tác phẩm độc đáo, mang tính đột phá, để gây ấn tượng mạnh mẽ với công chúng”, ông nói.

Qua các ý kiến đóng góp tại hội thảo, các đại biểu thống nhất rằng, trong bối cảnh nhiếp ảnh ngày càng phổ cập và công nghệ phát triển vượt bậc, vấn đề quan trọng không chỉ nằm ở kỹ thuật hay thiết bị, mà ở tư duy sáng tạo và bản sắc văn hóa của người nghệ sĩ.

Từ một công cụ ghi chép, nhiếp ảnh đang trở thành ngôn ngữ của cảm xúc và nhận thức, đòi hỏi người nghệ sĩ không chỉ biết chụp, mà còn phải hiểu, phải cảm và phải dám thể hiện cái tôi của mình.

Kỷ nguyên mới đặt nhiếp ảnh Việt Nam trước nhiều thách thức về công nghệ, bản quyền, tính chân thực nhưng cũng mở ra vô vàn cơ hội để đổi mới và khẳng định vị thế trong đời sống nghệ thuật đương đại hiện nay.