Nhóm phóng viên báo Lao Động: Đặng Thị Chung, Trần Huy Tuấn, Nguyễn Tuấn Anh đã thâm nhập điều tra, bóc trần đường dây gian lận chứng chỉ và làm nên loạt bài viết gây tiếng vang trong dư luận. Loạt bài đã đạt giải Ba Giải báo chí toàn quốc “Vì sự nghiệp giáo dục Việt Nam” năm 2019. Đặc biệt, từ tiếng vang của loạt bài này, ngày 26/11/2019, Bộ Giáo dục & Đào tạo đã ban hành thông tư số 20/2019/TT-BGD chính thức khai tử chứng chỉ ngoại ngữ A - B - C sau 26 năm tồn tại.

Từ thông tin ban đầu về đường dây thi hộ chứng chỉ

Câu chuyện bắt đầu từ yêu cầu không chỉ giáo viên dạy ngoại ngữ mà các cán bộ, công chức, viên chức một số ngành, địa phương phải có chứng chỉ ngoại ngữ tiếng Anh các loại A, B, C để tiếp tục giữ vị trí công tác, chuyển ngạch, nâng ngạch hoặc bổ nhiệm. Ðể được miễn thi ngoại ngữ đầu vào và đầu ra, nhiều học viên các lớp cao học, nghiên cứu sinh cũng cần các chứng chỉ ngoại ngữ này. Những quy định này đang ẩn chứa nhiều nhiêu khê, lợi dụng, đẻ ra các loại giấy phép con, làm khó, làm khổ giáo viên đã và đang xảy ra mà gần như 100% giáo viên đều bức xúc.

Phóng viên trẻ Trần Tuấn cho biết: “Từ tháng 3 năm 2019, thời điểm đó, tôi nhận được phản ánh của một giáo viên sắp về hưu tại Sóc Sơn (Hà Nội) về tình trạng hàng trăm giáo viên hợp đồng có nguy cơ mất việc tại huyện này được các “cò” chứng chỉ mời chào thi “bao đậu” chứng chỉ Tiếng Anh và Tin học để hoàn thiện hồ sơ cho kỳ thi viên chức đã cận kề. Tàn nhẫn ở chỗ, đối tượng mà các “cò” nhắm đến đa số lại là những thầy cô giáo lớn tuổi, có người sắp về hưu, những cô giáo mầm non lương chỉ ba cọc ba đồng. Nhiều giáo viên công khai nói thẳng, những tấm chứng chỉ trên là vô nghĩa, “hút máu” của họ cả tháng lương”.

Cũng theo Trần Tuấn, thực tế cho thấy yêu cầu về chứng chỉ ngoại ngữ, tin học còn mang tính hình thức, nhiều cán bộ, công chức, viên chức vì muốn cho đủ thủ tục nên đã đăng ký lớp học ngoại ngữ tin học với thời gian học rất ngắn nên chất lượng các chứng chỉ ngoại ngữ tin học không thực chất. Chúng ta dựa vào chuẩn như chứng chỉ, bằng cấp nhưng thực ra lại không chuẩn vì không ai kiểm soát điều kiện đảm bảo chất lượng của những chứng chỉ ấy. Dựa trên một cái không chuẩn để định ra chuẩn là mất chuẩn.

Bên cạnh đó, nhiều ngành nghề, lĩnh vực chưa thực sự cần đến các chứng chỉ này nên sau khi thi học chứng chỉ thì không sử dụng đến. Mục đích có chứng chỉ nhằm đủ điều kiện để thi xét nâng ngạch và gây tốn kém cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Trước những hệ quả to lớn đó nhóm phóng viên thấy rằng cần phải có tiếng nói phản ánh những bất cập, ngang trái trong quy định về chứng chỉ Tin học và ngoại ngữ đối với hàng triệu công chức, viên chức trên cả nước.

Mở rộng tìm hiểu, nhóm phóng viên thấy tình trạng này không chỉ diễn ra ở Hà Nội mà phổ biến ở khá nhiều tỉnh phía Bắc như Bắc Kạn, Cao Bằng, Thái Nguyên… Nhiều giáo viên, viên chức ở  vùng cao cũng đang bị các “cò” chứng chỉ và cả các trường Đại học, Cao đẳng tổ chức thi chứng chỉ “làm tiền” không thương tiếc.

Đến đây nhóm phóng viên đã nhận thấy, vấn nạn này bắt nguồn từ những bất cập của chính sách. “Khi anh đặt ra cho người ta một quy định về trình độ mà người ta khó có thể đạt được nó thì việc gian lận thậm chí phải bỏ tiền mua chứng chỉ là đương nhiên”, nhiều công chức, viên chức đã nói thẳng như vậy. Nhưng những bất cập đó là ở đâu, sai phạm diễn ra như thế nào? Tôi và các đồng nghiệp thấy cần phải vào cuộc làm rõ những vướng mắc đó”, Trần Tuấn cho biết thêm.

Đến sự cảnh giác của đối tượng, quá trình tác nghiệp tưởng đi vào ngõ cụt

Đường dây gian lận là sự móc nối giữa các “cò” chứng chỉ và một số cán bộ, giám thị coi thi biến chất tại các đơn vị coi thi nhằm trục lợi trên nỗi thống khổ chứng chỉ của công chức viên chức. Mỗi kỳ thi có số lượng hàng trăm thí sinh diễn ra ở 3 tỉnh thành Hà Nội, Bắc Ninh và Thái Nguyên. Để có được những hình ảnh, chứng cứ xác thực cho những thông tin đã thu thập được, nhóm phóng viên đồng thời chia nhau ra tham dự và chứng kiến không dưới 10 kỳ thi như vậy.

Trong vai thí sinh dự thi, nhà báo Đặng Chung cho biết: “Các thí sinh phải đóng khoản tiền “chống trượt” từ 1,5 – 2,2 triệu đồng cho 2 loại chứng chỉ ngoại ngữ trình độ A, B, C và chứng chỉ Tin học. Chúng tôi chứng kiến cảnh không ít giáo viên vùng cao phải vay tiền thi “chống trượt” kiểu này. Các thí sinh được các “cò” gom lên, tổ chức thành từng đoàn xe từ nhiều tỉnh thành khác nhau như Cao Bằng, Bắc Kạn, Hòa Bình, Bắc Giang… đến các địa điểm thi là các trường Đại học, Cao đẳng tại Hà Nội, Thái Nguyên, Bắc Ninh”.

Trước khi thi, các thí sinh sẽ được “cò” phát cho một tờ đáp án (thường giống 60 – 70% đề thi thật) và dặn đem vào phòng thi chép. Các giám thị trong phòng thi cũng là mắt xích trong đường dây này. Lần nào nhóm phóng viên cũng chứng kiến cảnh giám thị chép đáp án lên bảng cho thí sinh điền vào bài thi, giám thị làm bài hộ luôn cho thí sinh, giám thị cũng có thể “mất hút” để các thí sinh thoải mái giở tài liệu chép bài.

Những hình ảnh cận cảnh trong phòng thi được phóng viên Lao Động ghi lại đã chứng tỏ sự móc nối giữa các Công ty đào tạo với các trường thi tại Đại học quốc tế Bắc Hà, Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Cao đẳng Thương mại Du lịch Thái Nguyên, Học viện Quản lý Giáo dục để tạo ra những kỳ thi cấp chứng chỉ dối trá. 

Tuy nhiên, sau nhiều lần nhập vai thâm nhập vào các lớp thi hộ này, nhóm phóng viên nhận thấy rất rõ các đối tượng vi phạm cảnh giác rất cao. “Sự đề phòng này của các đối tượng vi phạm khiến nhiều lúc đề tài đi vào ngõ cụt, tưởng như không thể ghi nhận lại các sai phạm cụ thể. Nếu không có sự giúp sức đắc lực của chính các công chức, viên chức bức xúc với các loại chứng chỉ vô lý này (họ là thí sinh trong các kỳ thi trên, buộc phải thi chứng chỉ để hoàn thiện hồ sơ) thì chúng tôi đã không thể hoàn thiện được loạt bài”, phóng viên Nguyễn Tuấn Anh kể lại.

Chứng chỉ hành giáo viên, đây không phải là vấn đề mới xảy ra. Làm thế nào để loạt phóng sự có tiếng vang mà vẫn phản ánh thực chất nhất một phần thực trạng là việc không dễ dàng. Trao đổi với nhau rất nhiều lần, nhóm phóng viên đều cho rằng bắt buộc phải thể hiện vấn đề một cách thuyết phục với nhiều bằng chứng cụ thể và cách kể chuyện hấp dẫn hơn. Vượt qua những khó khăn ban đầu, sau khi thâm nhập được vào đường dây thi hộ chứng chỉ thì những bằng chứng thu được thực sự đắt giá. Đó cũng là lý do tại sao, cả 3 loạt bài trong series trên khi đăng tải trên laodong.vn đều tiếp cận lượng bạn đọc lớn, tạo chủ đề tranh luận trên không ít các diễn đàn mạng xã hội.

Chính vì sức lan tỏa này mà ngày 7/11/2019, trả lời chất vấn trước Quốc hội, Bộ trưởng Nội vụ Lê Vĩnh Tân đã nhận trách nhiệm khi để vấn nạn chứng chỉ hành hạ công chức viên chức nhiều năm qua. Bộ trưởng cũng cam kết, sau khi luật Công chức, viên chức sửa đổi 2020, thì văn bằng, chứng chỉ sẽ không còn là nỗi khổ của hàng triệu công chức, viên chức trên cả nước nữa.

Cùng ngày, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ cũng nêu quan điểm trước Quốc hội: Qua thực tiễn, Bộ GD&ĐT nhận thấy, đối với giáo viên nói riêng và công chức, viên chức nói chung, quy định về chứng chỉ ngoại ngữ, tin học là không cần thiết. Mới đây, ngày 26/11/2019, Bộ Giáo dục & Đào tạo đã ban hành thông tư số 20/2019/TT-BGD chính thức khai tử chứng chỉ ngoại ngữ A - B - C sau 26 năm tồn tại.

Những thông tin trên khiến hàng triệu người trên cả nước vui mừng vì sẽ bớt khốn khổ trên hành trình đi “chạy” chứng chỉ. Và đó là mục đích và điều mà nhóm phóng viên hướng tới nhằm góp phần chấm dứt hoàn toàn tình trạng này.

Minh Khuê