Xã hội

Như hoa hướng dương hướng về ánh sáng: Kỳ cuối: Không để ai bị lãng quên

Văn Hiền-Thanh Hà-Hoàng Việt-Dương Khánh • 06/11/2025 09:33

Sau 35 năm, từ chỗ đối mặt với sự thiếu thốn về nguồn lực và nhận thức, đến nay Việt Nam đã trở thành 1 trong 4 quốc gia có chất lượng điều trị HIV/AIDS tốt nhất thế giới, đem lại niềm tin và hi vọng sống cho hàng trăm nghìn người nhiễm HIV. Hành trình ấy thể hiện rõ tinh thần nhân văn: Không ai bị bỏ lại phía sau, không ai bị lãng quên bởi bóng đen của kỳ thị.

Cùng với sự nỗ lực vươn lên của những người nhiễm HIV/AIDS, sự chung tay của cộng đồng mà chúng tôi đã đề cập ở 2 bài trước, cuộc chiến phòng chống "căn bệnh thế kỷ" sẽ khó thành công như hôm nay nếu thiếu đi những quyết sách kịp thời của Đảng và Nhà nước, sự quyết liệt của ngành y tế và sự bao phủ trong chương trình điều trị bằng thuốc ARV... Đó cũng chính là ánh sáng mở ra cơ hội cho hàng trăm nghìn người bị nhiễm HIV/AIDS, không chỉ được chữa trị, chăm sóc mà còn được bảo vệ thông qua việc chống lại sự kỳ thị, phân biệt đối xử ngay từ những ngày đầu. Tất cả những điều này là minh chứng rõ ràng cho tinh thần nhân đạo: không để ai bị lãng quên...

Hơn ba thập kỷ trước, khi ca nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam vào năm 1990 đã mở ra một chương đau buồn cho cuộc sống người dân cũng như tác động mạnh mẽ lên kinh tế - xã hội nói chung. HIV/AIDS nhanh chóng trở thành một nỗi ám ảnh kinh hoàng ở bất cứ đâu mà nó xuất hiện. Trong những năm đầu ấy, căn bệnh này không chỉ là vấn đề sức khỏe mà còn kéo theo cơn bão kỳ thị, đẩy hàng nghìn phận người vào bóng tối của sự cô lập. HIV bị gắn chặt với định kiến “tệ nạn”, “vô đạo đức”. Người nhiễm HIV bị coi như “tội đồ”, sống trong bóng tối, thu mình và im lặng để tránh bị phát hiện. Có người từng nói: “Chúng tôi chưa chết do AIDS, mà đã chết vì sự kỳ thị và cô lập”. Đó là một giai đoạn tối tăm, nơi sự thiếu hiểu biết đã tạo ra những vết thương lòng, đôi khi còn đau đớn hơn cả sự hành hạ của HIV.

Khác với những bệnh truyền nhiễm khác, đại dịch HIV/AIDS không chỉ dừng lại là căn bệnh thế kỷ mà còn là một vấn đề liên quan đến tâm lý và đạo lý. Vì thế, việc chăm sóc bệnh nhân AIDS không chỉ đòi hỏi về nghiệp vụ mà còn cần đến lương tâm, sự bao dung của mỗi cá nhân và cả xã hội.

Câu chuyện của cô giáo Nguyễn Thị Hoàn mà chúng tôi kể từng thuộc số ít những người may mắn không rơi vào bi kịch của sự kỳ thị; thì nay cùng với sự tiến bộ của y học và tuyên truyền sâu rộng, rất nhiều người nhiễm HIV đã chủ động bước ra ánh sáng. Không chỉ thay đổi cuộc sống của mình, sự lựa chọn đối mặt thay vì thu mình ấy còn khiến họ sống có ích hơn, giúp đỡ được nhiều cuộc đời không may khác.

Dù sự kỳ thị vẫn là một thách thức lớn nhưng so với ngày đầu thì giờ đây nhận thức của người bệnh và người dân đã thay đổi đáng kể. Cộng đồng đã bắt đầu nhìn nhận HIV/AIDS không còn là “án tử” mà trở thành căn bệnh mãn tính có thể kiểm soát. Đó là một sự chuyển mình mạnh mẽ, từ những định kiến đáng sợ đến tinh thần nhân văn, bao dung, giúp những người không may nhiễm HIV tìm lại cuộc sống, cống hiến và hòa nhập. Những giá trị tinh thần ấy đã trở thành “liều vắc-xin” vô hình nhưng mạnh mẽ, góp phần quan trọng đưa Việt Nam trở thành một trong những điểm sáng về công tác phòng, chống HIV/AIDS tại khu vực và toàn cầu (Việt Nam là 1 trong 4 quốc gia có chất lượng điều trị HIV/AIDS tốt nhất thế giới cùng với Anh, Đức, Thụy Sĩ, với tỉ lệ người nhiễm HIV được điều trị ARV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế đạt 96%).

Trong suốt 35 năm qua, Việt Nam được Thế giới ghi nhận có hành lang pháp lý cho chương trình phòng, chống HIV/AIDS khá hoàn chỉnh. Một trong những chính sách mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng đó là sự ra đời của Luật Phòng, chống HIV/AIDS vào năm 2006 (sửa đổi năm 2020). Đây là một bộ luật mang tính bước ngoặt, được xem là một trong những đạo luật thể hiện rõ nét nhất tinh thần nhân văn và sự tôn trọng quyền con người trong lĩnh vực y tế.

Luật đã mạnh mẽ khẳng định nhà nước Việt Nam chống lại sự kỳ thị phân biệt đối xử đối với những người sống chung với HIV/AIDS. Nó bảo vệ quyền và phẩm giá của người nhiễm HIV, khẳng định họ có quyền được học tập, lao động, kết hôn và tham gia đời sống xã hội như mọi công dân khác.

Chúng ta cũng có một hệ thống tổ chức phòng, chống HIV/AIDS rất chặt chẽ từ Trung ương đến địa phương; Việc cung cấp các dịch vụ về phòng, chống HIV/AIDS liên tục được cập nhật, đổi mới, giúp mở rộng về độ bao phủ và tăng cường về chất lượng các dịch vụ; Sự tham gia của các tổ chức xã hội trong phòng, chống HIV/AIDS. Hiện nay, ngoài các tổ chức phi chính phủ, có hàng trăm các tổ chức cộng đồng, các mạng lưới của người có hành vi nguy cơ cao, người nhiễm HIV tham gia cung cấp các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS – trở thành cánh tay nối dài của ngành y tế. Họ chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ tinh thần, tư vấn điều trị và đồng hành cùng người nhiễm trong mọi hoàn cảnh. Đây là minh chứng sinh động cho sức mạnh của cộng đồng khi cùng chung tay vì một mục tiêu nhân văn.

Trong bối cảnh kinh phí tài trợ quốc tế bị cắt giảm từ cuối năm 2018, Bảo hiểm y tế (BHYT) đã trở thành một “lá chắn” kiên cố, giúp người nhiễm HIV/AIDS yên tâm điều trị, giảm gánh nặng tài chính cho bệnh nhân và gia đình. Việc mở rộng chương trình điều trị ARV cùng tỷ lệ 95% số bệnh nhân HIV được bao phủ BHYT, gần 90% số người điều trị ARV được chi trả từ nguồn này đã góp phần kiểm soát hiệu quả dịch bệnh.

Nhờ sự hỗ trợ này của ngành y tế, hàng trăm nghìn người nhiễm HIV đã duy trì cuộc sống ổn định, đi làm, lấy vợ sinh con và đặc biệt là không lây bệnh nếu duy trì ức chế virus. Đây là minh chứng rõ ràng cho tinh thần nhân đạo: không bỏ rơi bất kỳ ai vì họ mang trong mình bệnh tật. Anh Nguyễn Anh Phong, người hoạt động trong lĩnh vực HIV/AIDS từng nhận giải thưởng "HIV Hero" khu vực châu Á - Thái Bình Dương, cho biết: “Tôi nhớ thời điểm trước đây, để lấy thuốc điều trị ARV, chúng tôi phải trải qua một 'kỳ thi tốt nghiệp' bị hỏi dồn, bị xét nét. Còn bây giờ, người nhiễm HIV được tiếp cận y tế dễ dàng hơn rất nhiều. Điều đó cho thấy sự tiến bộ rõ rệt của ngành y và toàn xã hội”.

Nhìn lại chặng đường dài, thành tựu nổi bật nhất chính là việc số ca nhiễm mới giảm mạnh. Theo thống kê của Cục Phòng Bệnh (Bộ Y tế), nếu như trước đây, mỗi năm cả nước phát hiện tới 30.000 ca nhiễm HIV mới, thì nay chỉ còn khoảng 11.000–13.000 trường hợp, giảm tới 60% (theo số liệu trên báo Sức khỏe & Đời sống ngày 3/11/2025). Điều này cho thấy dịch HIV tại Việt Nam đã được kiểm soát một cách bền vững, dù vẫn còn những biến chuyển phức tạp trong mô hình lây nhiễm

Đánh giá về thành quả của công tác phòng chống HIV/AIDS trong 35 năm qua, PGS.TS Phạm Đức Mạnh – Phó Cục trưởng Cục phòng bệnh (Bộ Y tế) chia sẻ với phóng viên Báo Nhà báo và Công luận: “35 năm qua, Việt Nam đã có một hành trình rất đặc biệt trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Từ những ngày đầu, nhiễm HIV là đồng nghĩa với “án tử”. Người nhiễm HIV bị xa lánh, bị kỳ thị, bị phân biệt đối xử không chỉ trong đời sống hàng ngày mà thậm chí trong cả cơ sở y tế, nơi làm việc. Điều này khiến nhiều người e ngại xét nghiệm, dấu bệnh, dẫn đến điều trị muộn và làm lây nhiễm HIV trong cộng đồng.

Trải qua hơn ba thập kỷ, cùng với sự phát triển của khoa học, thuốc ARV, sự nỗ lực của cả hệ thống y tế, điều quan trọng hơn cả là sự thay đổi trong nhận thức và thái độ của người dân, người có hành vi nguy cơ đã dám đi xét nghiệm sớm, được chẩn đoán kịp thời, bắt đầu điều trị sớm và duy trì tuân thủ điều trị. Nhờ đó, người nhiễm HIV đạt tải lượng vi-rút dưới ngưỡng phát hiện (K=K) - không lây HIV cho người khác qua quan hệ tình dục. Khi đó, người nhiễm HIV hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh, làm việc, yêu thương và cống hiến như tất cả mọi người trong xã hội”.

Thành công này theo PGS.TS Phạm Đức Mạnh - Phó Cục trưởng Cục phòng bệnh (Bộ Y tế) - có một phần đóng góp rất lớn từ sự chung tay của cộng đồng: “Tôi cho rằng, sự cảm thông, chia sẻ và bao dung của cộng đồng đã góp phần quan trọng vào việc xóa bỏ rào cản kỳ thị, giúp người nhiễm HIV được xét nghiệm sớm và điều trị sớm. Cùng với sự chỉ đạo của các cấp, sự phối hợp liên ngành, nỗ lực của ngành y tế và sự đồng hành của các tổ chức trong nước, quốc tế, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, tiến gần hơn tới mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030”.

Để duy trì kết quả này, ông Phạm Đức Mạnh cho rằng cần chú trọng vào các nhiệm vụ như: Tiếp tục lồng ghép nội dung giảm kỳ thị, phân biệt đối xử vào các chương trình giáo dục, truyền thông, y tế và phúc lợi xã hội. Đây không chỉ là tuyên truyền, mà là giáo dục về nhân văn và quyền con người; Hoàn thiện chính sách bảo vệ quyền lợi người nhiễm HIV, bảo đảm họ được tiếp cận dịch vụ y tế, việc làm, học tập và các chính sách an sinh như mọi công dân khác; Khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, nhóm cộng đồng, người sống chung với HIV vào tất cả các hoạt động xã hội; Truyền thông cần đổi mới cách tiếp cận: tôn vinh những tấm gương vượt lên số phận, kể những câu chuyện tích cực để công chúng nhìn thấy HIV không còn là nỗi sợ, mà là một căn bệnh mãn tính có thể kiểm soát. Khi người dân hiểu, chấp nhận và cùng đồng hành, thì đó chính là nền tảng vững chắc nhất để Việt Nam giữ vững và tiếp tục đạt được những mục tiêu đã đề ra”.

Như vậy, trong suốt 35 năm qua, sự cảm thông, chia sẻ và bao dung của cộng đồng đã trở thành nền tảng quan trọng cho những thành tựu trong công tác phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam. Đó không chỉ là giá trị tinh thần mà còn là động lực thúc đẩy thành công về y tế và xã hội. Nhờ những giá trị nhân ái ấy, cuộc chiến chống HIV/AIDS ở Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục đạt được những bước tiến vững chắc, hướng tới mục tiêu xây dựng một xã hội không còn kỳ thị, nơi mọi người đều được sống an toàn, khỏe mạnh và hạnh phúc.

Hiện tại, HIV/AIDS vẫn có những diễn biến phức tạp. Tính đến tháng 6/2025, cả nước ghi nhận có 267.455 người nhiễm HIV, trong đó có 250.496 người còn sống. Riêng 6 tháng đầu năm nay đã có 5.120 ca nhiễm mới. Để đạt được mục tiêu chấm dứt HIV/AIDS vào năm 2030 đòi hỏi những giải pháp mạnh mẽ và bền vững hơn.

Tiến sĩ Hoàng Minh Đức - Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế tại lễ phát động cuộc thi 'Giải Báo chí toàn quốc về phòng, chống HIV/AIDS' đã nói về thách thức trong giai đoạn tiếp theo: Công tác phòng, chống HIV/AIDS đã bước sang một giai đoạn mới, đòi hỏi những cách tiếp cận đột phá, sáng tạo hơn trong việc mở rộng điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP), thúc đẩy tự xét nghiệm và đảm bảo bền vững tài chính cho chương trình.

“Truyền thông cần được coi là một giải pháp mang tính chiến lược. Chúng ta chỉ thực sự chiến thắng HIV/AIDS khi mọi người hiểu đúng về bệnh, không còn sợ hãi khi đi xét nghiệm và người nhiễm HIV được dang tay chào đón thay vì ánh nhìn xa lánh”, Tiến sĩ Hoàng Minh Đức nói.