Những ngày tháng hào hùng qua các tác phẩm mỹ thuật tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam

Sự kiện do Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam phối hợp với Cục Chính trị Quân chủng Hải quân, Công ty Nghệ thuật Tân Hà Nội và Tổng Công ty Bảo Việt Nhân thọ tổ chức, dưới sự chỉ đạo của Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam.

Triển lãm được bắt nguồn từ tâm huyết, tình cảm của nhà báo, họa sĩ Nguyễn Thị Thu Thủy, tác giả của Con đường gốm sứ ven Sông Hồng nhân kỷ niệm Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội được Sách Kỷ lục Guinness ghi nhận là bức tranh gốm dài nhất thế giới năm 2010; tác giả của Quốc kỳ và bản đồ Việt Nam bằng gốm trên đảo Trường Sa Lớn.

208 tác phẩm mỹ thuật trưng bày trong triển lãm, trong đó có 197 tác phẩm (130 tác phẩm hội họa, 15 tác phẩm đồ họa, 52 ký họa) với các chất liệu sơn dầu, sơn mài, acrylic, lụa, khắc gỗ,... và 11 tác phẩm điêu khắc của nhiều thế hệ họa sĩ, nhà điêu khắc từ mỹ thuật Đông Dương, mỹ thuật kháng chiến đến những năm tháng kiến thiết đất nước, chiến đấu, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc với phong cách, ngôn ngữ tạo hình phong phú, sinh động.

Đặc biệt tại triển lãm có các tác phẩm quý của các họa sĩ nổi tiếng thế hệ trước như bức sơn mài: "Giải phóng Buôn Ma Thuột" của họa sĩ Trần Hữu Chất; bức sơn dầu "Điện Biên Phủ trên không" của Nguyễn Thuận; "Xe chở tên lửa qua cầu Long Biên" của Văn Đa; tranh bột màu "Trăng non" của họa sĩ Mai Văn Hiến…

Nổi bật trong các tác phẩm trưng bày tại triển lãm lần này, có sưu tập các tác phẩm sơn dầu sáng tác về giai đoạn kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ của Đại tá Quân đội, họa sĩ Lê Huy Toàn; sưu tập các ký hoạ vẽ tại chiến trường trong kháng chiến chống Mỹ với chất liệu màu nước, chì, bút sắt... tôn vinh hàng triệu những con người hy sinh thầm lặng: Chiến sĩ đặc công, nữ du kích, nữ dân quân, bà má dân tộc, anh nuôi… của họa sĩ Lê Lam, họa sĩ Phạm Ngọc Liệu, họa sĩ Phan Oánh.

Họa sĩ Lê Huy Toàn có mặt ở hầu hết những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước, từ chiến dịch Biên Giới 1950, Chiến dịch Điện Biên Phủ 1954 đến cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc bằng đại thắng mùa xuân 1975… Kết quả của những ngày tháng lặn lội từ Bắc chí Nam với cây súng và cây bút của ông đã để lại một gia tài vô giá: Hàng chục nghìn bức ký họa về những khoảnh khắc, những hình ảnh sống, chiến đấu của quân và dân ta trong hai cuộc chiến tranh ái quốc vĩ đại của dân tộc, để sau này từ những bức ký họa đó, ông đã dựng nên những tác phẩm hội họa hoành tráng.

50 bức tranh của họa sĩ Lê Huy Toàn tại triển lãm cuốn hút người xem từ: "Trận quyết chiến cuối cùng trên đồi A1", "Dội bão lửa xuống tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ", "Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ huy chiến dịch", "Đèo Pha Đin", "Dân công thồ hàng phục vụ chiến dịch",… đến tác phẩm hoành tráng: "Mừng chiến thắng Điện Biên Phủ"… Các giai đoạn khác nhau trong kháng chiến chống Mỹ cũng được họa sĩ thể hiện chân thực và sống động từ "Trận chiến đánh tàu Maddox ở vịnh Bắc bộ", "Pháo đối biển Quảng Bình", "Hà Nội 12 ngày đêm", "Không quân MIC21", "Đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất", "Bộ đội tiếp quản Bến Thành",… Bằng những nét vẽ tả thực khỏe khoắn, khoáng hoạt, nắm bắt nhanh các chuyển động, am hiểu sâu về quân trang vũ khí và bằng con mắt của người trong cuộc, họa sĩ Lê Huy Toàn khơi gợi những cảm xúc mãnh liệt, hào hùng về tinh thần đoàn kết và lòng quả cảm sẵn sàng hy sinh của quân và dân ta trong hai cuộc kháng chiến vệ quốc vĩ đại.

Đằng sau mỗi tác phẩm là những câu chuyện cảm động của họa sĩ và những nhân vật mẫu vẽ của họ. Năm 1966 họa sĩ Lê Lam từ chối xuất đi tu nghiệp ở Liên Xô và xung phong vào sáng tác tại chiến trường miền Nam. Tại đây năm 1967, ông đã tìm gặp nhân vật chị Tư Cào- người đã tay không ngăn xe địch ở Long An lúc bấy giờ - để vẽ ký họa. Sau đó ông đưa vào bức tranh cổ động vẽ chị Tư Cào hiên ngang đứng trước xe tăng địch, dưới gầm trời xám loang lổ khói bom lẫn máy bay trực thăng phủ đầy trên cánh đồng lúa vàng. Trên xe, người lính Mỹ giương súng trước mặt chị Tư Cào. Ban đầu họa sĩ đặt tên tranh “Dân tộc Việt Nam chưa bao giờ chịu khuất phục”. Sau này tranh chính thức mang tên “Dừng lại”. Bức tranh đầu tiên ấy sau đó bị quân địch thu giữ như chiến lợi phẩm. Khi họa sĩ Lê Lam về Trung ương Cục đã vẽ lại bức tranh gửi ra Bắc. Khi tranh được triển lãm, tác giả đã rất xúc động khi được biết Bác Hồ đã đứng rất lâu trước bức tranh rồi nói : “Cái này mạnh hơn sắt thép đấy. Các chú in ra cho toàn dân và thế giới xem”.

Nếu như họa sĩ Lê Lam gắn bó với Bến Tre và cho ra đời nhiều tác phẩm về con người và những cuộc chiến nơi đây, thì họa sĩ Phạm Ngọc Liệu có nhiều gắn bó với vùng đất Vĩnh Linh Quảng Trị. Ngắm bức ký họa các chiến sĩ bên công sự phóng to của ông và đọc những dòng hồi ký của ông thật vô cùng cảm động: “Đầu năm 1973, ngay sau mấy ngày đình chiến để hai bên cùng được ăn Tết nguyên đán, tôi đi vẽ ở một trận địa chốt trên bờ sông Thạch Hãn. Cuộc giao ban trao đổi tình hình nhiệm vụ của một tiểu đội trong phần nổi của căn hầm chữ A. Người ngồi trên bao cát, người ngồi trên cuộn dây bọc. Người khoác súng chếch, người lại kẹp súng ở hai đùi, người đứng dựng khẩu B40 như cầm thanh long đao… Một bố cục tự nhiên rất sinh động và chặt chẽ. Tôi ghi nhanh toàn bộ bối cảnh này và chia tay các anh để tới tiểu đội khác. Vừa rời khỏi căn hầm ấy vài phút, một loạt pháo từ sân bay Ái Tử dội xuống trận địa của ta. Những quả đạn bội ước mở đầu năm mới đã rót chính xác xuống những căn hầm, trong đó có căn hầm tôi vừa vẽ cuộc giao ban. Cả tiểu đội ấy đã ra đi khi chưa kịp triển khai bữa ăn sáng. Tôi rưng rưng nhìn lại chân dung từng người vừa phác họa. Họ là những người lính trẻ đẹp trai, thông minh, vừa rời ghế nhà trường. Mới đấy thôi, mà bây giờ họ chỉ còn hiển hiện trong bức ký họa của tôi. Nhưng họ sống mãi trong lòng tôi, trong sự ghi công của Tổ quốc. Những kỷ niệm của một thời đi vẽ ở chiến trường đầy xúc động, chan chứa tình đồng đội như thế, kể sao cho hết, và làm sao tôi có thể quên? Chính đó là suối nguồn trong trẻo, vô tận, theo tôi trong suốt cuộc đời và sự nghiệp làm người lính vẽ”.

Có một điểm độc đáo là cuộc triển lãm giới thiệu tới người xem những bức tranh hoành tráng tâm huyết nhất của 3 họa sĩ Quân đội gắn bó cả đời mình với chủ đề kháng chiến cách mạng. Họa sĩ Lê Huy Toàn vẽ Việt Nam anh hùng ca trong 10 năm (1977-1987) với 4 chương: Tổ quốc, Cách mạng, Thắng hai đế quốc to, Xây dựng và Bảo vệ Tổ quốc. Say mê ngôn ngữ hội họa hoành tráng, họa sĩ Huy Toàn như muốn được thể hiện toàn cảnh những sự kiện lịch sử lớn của dân tộc, đặc biệt chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954 được ông say mê vẽ từng diễn biến. Những bức tranh dài liên hoàn của ông khiến người xem không rời mắt như đang được xem những thước phim tư liệu lịch sử quý giá vô cùng chân thực và sống động.

Ba bức tranh sơn dầu lớn của họa sĩ Lê Lam là: "Dừng lại", "Đội quân tóc dài", "Chất độc màu da cam Dioxin" và hai bức màu nước: "Mùa xuân hy vọng", "Bảo vệ chánh quyền nhân dân" đề cao vẻ đẹp và vai trò của người phụ nữ trong kháng chiến chống Mỹ. Hình ảnh những người mẹ, người chị, những cô dân quân, những chị y tá được họa sĩ diễn tả rất đẹp và mềm mại nhưng cũng đầy ý chí mạnh mẽ trong cuộc đấu tranh khốc liệt để bảo vệ nền Độc lập Tự do của đất nước.

Vẻ đẹp hoành tráng ôm trọn lịch sử bi tráng hào hùng của Thủ đô ngàn năm văn hiến trong tác phẩm "Bản trường ca Thăng Long Hà Nội" của họa sĩ Phạm Ngọc Liệu. Bằng lối vẽ đồng hiện uyển chuyển, họa sĩ thể hiện đầy cảm xúc từ hình ảnh vua Lý Thái Tổ định đô, vua Lê Lợi hoàn kiếm, những công trình kiến trúc biểu tượng chiều dài lịch sử của Thủ đô như Khuê Văn Các, chùa Một Cột, Tháp Bút, cầu Thê Húc, đền Ngọc Sơn, Quảng trường Ba Đình, Cột cờ Hà Nội, Ô Quan Chưởng, cầu Long Biên.. Phía bên phải bức tranh là hình ảnh những lớp người Hà Nội từ trẻ đến già, những em bé, học sinh, thiếu nữ, văn nghệ sĩ,…trong cuộc sống thanh bình. Bên trái là hình ảnh lịch sử khi đoàn quân tiến về Giải phóng Thủ đô ngày 10-10-1954,…Yêu lắm những ngày tháng lịch sử để có cuộc sống hòa bình hạnh phúc ngày hôm nay.

Cuộc đời và sự nghiệp của các họa sĩ Lê Huy Toàn, Lê Lam và Phạm Ngọc Liệu đã để lại một di sản hội họa quý giá đó là những trang sử bằng tranh sống động về hai cuộc kháng chiến giành Độc lập vẻ vang của dân tộc ta. Mong sao thành phố Hà Nội hoặc một tập đoàn tư nhân có thể xây dựng một bảo tàng đặc biệt để lưu giữ các tác phẩm hội họa kháng chiến quý giá của 3 họa sĩ. Đó chính là di sản lịch sử và nghệ thuật rất cần lưu giữ cho thế hệ mai sau.

Triển lãm mỹ thuật “Những ngày tháng lịch sử” đang diễn ra tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam là dịp đặc biệt để đông đảo công chúng được ngắm những tác phẩm hội họa thời chiến quý giá của thế hệ các họa sỹ Đông Dương và các họa sĩ kháng chiến bên cạnh những tác phẩm hội họa và điêu khắc sáng tác sau này của nhiều thế hệ họa sĩ trong và ngoài quân đội.

Triển lãm “Những ngày tháng lịch sử” là điểm nhấn đẹp trong ngày kỷ niệm mùa thu Cách mạng tháng Tám lịch sử, kỷ niệm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; là dịp để công chúng chiêm ngưỡng những tác phẩm hội họa, điêu khắc giàu sức biểu đạt, góp chút ký ức về dấu ấn một thời khốc liệt nhưng hào hùng của cách mạng Việt Nam.