Nỏ thần Cổ Loa, từ huyền thoại đến sự thật lịch sử

Giải mã nỏ thần

Trong tâm thức người Việt, hầu như ai cũng biết đến câu chuyện nỏ thần gắn liền với những biến cố lịch sử thời An Dương Vương. Tương truyền, người Âu Lạc có nỏ Liên Châu, một lần bắn cả vạn mũi tên khiến quân giặc kinh sợ mà bỏ chạy. Sách “Lĩnh Nam chích quái” chép rằng, cứ đem nỏ ra chĩa vào quân giặc là chúng không dám đến gần. Chính sử Trung Quốc, trong quyển “Thái Bình hoàn vũ ký” cũng ghi “Nỏ thần bắn một phát giết hàng vạn người, bắn ra 3 phát giết đến 3 vạn”.

Đây là câu chuyện mang đậm màu sắc truyền thuyết, tuy nhiên, tháng 6/1959, các nhà khảo cổ đã tìm được trong lòng đất Cổ Loa một hố chôn khoảng một vạn mũi tên. Sau này, các nhà khảo cổ học còn tìm thấy thêm nhiều mũi tên cùng loại cùng với lò đúc và khuôn đúc những mũi tên này.

Thêm một bằng chứng nữa đó là tại Cổ Loa và nhiều nơi khác trong phạm vi phân bố của văn hóa Đông Sơn, các nhà khảo cổ tìm thấy lẫy nỏ và những bộ phận cấu tạo nên chiếc nỏ. Cũng từ khai quật khảo cổ, các nhà khoa học tìm được ở thành Cổ Loa một ống đồng, hai đầu bịt kín, dọc thân trổ lỗ như lỗ cây sáo. Hiện vật này được cho là bộ phận chứa các mũi tên của chiếc nỏ.

Việc khai quật được hàng vạn mũi tên và chiếc lẫy nỏ gần như nguyên vẹn giúp chúng ta tin tưởng phần nào vào truyền thuyết nỏ thần của An Dương Vương. Tuy nhiên, cách thức hoạt động của nỏ như thế nào? Làm sao mà cách đây hơn 2.000 năm, người Việt có thể làm ra loại “siêu vũ khí” bắn được cả vạn mũi tên, khiến quân địch phải khiếp sợ?

Để trả lời cho những câu hỏi này, chuyên gia vũ khí Vũ Đình Thanh đã mất hơn 5 năm nghiên cứu cùng sự trợ giúp của những công nghệ, tri thức của thời hiện đại.

Nghiên cứu về các thành phần cấu tạo nên chiếc nỏ, kỹ sư Vũ Đình Thanh phát hiện ra một chi tiết rất quan trọng. Đó là trong các lễ hội rước nỏ thần xưa của người dân Cổ Loa có hình ảnh ống tên và các mũi tên đặt vào trong ống. Đây là nguyên lý mà nhiều vũ khí như đạn chùm hay tên lửa của thời hiện đại vẫn đang áp dụng. Để chắc chắn với phỏng đoán của mình, anh Thanh xếp nhiều mũi tên trong ống và quả nhiên, qua thực nghiệm, chỉ với một lần bắn, nhiều mũi tên sẽ được bắn ra.

“Vậy nhưng đoạn đường đi được của mũi tên rất hạn chế. Ngay cả trong một video của Đài truyền hình Trung ương Trung Quốc cũng cho thấy, các nhà khoa học của họ khi phục dựng nỏ cũng chỉ bắn xa được vài mét. Vậy để bắn được mũi tên đi xa, chắc hẳn phải có bí quyết nào đó”, anh Thanh nói.

Nghiên cứu sâu hơn, anh Thanh phát hiện trên trống đồng Ngọc Lũ và trống đồng Cổ Loa có hình ảnh cung thủ khi bắn nỏ thì dẫm lên dây hãm để giữ thân tên. Khi bổ sung dây hãm vào kết cấu của nỏ, kết quả thật bất ngờ, nỏ không những bắn được nhiều mũi tên mà tên còn bay xa cả trăm mét.

“Thực nghiệm cho thấy, nỏ thần có thể bắn ra hàng chục mũi tên đồng một lúc. Nếu ống tên được thiết kế lớn hơn, nó hoàn toàn có thể chứa nhiều lớp tên. Như vậy, việc bắn ra hàng nghìn mũi tên đồng cùng lúc không phải là điều bất khả thi”, anh Thanh nói.

Sáng chế “nỏ thần” của kỹ sư Vũ Đình Thanh đã được Bộ Khoa học và Công nghệ cấp bằng độc quyền sáng chế vào năm 2022, ghi nhận phương pháp duy nhất trên thế giới cho phép bắn cùng lúc nhiều mũi tên.

Người Việt có công nghệ vượt thời đại?

“Nhưng việc bắn cùng lúc nhiều mũi tên xa và mạnh hoàn toàn chưa đủ để nỏ thần bắn một phát giết cả vạn quân. Người Âu Lạc còn có một sáng chế vượt thời đại mà hàng nghìn năm sau loài người vẫn còn áp dụng”, kỹ sư Thanh bật mí.

Theo anh Thanh, điểm tinh hoa nhất của nỏ thần là áp dụng nguyên lý gây sát thương nhờ lực hút của Trái đất. Cung thủ không nhằm thẳng vào mục tiêu như cách bắn thông thường mà họ bắn mũi tên đồng ra xa và lên cao, sau đó các mũi tên đồng rơi nhanh dần đều, đâm vào giặc từ trên cao. Để vận dụng nguyên lý này, cha ông ta đã phát triển hai công nghệ then chốt. Đó là, chế tác mũi tên đồng có các cánh dài ngắn không đều nhau để có thể rơi xoay quanh trục theo nguyên lý khí động học và xây dựng thành Cổ Loa với độ cao lớn, để làm nơi đặt nỏ thần.

“Sử sách xưa ghi lại thành Cổ Loa được xây dựng rất cao chứ không phải như những gì ta thấy bây giờ. “Đại Việt sử ký toàn thư” ghi rõ, thành rộng nghìn trượng (tương đương 4.700 mét), cuốn tròn như hình con ốc, cho nên gọi là Loa Thành. Sau này người nhà Đường gọi là thành Côn Lôn, vì thành rất cao”, kỹ sư Thanh cho biết.

Anh Thanh nói thêm, nguyên lý hoạt động của nỏ thần vẫn được con người hiện đại áp dụng trong nhiều cuộc chiến tranh. Trong thế chiến I, quân đội nhiều nước đã sử dụng một loại “vũ khí tàn bạo” đó là đạn đinh flechette. Khi sử dụng vũ khí này, quân đội cho máy bay thả đinh nhọn xuống đội hình đối phương, đem lại sức mạnh sát thương rất ghê gớm. Theo các thông số từ không quân Pháp, flechette thả từ độ cao 18 mét đã có thể xuyên thủng sọ người.

“Điều kinh ngạc là loại flechette của Pháp có cấu trúc y hệt như mũi tên đồng Cổ Loa. Phải chăng người Pháp đã “bắt chước” người Âu Lạc?”, kỹ sư Thanh đặt vấn đề.

Trong chiến tranh Việt Nam, quân đội Mỹ cũng sử dụng bom đinh (Lazy dog) và pháo rải đinh, gây thương vong khá nhiều cho quân ta. Đến nay loại đạn chùm rải đinh như vậy vẫn được quân Nga sử dụng trong chiến tranh tại Ucraina. Theo anh Thanh, xét về nguyên tắc, nỏ thần, bom đinh hay pháo rải đinh đều có cùng một nguyên lý là độ sát thương không xuất phát từ sức bắn, sức nổ mà chỉ sử dụng sức hút của Trái đất. Nhờ nguyên lý này, nỏ thần có sức hủy diệt mạnh nhất ở khoảng cách xa nhất, trong khi các loại cung nỏ khác ở khoảng cách xa nhất (hay còn gọi là cuối tầm tên) thì sức sát thương gần như không còn. Điều này cho phép ta giết được địch mà địch không làm gì được ta.

“Người Việt khi xưa, bằng một cách nào đó đã nắm rất rõ các định luật vật lý về chuyển động nên mới tạo ra được một mũi tên kỳ diệu như vậy. Độ sát thương khủng khiếp của nỏ thần, một lần bắn giết cả vạn tên giặc, điều mà sử sách thời xưa ghi lại đã được chứng minh bằng khoa học và thực tiễn”, anh Thanh lý giải.

Rất ủng hộ kỹ sư Vũ Đình Thanh, Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng - người từng trực tiếp đối mặt với loại vũ khí rải đinh cho biết - quân đội Mỹ rải đinh từ độ cao 30m đã có sức sát thương hàng loạt, dù đinh nhỏ hơn mũi tên đồng Cổ Loa. Như vậy, việc xưa kia những mũi tên bắn từ thành Cổ Loa có độ cao lớn hơn, để tiêu diệt cả vạn quân là có thể.

Cũng là người tạo điều kiện để kỹ sư Vũ Đình Thanh thực hiện việc phục dựng nỏ thần, GS.TS Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam nhận xét, nghiên cứu của anh Thanh là hợp lý và càng chứng minh chuyện nỏ thần là có thật. “Nó cũng chứng minh An Dương Vương là có thật, nước Âu Lạc có thật, thời Hùng Vương dựng nước là có thật. Đó là câu chuyện lớn của lịch sử Việt Nam”, GS.TS Nguyễn Quang Ngọc đúc kết.