‘Nút thắt’ giải ngân vốn đầu tư công vẫn nằm ở khâu quy hoạch, giải phóng mặt bằng

Ngày 30/10, Quốc hội thảo luận về tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm 2025, dự toán ngân sách nhà nước, phương án phân bổ ngân sách trung ương năm 2026; kết quả thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về đầu tư công…

Một trong những nội dung được đại biểu Quốc hội quan tâm là tiến độ giải ngân vốn đầu tư công vẫn còn chậm. Đến quý III năm 2025, tỷ lệ giải ngân mới đạt khoảng nửa kế hoạch, trong đó, nhiều bộ, ngành, địa phương có tỷ lệ thấp, đặc biệt là các khu vực miền núi, biên giới, hải đảo, vùng khó khăn.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) cho rằng, nút thắt vẫn nằm ở khâu quy hoạch, giải phóng mặt bằng, năng lực cán bộ cơ sở thiếu đồng bộ trong phân cấp giữa các cấp chính quyền. Khi đầu tư công chậm được giải ngân sẽ tác động đến nền kinh tế bị hạn chế, kéo theo nhiều hệ lụy việc làm và thu ngân sách.

Do đó, đại biểu Hà Sỹ Đồng đề nghị Chính phủ rà soát, đánh giá kỹ nguyên nhân, thể chế, quy trình và năng lực tổ chức thực hiện, đồng thời, có cơ chế điều hành linh hoạt, kiểm điểm rõ trách nhiệm "người đứng đầu" trong từng khâu và trong cụ thể từng dự án.

Đại biểu cho biết, nhiều dự án trọng điểm liên vùng như cao tốc Bắc - Nam (đoạn Quảng Ngãi - Kon Tum) và các tuyến kết nối cảng biển, khu kinh tế và hành lang kinh tế Đông - Tây như quốc lộ 15D, cao tốc Cam Lộ - Lao Bảo, quốc lộ 12 cửa khẩu Cha Lo của tỉnh Quảng Trị; hay các dự án thủy lợi, đê điều, hồ chứa vẫn thiếu nguồn lực đồng bộ. Đây là thực tế điển hình cho thấy nếu không tháo gỡ kịp thời, năng lực hấp thụ vốn và sức bật của nền kinh tế sẽ bị chậm.

Có cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Anh Trí – Đoàn ĐBQH thành phố Hà Nội lo ngại về thực trạng vẫn chưa giải quyết được “căn bệnh thâm căn cố đế” là tỷ lệ giải ngân những tháng đầu năm thấp. Theo đại biểu, nguyên nhân do công tác chuẩn bị dự án chưa tốt nên phải điều chỉnh dẫn tới kéo dài thời gian; công tác giải phóng mặt bằng chậm; năng lực cán bộ làm dự án chưa đáp ứng yêu cầu; có tâm lý né tránh, sợ trách nhiệm, sợ sai trong một số trường hợp, một số bộ phận cán bộ, công chức…

Vì vậy, trong giai đoạn 2026-2030, đại biểu nhấn mạnh cần coi đầu tư công hiệu quả là một trụ cột chiến lược; đề nghị Chính phủ rà soát, tái cấu trúc danh mục đầu tư theo hướng tập trung, có trọng tâm, trọng điểm. Cần ưu tiên những dự án có tính lan tỏa vùng, nhất là các dự án hạ tầng chiến lược, hạ tầng ứng phó biến đổi khí hậu và hạ tầng số. "Đầu tư công phải thực sự là động lực dẫn dắt, kích hoạt các nguồn vốn xã hội, chứ không thể thay thế khu vực tư nhân", Nhấn mạnh như vậy, Đại biểu Nguyễn Anh Trí đề nghị sớm xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư công, lấy kết quả đầu ra và các tác động vùng, ngành làm căn cứ để phân bổ vốn thay vì chia đều theo địa giới hành chính.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh (Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long) chỉ ra một số hạn chế như tiến độ giải ngân chưa đạt yêu cầu (bình quân mới khoảng 75% đến 80% kế hoạch); vốn ODA và vốn chương trình mục tiêu quốc gia còn chậm; khâu chuẩn bị đầu tư, giải phóng mặt bằng là điểm nghẽn lớn, nhiều dự án chưa đủ điều kiện giao vốn, vẫn còn tình trạng vốn chờ dự án. Bên cạnh đó, cơ chế hợp tác công tư vẫn chưa thực sự hấp dẫn nhà đầu tư, khiến gánh nặng hạ tầng chủ yếu phụ thuộc vào nguồn ngân sách nhà nước; một số văn bản hướng dẫn cơ chế đặc thù ban hành chậm làm giảm tính chủ động của địa phương.

Từ những điểm nghẽn trên, đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh đề nghị cần có giải pháp quyết liệt và hiệu quả hơn trong huy động và thu hút mạnh mẽ nguồn lực đầu tư, đổi mới cơ chế PPP, chia sẻ rủi ro, lợi ích hài hòa, điều chỉnh trình tự thủ tục thực hiện vốn vay ODA, mở rộng đầu tư sang lĩnh vực năng lượng tái tạo, logistics, đô thị thông minh. Tiếp tục đổi mới thể chế và chính sách để tháo gỡ nút thắt và huy động các nguồn lực ngoài ngân sách cùng với đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở vật chất và chuyển đổi số, đảm bảo các điều kiện triển khai thực hiện Nghị quyết 71 và 72 của Bộ Chính trị về y tế và giáo dục.

“Thực hiện nghiêm nguyên tắc đầu tư tập trung, không dàn trải, ưu tiên các dự án có sức lan tỏa, tạo giá trị tăng cao. Ưu tiên đầu tư phát triển, hoàn thiện hạ tầng, nhất là về giao thông, hệ thống đường cao tốc, đường sắt tốc độ cao để thúc đẩy các ngành, lĩnh vực sản xuất kinh doanh cùng phát triển như tiếp tục tập trung cho Cao tốc Bắc Nam, Đường sắt tốc độ cao, cảng biển trung chuyển quốc tế, hạ tầng số quốc gia, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và năng lượng mới” – Đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh đề xuất.

Quan tâm đến quy hoạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long, đại biểu Nguyễn Thị Quyên Thanh đề xuất Quốc hội, Chính phủ cần xem xét sớm phân bổ vốn đầu tư thực hiện quy hoạch vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2050 với mục tiêu đầu tư 830km cao tốc, 4.000km quốc lộ, 4 cảng hàng không, 13 cảng biển, 11 cụm cảng hành khách và 13 cụm cảng hàng hóa đường thủy. Các dự án như cầu Cần Thơ 2, nâng cấp Quốc lộ 80, 53, 54, 60, nâng cấp tuyến vận tải thủy sông Hàm Luông, nạo vét sông Tiền, sông Hậu, xây dựng tuyến đường sắt Thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ chưa đảm bảo lưu thông vận chuyển hàng hóa, chưa tạo kết nối các địa phương cũ trong nội bộ tỉnh mới sau sáp nhập. Theo đại biểu, những dự án này không chỉ tăng cường liên kết nội vùng mà còn mở rộng giao thương với ASEAN, đặc biệt là tiểu vùng sông Mê Kông.

Trước tình trạng biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, sạt lở, lốc xoáy, hạn hán, bão lũ xảy ra khiến nhiều địa phương đứng trước những thách thức khó khăn, cuộc sống bị đe dọa, sinh hoạt của người dân bị thay đổi, có đại biểu đề nghị Chính phủ tiếp tục ưu tiên bố trí dự phòng ngân sách Trung ương hợp lý để chủ động ứng phó và cần tính đến yếu tố đầu tư dài hạn như hệ thống đê điều, trạm bơm, hồ chứa và các công trình thoát nước cần được nâng cấp và mở rộng, đặc biệt tại các đô thị lớn, những vùng trọng điểm về nông nghiệp. Tại những khu vực thường xuyên hứng chịu lũ quét, sạt lở cần có kế hoạch di dời dân cư tới vùng an toàn, đồng thời quy hoạch lại không gian sống để đảm bảo tính bền vững và lâu dài.