Theo đó, các tổng thanh tra bị sa thải đã nhận được một email vào cuối ngày thứ Sáu từ Sergio Gor, người đứng đầu Văn phòng Nhân sự Tổng thống, thông báo với họ rằng "các ưu tiên thay đổi" đã dẫn đến việc các vị trí của họ bị "chấm dứt" có hiệu lực ngay lập tức.

Việc sa thải hàng loạt nói trên ảnh hưởng đến một bộ phận lớn của chính quyền liên bang, bao gồm các Bộ Ngoại giao, Năng lượng, Nội vụ, Quốc phòng và Giao thông vận tải.

Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump đã loại bỏ các cơ quan giám sát chính phủ độc lập mà ông cho là không trung thành. Người nắm giữ chức vụ này (IG) có nhiệm vụ điều tra và kiểm toán bất kỳ hành vi sai trái, gian lận, lãng phí hoặc lạm dụng tiềm ẩn nào của một cơ quan chính phủ hoặc nhân viên của cơ quan đó, và đưa ra các báo cáo và khuyến nghị về những phát hiện của mình. Một văn phòng IG được thiết kế để hoạt động độc lập.

Từng phản ứng với việc sa thải tổng thanh tra trước đây của ông Trump, Quốc hội Mỹ đã xây dựng các rào chắn mới nhằm bảo vệ họ. Một luật năm 2022 yêu cầu Nhà Trắng phải đưa ra lý do chính đáng để sa thải bất kỳ tổng thanh tra nào.

Việc sa thải này thậm chí đã gây ra mối lo ngại cho cả một số thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa, bao gồm Chủ tịch Ủy ban Tư pháp Thượng viện Chuck Grassley, một "người giám sát" nổi tiếng đối với các Tổng thanh tra, người cho biết Quốc hội Mỹ đã không được Nhà Trắng thông báo trước 30 ngày theo yêu cầu của luật liên bang.

“Có thể có lý do chính đáng khiến các IG bị sa thải”, Grassley cho biết vào thứ Bảy trong một tuyên bố do văn phòng của ông cung cấp. “Chúng tôi cần biết nếu có. Tôi muốn Tổng thống Trump giải thích thêm. Bất kể thế nào, thông báo chi tiết về việc sa thải trong vòng 30 ngày mà luật yêu cầu đã không được cung cấp cho Quốc hội”.

Chủ tịch Hội đồng Tổng thanh tra về Chính trực và Hiệu quả cho biết trong một tuyên bố hôm thứ Bảy rằng luật về việc bãi nhiệm tổng thanh tra phải được tuân thủ.

“Các IG không được miễn trừ khỏi việc bị cách chức. Tuy nhiên, luật pháp phải được tuân thủ để bảo vệ quyền giám sát độc lập của chính phủ đối với nước Mỹ”, Hannibal “Mike” Ware, người đã bị sa thải khỏi vai trò tổng thanh tra của Cơ quan Quản lý Doanh nghiệp Nhỏ, cho biết.

Ware nhấn mạnh bản chất phi đảng phái của IG trong khi nêu chi tiết các chức năng của vị trí này. Ông cho biết: “Các IG trên khắp chính quyền liên bang làm việc hàng ngày thay mặt cho người nộp thuế Hoa Kỳ để chống lãng phí, gian lận và lạm dụng trong các chương trình và hoạt động của các cơ quan của họ”.

Các thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa khác cũng bày tỏ lo ngại về việc họ không nhận được thông báo và về bản chất của các vụ sa thải. “Điều tôi hiểu là việc này tương đối chưa từng có tiền lệ ở chỗ không hề có thông báo nào cả”, Thượng nghị sĩ Lisa Murkowski của Alaska cho biết.

Thượng nghị sĩ Susan Collins cũng bày tỏ quan ngại về việc sa thải, cho rằng hành động sa thải tổng thanh tra không phù hợp với mục tiêu chấm dứt tham nhũng mà ông Trump đã nêu.

"Tôi không hiểu tại sao người ta lại sa thải những cá nhân có sứ mệnh là loại bỏ lãng phí, gian lận và lạm dụng. Vì vậy, điều này để lại một khoảng trống trong những gì tôi biết là ưu tiên của Tổng thống Trump", đảng viên Cộng hòa Maine nói với các phóng viên.

Trong khi đó, Đảng Dân chủ tất nhiên đã chỉ trích mạnh mẽ việc sa thải, với Lãnh đạo phe thiểu số tại Thượng viện Chuck Schumer gọi động thái này là "một cuộc thanh trừng lạnh lùng" và cảnh báo việc sa thải có thể mở ra "thời kỳ hoàng kim cho sự lạm dụng trong chính phủ, thậm chí là tham nhũng".

Bùi Huy (theo NBC, Reuters, CNN)