Chia sẻ với báo NB&CL, nhà báo Trương Anh Ngọc cho rằng nếu chỉ phạt hành chính cho mỗi người tạo ra tin giả thì sẽ không có tác dụng răn đe, vì trên thực tế, trong suốt thời gian qua đã xử phạt rất, rất nhiều người tung tin giả. Tuy nhiên thực tế là số lượng tin giả không giảm đi. Vì vậy phải hình sự hóa hành vi tạo dựng và phát tán tin giả. Chỉ biện pháp này mới có ý nghĩa răn đe thực sự, làm giảm cũng như hạn chế được số lượng tin giả.

+ Gần 4 tháng đối mặt với dịch bệnh Covid-19 cũng là chừng ấy thời gian nhân loại phải đối mặt với một thứ dịch bệnh nguy hiểm không kém: dịch tin giả. Theo nhìn nhận của anh, sự nguy hiểm nhất mà tin giả gây nên là gì?

- Tin giả gây ra rất nhiều tác hại về mặt tinh thần và gây nhiều sự hỗn loạn trong xã hội. Ngay cả ở các nước phát triển, tin giả đã trở thành một vấn đề lớn, bởi nó làm xói mòn niềm tin vào các chính phủ và nhà chức trách, thậm chí tạo ra cả những vấn đề chính trị như những cáo buộc của đảng Dân chủ trong cuộc bầu cử Tổng thống ở Mỹ 4 năm trước. Ở Việt Nam, các tin giả đã tồn tại và phát triển kể từ khi mạng xã hội được sử dụng rộng rãi, với hàng triệu người sử dụng, chẳng hạn như Facebook.

Trong đợt dịch Covid-19 này, các tin giả đã lan rất nhanh, gây hoang mang cho không ít người, tạo nên những nỗi sợ hãi mà dù các cơ quan thông tin chính thống đã phản ứng rất nhanh, mà cũng khó dập đi được làn sóng tin giả này, do mức độ lây lan quá nhanh. Các tin giả có thể làm giảm hiệu năng chống dịch của các cơ quan chức năng, có thể biến không ít người trở thành nạn nhân, khi đã có những người chỉ vì giống một ai đó đã được xét nghiệm dương tính với Covid-19. Cuộc sống của họ bị đảo lộn sau khi bị cái gọi là “cộng đồng mạng” công kích, chửi bới, tìm ra tận địa chỉ rồi tên tuổi con cái họ hàng đưa lên. Tôi thấy như thế là cực kỳ tàn nhẫn và ác độc. Thế nhưng, việc này vẫn xảy ra. Và sẽ còn nhiều nạn nhân nữa.

+ Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ trong kỷ nguyên số, mạng xã hội hiện nay đã trở nên phổ biến với mọi người. Tại sao những thông tin giả lại có sức hấp dẫn lan tỏa hơn cả những thông tin chính thống từ các tờ báo lớn, tại sao người ta rất dễ tin vào tin giả ở trên mạng xã hội, thưa anh?

- Thông tin giả hấp dẫn mọi người bởi nó đánh vào rất nhiều yếu tố khiến cho con người ta bị lây nhiễm mà không biết, thậm chí có những người bị nghiện, đến mức lúc nào cũng “hóng”. Thứ nhất là nó luôn nóng hổi, đánh đúng vào sự tò mò của mọi người, nhất là trong thời buổi mạng xã hội đã trở thành một trong những nguồn tin mà họ tiếp cận nhiều nhất, nhiều lần trong ngày và thậm chí đã thay thế các nguồn tin khác mang tính chính thống, như báo, đài, tivi. Thứ hai là thường các tin giả, nhất là vào những khoảng thời gian nhạy cảm như thế này, là dịch bệnh, phát triển cực mạnh, bởi nó khỏa lấp cơn khát thông tin của người đọc, càng nhiều thông tin càng cảm thấy thiếu, càng muốn đọc thêm, hỏi thêm, tìm hiểu thêm nữa để lấp đầy cơn khát thông tin ấy. Thứ ba, thời kỳ bệnh dịch này cũng như rất nhiều những giai đoạn mà con người đối diện với các thách thức, sự bất trắc, đem lại những nỗi sợ hãi. Sự sợ hãi khiến người đọc truyền nhau các thông tin mà họ cho là đúng, nhiều trong đó là tin giả. Càng sợ hãi, người ta càng thích đọc và lan truyền tin giả, và như một hệ quả, sự sợ hãi tăng lên, và tin giả càng có đất để phát triển hơn.

Đương nhiên, tùy vào trình độ học vấn và thái độ sống, ứng xử với xã hội thế nào mà người ta tin vào tin giả nhiều hay ít, hoặc không tin. Nhưng thật ngạc nhiên là vào thời kỳ này, khi các tin chính thống, từ những nguồn tin cậy được phát ra rồi, cùng lúc, thì tin giả vẫn phát triển, và có không ít các trí thức hoặc tin vào tin giả, phát tán nó, hoặc chính là những người tạo ra các tin giả để phục vụ lợi ích nào đó của bản thân. Tóm lại, tin giả phát triển, bởi cùng với sự phát triển của các mạng xã hội, nó có độc giả và có người tạo ra nó.

+ Tôi thấy rằng, trong bối cảnh hiện nay, các cơ quan báo chí ở nước ta đang nỗ lực vào cuộc để chung tay đẩy lùi tin giả, đem lại môi trường thông tin sạch cho công chúng. Là người trong cuộc chiến lên tiếng mạnh mẽ “Nói không với tin giả”, anh đánh giá như thế nào về hiệu quả của sự chung tay này?

- Chúng ta đang làm tốt việc này. Trước đây, có ý kiến cho rằng, tin giả hoành hành là do báo chí chính thống chưa làm tốt việc đưa thông tin nhanh, đúng và minh bạch, tạo ra các khoảng trống thông tin. Nhưng nay, Bộ Y tế và các cơ quan truyền thông chính thống đã làm rất tốt việc thông tin này rồi, mà tin giả vẫn lan truyền thì rõ ràng vấn đề đã ở hướng khác, là dân trí, là thái độ và ý thức xã hội của nhiều người, trong đó có cả những người nổi tiếng, các nghệ sĩ, những người có tiếng nói trong xã hội. Trong nhiều trường hợp, chính họ cũng giúp các tin giả được lan truyền, hoặc họ bàn thảo, nói bóng gió về một thông tin không chính thống nào đó đang có ở trên mạng. Chính thái độ tiêu cực của họ cũng làm giảm phần nào hiệu năng của công tác chống tin giả của chúng ta.

+ Là một trong những nhà báo sử dụng mạng xã hội, trên trang cá nhân của mình, anh đã đăng bức ảnh cầm 1 tấm bảng với nội dung: “Nói không với Fake news”, anh mong muốn truyền tải những thông điệp gì cho mọi người? Tuy nhiên, để phòng chống tin giả thì không thể chỉ có khẩu hiệu mà song song với đó phải có những hành động thiết thực thì mới hiệu quả, những hành động thiết thực đó là gì thưa anh?

- Tôi muốn nói với mọi người rằng, ai trong chúng ta cũng đang đối mặt với nhiều vấn đề của cuộc sống. Dịch Covid-19 đang ảnh hưởng nghiêm trọng và tiêu cực đến đời sống của chúng ta, làm cho chúng ta lo âu, sợ hãi, bức xúc và cả hoang mang. Tin giả chỉ làm tăng thêm những tình cảm tiêu cực ấy, làm cho cuộc sống trở nên hỗn loạn và đen tối hơn. Một mặt tôi muốn khuyên mọi người sống tích cực, lạc quan, chịu khó chia sẻ các tin tức tốt lành, nhưng cũng không quên nhắc nhở mọi người bảo vệ mình và gia đình khỏi dịch bệnh, mặt khác, tôi đề nghị là nếu chỉ phạt hành chính cho mỗi người tạo ra tin giả thì sẽ không có tác dụng răn đe, vì trên thực tế, trong suốt thời gian qua, chúng ta đã phạt rất rất nhiều người tung tin giả rồi, nhưng thực tế là số lượng tin giả không giảm đi. Tôi đề nghị phải hình sự hóa hành vi tạo ra và phát tán tin giả. Phải như thế mới có ý nghĩa răn đe thực sự.

+ Tôi nghĩ rằng, là người làm báo một mặt “Nói không với tin giả” thì mặt khác, tinh thần phản bác, định hướng dư luận xã hội trước những thông tin sai lệch cũng rất quan trọng?

- Chính xác. Đó là một trách nhiệm lớn của người làm báo. Người làm báo không được quên những điều này.