Phía sau 'cuộc cách mạng' pin năng lượng mặt trời trên mái nhà ở Pakistan

Trong khi Pakistan vật lộn với bất ổn kinh tế, nắng nóng khắc nghiệt và mất điện triền miên, cả đất nước lại đang chứng kiến một làn sóng cách mạng yên lặng nhưng mãnh liệt: những tấm pin mặt trời đang phủ kín mái nhà từ các thành phố lớn đến làng quê hẻo lánh.

Cuộc chuyển mình này diễn ra không phải nhờ các chính sách nhà nước hoành tráng, mà là nhờ người dân tự thân vận động.

Với hơn 240 triệu dân, Pakistan vừa vươn lên thành quốc gia nhập khẩu pin mặt trời lớn thứ ba thế giới trong năm 2024, theo tổ chức khí hậu Ember. 17 gigawatt pin được nhập về chỉ trong một năm, gấp đôi năm trước đó, phần lớn đến từ Trung Quốc với giá siêu rẻ.

Điều đặc biệt khiến các chuyên gia quốc tế sửng sốt là: đây không phải một cuộc “cách mạng công nghiệp” kiểu cũ, với trang trại năng lượng mặt trời khổng lồ do nhà nước đầu tư, mà là một cuộc “cách mạng đường phố”.

Không có chương trình quốc gia đắt đỏ nào dẫn đầu. Thay vào đó, từng hộ dân, từng cửa tiệm nhỏ, từng cánh đồng đã tự trang bị pin mặt trời để thoát khỏi lưới điện đắt đỏ và bấp bênh.

Mustafa Amjad, giám đốc chương trình của nhóm nghiên cứu Renewables First tại Islamabad, gọi đây là một hiện tượng "độc nhất vô nhị" trên thế giới. Ông nói: "Không quốc gia nào có tốc độ và quy mô như Pakistan hiện nay".

Một trong những nguyên nhân chính khiến năng lượng mặt trời bùng nổ chính là sự tụt dốc thê thảm của đồng rupee Pakistan và giá điện tăng vọt 155% trong ba năm qua. Lưới điện quốc gia lại không đáng tin cậy, thường xuyên cúp điện hàng giờ mỗi ngày, khiến người dân phải tìm lối thoát.

Nhưng đằng sau ánh sáng xanh lấp lánh ấy cũng có những mảng tối. Khi người có tiền đổ xô rời bỏ lưới điện để chuyển sang năng lượng mặt trời, hệ thống điện quốc gia ngày càng bị bỏ rơi.

Hậu quả là các công ty tiện ích mất doanh thu, phải tăng giá điện, khiến người nghèo càng thêm khốn khó. Năng lượng mặt trời, thay vì là con đường bình đẳng, lại đang khoét sâu thêm hố chia rẽ giàu nghèo.

Một quan chức Bộ Điện lực Pakistan thừa nhận Chính phủ đang xem xét "các biện pháp cần thiết" để bảo vệ lưới điện, nhưng không nêu cụ thể. Một số nhà hoạt động thì cho rằng sự chuyển đổi năng lượng ở Pakistan là ví dụ điển hình về "những điều không nên làm".

Tuy nhiên, không phải ai cũng bi quan. Những tấm pin đơn lẻ đang giúp người dân ở các khu vực hẻo lánh, nơi chỉ có vài giờ điện mỗi ngày, thắp sáng bóng đèn, bơm nước, hay chạy quạt chống chọi cái nóng hơn 50 độ C. Với giá rẻ chưa từng thấy, năng lượng mặt trời đang giúp những người từng sống ngoài lề hạ tầng điện lực có điện trở lại.

Waqas Moosa, chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Mặt trời Pakistan, so sánh làn sóng này với sự trỗi dậy của TikTok: “Giống như mạng xã hội cho phép mọi người trở thành nhà xuất bản, thì năng lượng mặt trời đang biến người dân thành nhà sản xuất điện”.

Dù chưa hoàn hảo, nhưng câu chuyện của Pakistan đang trở thành chiếc gương soi cho nhiều nước đang phát triển. Nó cho thấy: khi giá đủ rẻ và thị trường đủ mở, người dân sẵn sàng chọn năng lượng sạch mà chẳng cần ai ra lệnh.